Πολλοί γονείς καθημερινά, εκφράζουν έντονα παράπονα αναφορικά με το γεγονός ότι το παιδί τους, είναι συνεχώς ανήσυχο, άτακτο, δεν έχει όρεξη να διαβάσει τα μαθήματα του σχολείου και κάθε φορά, μπορεί να επικαλείται διάφορους λόγους για να το αποφύγει. Έτσι, συνήθως, καταφεύγουν στην επιβολή τιμωριών, διότι πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο, θα συνετίσουν το παιδί. Μήπως η αρνητική ενίσχυση είναι πιο αποτελεσματική;
Γράφει η Ιόβη Δημητριάδη, Ειδική Παιδαγωγός – Φιλόλογος
Σύμφωνα με την συντελεστική εξαρτημένη μάθηση, (B. F. Skinner), ο άνθρωπος μέσα από την αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον, δρα σε αυτό και στη συνέχεια εμφανίζονται οι συνέπειες αυτής της δράσης. Οι συνέπειες αυτές, καθορίζουν το αν η συμπεριφορά – αντίδραση, επανεμφανιστεί ή όχι (ερέθισμα – αντίδραση – συνέπειες). Δύο από τα είδη της συντελεστικής μάθησης, είναι η αρνητική ενίσχυση και η τιμωρία. Σύμφωνα με την αρνητική ενίσχυση, αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης της συμπεριφοράς, μέσω της απομάκρυνσης ενός αρνητικού ενισχυτή (π.χ. στέρηση τηλεόρασης). Μέσω της τιμωρίας, παρουσιάζεται ένα δυσάρεστο ερέθισμα μετά από μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά (π.χ. επιπλέον εργασίες ή του λέμε να πάει μόνο του, στο δωμάτιό του και να βγει μόνο όταν του το επιτρέψουμε, του προσθέτουμε δηλαδή, κάτι αρνητικό).
Ποια τα αποτελέσματα της χρήσης της τιμωρίας;
Είναι αρκετές οι περιπτώσεις, όπου οι γονείς θεωρούν ότι μέσα από την επιβολή τιμωρίας, θα συμμορφώσουν το παιδί τους κι έτσι θα καταφέρουν να κερδίσουν την επιδιωκόμενη συμπεριφορά. Στην πραγματικότητα όμως, εάν ακολουθηθεί η χρήση της τιμωρίας (π.χ. φωνές ή ακόμα άσκηση σωματικής βίας) θα δημιουργηθούν στο παιδί, αντανακλαστικά φόβου, άγχους ή ενοχής και γενικά θα επηρεαστεί αρνητικά, σε μεγάλο βαθμό, ολόκληρη η ψυχολογία του και η συναισθηματική του ισορροπία, κάτι το οποίο θα προκαλέσει ιδιαίτερα αρνητικά επακόλουθα στη ζωή του γενικότερα. Σε αντίθεση με την έννοια της τιμωρίας, η αρνητική ενίσχυση, μπορεί να αργεί περισσότερο να αποφέρει την επιθυμητή συμπεριφορά κι επίσης προϋποθέτει πιο πολύ κόπο, αλλά με αυτόν τον τρόπο αποφεύγονται πολλές από τις βαρύτατες συνέπειες (σωματικές – ψυχικές), της τιμωρίας.
Η αρνητική ενίσχυση
Για παράδειγμα, όταν ο γονέας παρατηρεί, ότι το παιδί του δεν έχει καθόλου όρεξη να αφοσιωθεί και να διεκπεραιώσει τις εργασίες του, παρά τον ενδιαφέρει μόνο να παίξει με το tablet και γι’ αυτό τον λόγο βρίσκει συνεχώς διάφορες δικαιολογίες για να ασχοληθεί με κάτι άλλο, εάν χρησιμοποιήσει την αρνητική ενίσχυση, θα αποσύρει το προνόμιο, που στην προκειμένη περίπτωση είναι το tablet κι έτσι, σταδιακά θα επιτευχθεί η κατάκτηση της επιθυμητής συμπεριφοράς. Στην αρχή, το παιδί, είναι πολύ πιθανόν να αντιδράσει, ίσως αρχίσει να κλαίει ή ακόμα και να βάλει τις φωνές, όμως με το πέρασμα του χρόνου και αφού πάλι υποστεί αρνητική ενίσχυση θα αρχίσει να αντιλαμβάνεται και να μαθαίνει ότι αν συνεχίσει να μη διαβάζει και να μην ασχολείται με τα μαθήματά του, σταδιακά θα του αφαιρούνται διάφορα προνόμια – ερεθίσματα που τον ευχαριστούν.
Η συγκεκριμένη διαδικασία, χρειάζεται μεγάλη υπομονή και είναι απαιτητική. Μπορεί αρχικά, να φαίνεται ότι δεν έχει αποτελεσματικότητα και υπάρχει περίπτωση στο μέλλον, το παιδί να ξεκινήσει πάλι να αντιδρά έντονα και αρνητικά, προκειμένου αποφύγει το διάβασμα. Όμως, με το πέρασμα κάποιων μηνών, γονείς θα παρατηρήσουν ότι η επιθυμητή αλλαγή θα επέλθει και ότι πλέον δε θα χρειάζεται να ακολουθούν την τακτική της τιμωρίας, η οποία είναι πολύ επιζήμια και επιβλαβής για την ψυχή ενός παιδιού.