Το έχουμε ακούσει και ξανακούσει από τα παιδιά μας: «Εκείνος το ‘κανε. Δεν φταίω εγώ!», μια σειρά από δικαιολογίες – πολλές φορές αρκετά ευφάνταστες- προκειμένου να μην τους φωνάξουμε και φυσικά, να αποφύγουν την τιμωρία. Είτε λόγω φόβου, είτε ντροπής τα παιδιά δύσκολα παραδέχονται το λάθος τους. Προσπαθούν να αγνοήσουν το ζήτημα και εύχονται να «ξεχαστεί» όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Γι’ αυτό οι σκόρπιες συζητήσεις περί ευθύνης και οι τιμωρίες του τύπου «πήγαινε στο δωμάτιό σου» δεν… πιάνουν τόπο.
Πασχίζουμε να εμφυσήσουμε στα παιδιά μας την αρετή της υπευθυνότητας, περιμένοντας να γίνει άμεσα και γρήγορα. Κανείς όμως δεν λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο, ούτε καν εμείς οι ενήλικες. Ωστόσο, μπορούμε να το καταφέρουμε! Μέσα από καθημερινές συμπεριφορές και μαθήματα που τους δίνουμε, έχουμε τη δυνατότητα να τους μάθουμε ουσιαστικά τι σημαίνει να είναι κανείς υπεύθυνος των πράξεων του.
Διατηρήστε την ψυχραιμία σας
Αν θέλετε να δημιουργήσετε μια σχέση εμπιστοσύνης και ειλικρίνειας με το παιδί, τότε πρέπει να μάθετε να διατηρείτε την ψυχραιμία σας. Είναι φυσιολογικό να δυσανασχετείτε με λάθη που γίνονται, όμως, πρέπει να έχετε πάντα στο μυαλό σας ότι οι φωνές τροφοδοτούν τον φόβο, αυξάνουν την ντροπή και αυτό φέρνει αντίθετα αποτελέσματα. Mε την στάση σας δείξτε ότι λάθη κάνουν όλοι και αυτό που έχει πραγματικά σημασία είναι το να είναι ειλικρινείς. Μόνο έτσι θα μάθει από μια κατάσταση και θα διορθώσει την συμπεριφορά του. Επιβραβεύστε το γεγονός ότι «ομολόγησε» και στη συνέχεια, συζητήστε τι θα μπορούσε να είχε κάνει με διαφορετικό τρόπο και τις συνέπειες της πράξης του.
Εξηγήστε με παραδείγματα ότι κάθε πράξη έχει συνέπειες
Ένα από τα σπουδαιότερα μαθήματα ζωής που παίρνουν τα παιδιά είναι η γνώση ότι κάθε πράξη έχει συνέπεια. Βοηθήστε το παιδί από μικρή ηλικία να κάνει αυτή τη σύνδεση ανάμεσα σε αυτό που κάνει και τη συνέπειά του μέσα από καθημερινά παραδείγματα. Την ώρα του διαβάσματος πείτε του «χτες διάβασες πολύ, γι’ αυτό σήμερα έγραψες καλά» ή όταν βρίσκεστε στην παιδική χαρά «άφησες τα χέρια σου από την κούνια, γι’ αυτό έπεσες» Κάθε επιλογή έχει το δικό της αποτέλεσμα για το οποίο μερίδιο ευθύνης φέρει ο καθένας ξεχωριστά.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που η κατάσταση περιπλέκεται: φανταστείτε ξαναζήστε αυτή την σκηνή: στην παιδική χαρά ένα άλλο παιδί, τραβάει το παιχνίδι του δικού σας. Η αντίδρασή του είναι να χτυπήσει ή να δαγκώσει το άλλο παιδί. Σε αυτήν την περίπτωση συμβαίνουν δύο πράγματα: το ένα παιδί βούτηξε κάτι που δεν του ανήκει, ενώ το άλλο το χτύπησε. Και οι δύο έχουν μερίδιο ευθύνης. Το να αφήσετε «ατιμώρητη» την πράξη του παιδιού σας είναι σαν να ενθαρρύνετε το χτύπημα/δάγκωμα/τράβηγμα μαλλιών κάθε φορά που του συμβαίνει κάτι δυσάρεστο.
Δώστε τους το δικαίωμα της επιλογής
Στα μικρά παιδιά αρέσει να τα αντιμετωπίζουν ως «μεγάλα», να νιώθουν ισότιμα με τους ενήλικες. Μιλήστε με απόλυτη σοβαρότητα για τη σημασία του νααναλαμβάνει κανείς την ευθύνη των πράξεων του, τονίζοντας ότι είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει κανείς «μεγάλος». Αντί να τα διατάξετε, τύπου «πες μου τώρα τι έγινε!», δοκιμάστε να πείτε «είναι καλύτερο να μου πεις τι έγινε για να σε βοηθήσω.» Έτσι το παιδί θα προτιμήσει να ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο από επιλογή και όχι επειδή του επιβληθήκατε ή επειδή φοβάται την αντίδρασή σας.
Το πάθημα γίνεται μάθημα
Eίναι δύσκολο να βλέπεις το παιδί σου να «αποτυγχάνει» και να εκτίθεται όμως, μέσα από αυτήν τη διαδικασία μπορεί να πάρει πολύτιμα μαθήματα υπευθυνότητας. Φυσικά δεν εννοούμε επικίνδυνα παθήματα που το θέτουν σε κίνδυνο. Για παράδειγμα το να αφήσετε το παιδί να αναλάβει τις σχολικές του ευθύνες με ό,τι αυτό συνεπάγεται- να ξεχάσει το τετράδιο, να μην διαβάσει την ορθογραφία- του δείχνετε τον δρόμο για να μάθει να υπολογίζει τις συνέπειες των πράξεων του και την πλήρη γνώση ότι ο μοναδικός υπεύθυνος για αυτές είναι το ίδιο το παιδί και όχι κάποιος εξωτερικός παράγοντας. «Φταίω εγώ που ξέχασα το τετράδιο, γιατί εγώ έφτιαξα την τσάντα μου.»
Το να μην φταίει πλέον η μαμά, το αδερφάκι, το κατοικίδιο αντί του ίδιου του παιδιού είναι ένα δύσκολο μάθημα που καλούνται οι γονείς να δώσουν στα παιδιά τους. Με υπομονή και συνέπεια μπορούν,όμως, να τα καταφέρουν. Δεν είναι εύκολο για ένα παιδί να μάθει από την μια στιγμή στην άλλη ότι πρέπει να αναλαμβάνει ευθύνες, γι’ αυτό μην απογοητευτείτε αν δεν δείτε άμεσα αποτελέσματα. Ωστόσο, μπορείτε να επιταχύνετε την διαδικασία με το να γίνετε το παράδειγμά του και να είστε πιστοί τόσο στα λόγια, όσο και στις πράξεις σας.