Είναι δυνατόν μια λάθος πεποίθηση, όσο ισχυρή και να είναι, να μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να φερθούν αναλόγως ώστε να την επιβεβαιώσουν; Η απάντηση είναι ΝΑΙ. Φυσικά αναφερόμαστε στην έννοια της αυτοεκπληρούμενης προφητείας.
Τι είναι η αυτοεκπληρούμενη προφητεία;
Ο κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Μέρτον, επινόησε την έννοια της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, ορίζοντάς την ως έναν εσφαλμένο ορισμό μιας κατάστασης, η οποία προκαλεί μια νέα συμπεριφορά που οδηγεί στο να πραγματοποιηθεί η αρχικά εσφαλμένη αντίληψη της κατάστασης. Πιο απλά, αναφερόμαστε για την αρνητική ερμηνεία που δίνουμε για κάτι και που τελικά, αντιδρώντας ανάλογα, υποσυνείδητα, προκαλούμε να συμβεί.
Πώς λειτουργεί;
Γενικά, είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε μια κατάσταση (ανεξάρτητα του αν υφίσταται ή όχι) και ο οποίος διέπει τη συμπεριφορά μας, είτε απέναντι στους άλλους, είτε απέναντι στον εαυτό μας. Έτσι λοιπόν, το περιβάλλον μας ή εμείς οι ίδιοι πράττουμε αυτό που είναι «απαραίτητο» έτσι ώστε να εκπληρωθεί η προφητεία. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι έχεις καιρό να επικοινωνήσεις με κάποιον φίλο σου. Δεν απαντά σε κλήσεις και μηνύματα, δεν καλεί πίσω κτλ. Αρχίζεις να σκέφτεσαι ότι έχει κάτι μαζί σου και το κρύβει και έτσι διαμορφώνεις αντίστοιχη συμπεριφορά. Γίνεσαι εριστικός, οξύθυμος και αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο φίλος σου να υιοθετήσει μια αντίστοιχη συμπεριφορά προς σε σένα και έτσι να επιβεβαιωθεί η αρχική σου εκτίμηση ότι έχει κάτι μαζί σου. Όλο αυτό έγινε βέβαια χωρίς να εξετάσεις οποιοδήποτε άλλο ενδεχόμενο π.χ. αν είχε πολλή πίεση από τη δουλειά του, αν είχε κάποιο πρόβλημα με το τηλέφωνό του κτλ.
Γιατί συμβαίνει;
Πίσω από την αυτοεκπληρούμενη προφητεία, συνήθως, κρύβεται ο φόβος. Ο φόβος της απόρριψης, της μη αποδοχής. Ο φόβος πως, αν παρακάμψουμε την ταμπέλα που πλέον μας ορίζει, οι υπόλοιποι δεν θα μας αναγνωρίζουν. Υπάρχει το άγχος και η αγωνία ότι δεν θα είμαστε αποδεκτοί και αρεστοί σ’ αυτούς. Γενικότερα, οι αρνητικές, αλλά και οι θετικές ταμπέλες που δίνουμε, λειτουργούν ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Βάσει αυτών τείνουμε να αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας, να επικοινωνούμε με τους συνανθρώπους μας, να αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις. Οι ταμπέλες μας εμποδίζουν να δούμε και να βρούμε ποιοι πραγματικά είμαστε. Αποτελούν τροχοπέδη που δυσχεραίνει την αλληλεπίδρασή μας, την αποτελεσματική επικοινωνία μας.
Πώς μπορείς να την αποφύγεις;
1o βήμα: Ρώτα ξεκάθαρα τι ακριβώς συμβαίνει χωρίς να φτάσεις στο σημείο να ερμηνεύσεις μία κατάσταση.
2ο βήμα: Σκέψου όλες τις πιθανές ερμηνείες μιας συμπεριφοράς ή ενός γεγονότος και φυσικά όχι μόνο τις αρνητικές, αλλά και τις θετικές.
3ο βήμα: Πίστευε στις δικές σου δυνατότητες και εκτιμήσεις για τα πράγματα και όχι των άλλων σε μια ανάλογη περίπτωση.
4ο βήμα: Απόφευγε τα στερεότυπα, τις ταμπέλες και τις γενικευμένες απόψεις.
5ο βήμα: Δούλεψε με τον εαυτό σου, έτσι ώστε να δεις αν είναι κάτι που συμβαίνει συνέχεια. Αν ναι, ψάξε, είτε μόνος σου, είτε με τη βοήθεια κάποιου συμβούλου, για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό.
Επιμέλεια: Χρήστος Θεοδωρόπουλος, Σύμβουλος Προσωπικής Ανάπτυξης-Κοινωνιολόγος MSc