Ο φόβος ορίζεται ως «μια δυσάρεστη συγκίνηση που προκαλείται από την πεποίθηση ότι κάποιος ή κάτι είναι επικίνδυνο και πιθανό να προκαλέσει πόνο ή απειλή».
Τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να φοβούνται; Υποφέρεις από κάποιο είδος μετατραυματικού στρες (PTSD) που προκαλείται από ερεθίσματα που σχετίζονται με ένα περιβάλλον όπου βίωσες κάτι τρομακτικό; Μια κλασική και συνηθισμένη στάση είναι όταν συνδυάσεις μια κατάσταση, μέρος ή ήχο με ένα αρνητικό συναίσθημα, κουλουριάζεσαι λες κι είσαι μωρό.
Πραγματικός ή φανταστικός ο φόβος;
«Ένιωθα λες και κοιτούσα ένα πλυντήριο που έκανε στροφές την ώρα που έπλενε τα ρούχα. Αισθανόμουν ότι το κεφάλι μου θα σπάσει, δεν είχα τον έλεγχο μου. Απλά δεν μπορούσα να κουνηθώ. Αν δεν ερχόταν η μητέρα μου να με πάρει από εκεί, δεν ξέρω τι θα γινόταν».
Αυτή είναι η μαρτυρία μιας 23χρονης- πλέον- φοιτήτριας από τις ΗΠΑ, σε πρόσφατη έρευνα. Σε ηλικία 11 ετών ξέφυγε του ελέγχου των γονιών της και βρέθηκε στην αυλή ενός ερειπωμένου σπιτιού για το οποίο άκουγε πολλές τρομακτικές ιστορίες. Όπως φαίνεται το μυαλό της είχε κάνει πολλά τρομακτικά σενάρια και οι συμμαθητές της την φόβιζαν διαρκώς γιατί «ήξεραν πως είναι το εύκολο θύμα».
Της έλεγαν πως μέσα στο σπίτι αυτό ζούσαν δύο αδέρφια που αιχμαλώτιζαν ανήλικα κορίτσια τα οποία έμεναν δίπλα τους. Βέβαια, εν τέλει, όπως αποδείχτηκε, στην εν λόγω οικία δεν ζούσε κανείς και απλά ήταν αστικός… μύθος.
Κορτιζόλη, η ορμόνη του στρες
Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει ότι η κορτιζόλη, η ορμόνη του στρες και η ωκυτοκίνη, η ορμόνη της αγάπης δουλεύουν μαζί για να προκαλέσουν την… έκρηξη βαθιά, ριζωμένων μνημών που βασίζονται στον φόβο και τη δυσφορία.
Πιθανότατα, αυτές οι νευροβιολογικές εκφάνσεις αποτελούν μέρος ενός εξελικτικού μηχανισμού επιβίωσης για να προστατεύσουν κάποιον από την επανεξέταση των απειλητικών για τη ζωή καταστάσεων, ενσωματώνοντας μια τραυματική εμπειρία.
Το άγχος είναι μεταδοτικό. Είναι ενδιαφέρον ότι η ανησυχία τείνει να… τρέχει σε οικογένειες. Τα παιδιά των ανήσυχων γονέων διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν μια διαταραχή άγχους. Περίπου το 50% των παιδιών αυτής της κατηγορίας γονέων μεγαλώνουν για να γίνουν ανήσυχοι ως ενήλικες!
Βασικός ο φόβος για την επιβίωση
Είναι ένας μηχανισμός προστασίας που έχει σχεδιαστεί για να μας προστατεύει από τον κίνδυνο και είναι βασικός για την επιβίωσή μας. Δυστυχώς, τόσο οι πραγματικές όσο και οι φανταστικές απειλές μπορούν να κάνουν κάποιον να φοβηθεί.
Οι αγχώδεις διαταραχές που προκαλούν κρίσεις πανικού μπορούν να ξεφύγουν από τον έλεγχο όταν ο «φόβος του φόβου» ξεπεράσει την πραγματικότητα της κατάστασης. Αντί να φοβόμαστε μια πραγματική απειλή, βιώνει κανείς τις νευροβιολογικές αισθήσεις του φόβου, ακόμα και όταν στην πραγματικότητα δεν υπάρχει πραγματική απειλή!
Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτό το δυνητικά εξασθενητικό άγχος, κανείς ξεκινά να αποφεύγει ό, τι προκαλεί τα ανήσυχα συναισθήματα. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί φοβάται το σκοτάδι, μπορεί να επιμένει να κοιμάται με τα φώτα. Αν ένας νεαρός φοβάται την αποτυχία, αποφεύγει να δοκιμάζει νέα πράγματα.
Η… μαγική ερώτηση
Σύμφωνα με τον Έρικ Έρικσον, αν τα παιδιά ενθαρρύνονται να κατακτήσουν δεξιότητες και να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους, οδηγούνται σε αισθήματα ικανότητας. Αν, πάλι, δεν ενθαρρύνονται, τότε εμφανίζουν σημάδια κατωτερότητας, έλλειψη αυτοπεποίθησης και άγχος.
Η… μαγική ερώτηση, λοιπόν, που προτείνει ο Christopher Bergland σε άρθρο του είναι η εξής: «Είναι αυτός ο φόβος βασισμένος στην πραγματικότητα ή δημιουργήθηκε από τη φαντασία μου»; Πολλές φορές, το μυαλό δεν μπορεί να ξεχωρίσει αν η απειλή είναι πραγματική ή φανταστική. Ο νους μπορεί να επαναλάβει τρομακτικές σκέψεις για όσο χρόνο «θελήσει».
Στόχος με αυτή την ερώτηση είναι να μειωθεί το άγχος και να αναγνωριστεί ο όποιος φόβος ως υγιής ή μη. Αν το μυαλό επικεντρωθεί σε μια ερώτηση, τότε θα μπορέσει να καταλάβει τι είναι αληθινό και τι όχι. Για παράδειγμα, μια τρομακτική σκέψη μπορεί να είναι ότι η γάτα θα σε βλάψει.
Αξιολόγησε τα σημάδια του παρόντος
Πριν, όμως, αντιδράσεις, δοκίμασε τη σκέψη σου. «Είναι πιθανό η γάτα να με βλάψει»; Αν τυχόν τη βλέπεις αγριεμένη, τότε ναι είναι πιθανό. Αν όχι και κάθεται απλά εκεί, τότε δεν θα σου κάνει κακό. Σημασία έχει να επικεντρώνεσαι στο εδώ και τώρα, αξιολογώντας τα σημάδια του παρόντος.
Ο φόβος είναι ένας σημαντικός μηχανισμός επιβίωσης, αλλά πολύ συχνά ο ίδιος ο «φόβος του φόβου» στρέφεται εκτός ελέγχου.Όσο κι αν φαντάζει αδιανόητο, ο αποδοτικότερος τρόπος για να… σπάσει ο κύκλος άγχους είναι να πάρεις ανακτήσεις τον έλεγχο πραγματικότητας.
Τις περισσότερες φορές, θα συνειδητοποιήσεις ότι ο φόβος δεν βασίζεται στην πραγματικότητα και το άγχος σύντομα θα εξαφανιστεί.