Ο Τραμπ ανακοίνωσε δεσμούς σε Κίνα, Μεξικό και Καναδά σε μία προσπάθεια να τερματίσει μεταξύ άλλων την κρίση της φαιντανύλης στις ΗΠΑ. Το έργο δεν θα είναι εύκολο, τονίζουν οι αναλυτές
Οι ΗΠΑ κατηγορούν εδώ και καιρό τις κινεζικές εταιρείες ότι εν γνώσει τους προμηθεύουν ομάδες που εμπλέκονται στην παρασκευή φαιντανύλης, ενώ ο Λευκός Οίκος έχει επίσης κατηγορήσει τον Καναδά και το Μεξικό ότι απέτυχαν να αποτρέψουν εγκληματικές συμμορίες από το να διακινούν λαθραία φαιντανύλη στις ΗΠΑ.
Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αντιμετωπίσει μια άνευ προηγουμένου κρίση οπιοειδών, με τα συνθετικά οπιοειδή όπως η φαιντανύλη να εκτοξεύουν τους θανάτους από υπερβολική δόση σε καταστροφικά επίπεδα.
Πόσο σοβαρή είναι η κρίση της φαιντανύλης στις ΗΠΑ;
Η φαιντανύλη είναι ένα συνθετικό φάρμακο που παρασκευάζεται από συνδυασμό χημικών ουσιών. Οι ρυθμιστικές αρχές των ΗΠΑ την ενέκριναν για χρήση σε ιατρικούς χώρους ως αναλγητικό στη δεκαετία του 1960 και στη συνέχεια για τη θεραπεία ατόμων με χρόνιες εκφυλιστικές ασθένειες, αλλά έκτοτε έχει γίνει το κύριο ναρκωτικό που ευθύνεται για τους θανάτους από υπερβολική δόση οπιοειδών στις ΗΠΑ. Είναι ένα αναισθητικό που παράγει υψηλή παραισθησιογόνο δύναμη, είναι χαμηλού κόστους στην παραγωγή και έχει χαμηλό ογκομετρικό επίπεδο, δηλαδή καταλαμβάνει λίγο χώρο και δημιουργεί επίσης υψηλό περιθώριο κέρδους για τους εμπόρους ναρκωτικών, λένε οι ειδικοί.
Πάνω από 74.000 Αμερικανοί πέθαναν το 2023 αφού πήραν μείγματα φαρμάκων που περιείχαν φαιντανύλη, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC). Συχνά αναμιγνύεται με άλλα παράνομα ναρκωτικά, με αποτέλεσμα πολλοί χρήστες να αγνοούν ότι οι ουσίες που καταναλώνουν περιέχουν φαιντανύλη. Μια δόση φαιντανύλης μόλις δύο χιλιοστόγραμμα – περίπου στο μέγεθος μιας άκρης μολυβιού – μπορεί να είναι θανατηφόρα.
Την τελευταία δεκαετία, η παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού της φαιντανύλης έχει επεκταθεί, καθιστώντας δυσκολότερο τον έλεγχο για τις αρχές επιβολής του νόμου και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Η Κίνα είναι η κύρια πηγή των πρόδρομων χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή φαιντανύλης.
Οι Αμερικανοί καταναλώνουν περισσότερα παράνομα ναρκωτικά κατά κεφαλήν από οποιονδήποτε άλλον στον κόσμο, περίπου το 6% του πληθυσμού των ΗΠΑ τα χρησιμοποιεί τακτικά. H φαιντανύλη – ένα συνθετικό οπιοειδές που είναι 50 έως 100 φορές πιο ισχυρό από τη μορφίνη – είναι ο κύριος λόγος που οι θάνατοι από υπερβολική δόση στις ΗΠΑ έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια.
Ο τερματισμός της κρίσης της φαιντανύλης δεν θα είναι εύκολος, σημειώνει ο Ρόντι Κόουτς, Καθηγητής Φυλετικών και Εθνοτικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι. Οι ΗΠΑ έχουν ένα πρόβλημα εθισμού που εκτείνεται δεκαετίες – και προηγείται της εμφάνισης της φαιντανύλης – και αμέτρητες προσπάθειες ρύθμισης έχουν κάνει ελάχιστα για τη μείωση της κατανάλωσης ναρκωτικών. Εν τω μεταξύ, η κρίση των οπιοειδών από μόνη της κοστίζει στους Αμερικανούς δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο.
Καθώς οι προηγούμενες πολιτικές απέτυχαν να περιορίσουν τους θανάτους από φαιντανύλη, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ στράφηκε σε ένα άλλο εργαλείο για την καταπολέμηση του προβλήματος των ναρκωτικών της Αμερικής: την εμπορική πολιτική.
Από την προεκλογική του εκστρατεία ήδη, είχε δεσμευθεί να επιβάλει δασμούς στον Καναδά και το Μεξικό εάν δεν σταματούσαν τη ροή ναρκωτικών πέρα από τα σύνορα των ΗΠΑ και στην Κίνα εάν δεν έκανε περισσότερα για να καταπολεμήσει την παραγωγή χημικών που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαιντανύλης. Ο Τραμπ επανέλαβε το σχέδιό του την πρώτη ημέρα της επιστροφής του στην εξουσία και πλέον πραγματοποίησε τις απειλές του, επιβάλλοντας δασμούς 25% στο Μεξικό και τον Καναδά από σήμερα Τρίτη (4/3) και διπλασιάζοντας επίσης τους δασμούς σε όλες τις εισαγωγές από την Κίνα, σε 20% από 10%
Ως καθηγητής που μελετά την κοινωνική πολιτική, ο κ Κόουτς θεωρεί ότι τόσο η φαιντανύλη όσο και οι προτεινόμενοι φόροι εισαγωγής αντιπροσωπεύουν σημαντικές απειλές για τις Η.Π.Α. Αν και ο ανθρώπινος φόρος της φαιντανύλης είναι αναμφισβήτητος, το πραγματικό ερώτημα είναι αν οι δασμοί θα λειτουργήσουν – ή θα επιδεινώσουν αυτό που ήδη είναι κρίση.
Φαιντανύλη: Η «μεγαλύτερη πρόκληση»
Το 2021, περισσότεροι από 107.000 Αμερικανοί πέθαναν από υπερβολική δόση – οι περισσότεροι που έχουν καταγραφεί ποτέ – και σχεδόν επτά στους 10 θανάτους αφορούσαν φαιντανύλη ή παρόμοια συνθετικά οπιοειδή. Το 2022, η φαιντανύλη σκότωνε κατά μέσο όρο 200 άτομα κάθε μέρα. Και ενώ οι θάνατοι από φαιντανύλη μειώθηκαν ελαφρώς το 2023, σχεδόν 75.000 Αμερικανοί εξακολουθούσαν να πέθαναν από συνθετικά οπιοειδή εκείνο το έτος. Τον Μάρτιο εκείνου του έτους -το πιο πρόσφατο για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα ετήσια δεδομένα σχετικά με τους θανάτους από υπερβολική δόση- ο τότε υπουργός Εσωτερικής Ασφάλειας δήλωσε ότι η φαιντανύλη είναι «η μοναδική μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε ως χώρα».
Όμως η ιστορία δείχνει ότι οι κυβερνητικές προσπάθειες για τον περιορισμό της χρήσης ναρκωτικών συχνά έχουν μικρή επιτυχία. Η πρώτη πραγματική προσπάθεια ρύθμισης των ναρκωτικών στις ΗΠΑ έγινε το 1890, όταν, εν μέσω αχαλίνωτης κατάχρησης ναρκωτικών, το Κογκρέσο θέσπισε νόμο που φορολογούσε τη μορφίνη και το όπιο. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η χρήση κοκαΐνης εκτοξεύτηκε στα ύψη, αυξανόμενη κατά 700% μεταξύ 1890 και 1902.
Ακολούθησε ένας νόμος του 1909 που απαγόρευε το κάπνισμα οπίου και, το 1937, ο «Φορολογικός Νόμος για τη Μαριχουάνα». Η πιο ολοκληρωμένη δέσμη νόμων θεσπίστηκε με τον νόμο περί ελεγχόμενων ουσιών του 1970, ο οποίος ταξινόμησε τις ουσίες σε πέντε κατηγορίες με βάση τις ιατρικές τους χρήσεις και την πιθανότητα κατάχρησης ή εξάρτησης. Ένα χρόνο αργότερα, ο τότε Πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον ξεκίνησε τον «Πόλεμο κατά των Ναρκωτικών» και δήλωσε την κατάχρηση ναρκωτικών ως «δημόσιο εχθρό Νο. 1». Και το 1986, το Κογκρέσο ψήφισε τον Νόμο κατά της Κατάχρησης Ναρκωτικών, διοχετεύοντας 1,7 δισεκατομμύρια δολάρια για την επιβολή και τον έλεγχο των ναρκωτικών
Αυτές οι πολιτικές γενικά απέτυχαν να περιορίσουν την προσφορά και τη χρήση ναρκωτικών, ενώ προκάλεσαν επίσης σημαντική βλάβη σε άτομα και κοινότητες. Για παράδειγμα, μεταξύ 1980 και 1997, ο αριθμός των φυλακίσεων για αδικήματα για μη βίαια ναρκωτικά αυξήθηκε από 50.000 σε 400.000. Αλλά αυτές οι πολιτικές δύσκολα πλήττουν την κατανάλωση. Το ποσοστό των τελειόφοιτων γυμνασίου που έκαναν χρήση ναρκωτικών μειώθηκε ελαφρά μόνο κατά την ίδια περίοδο, από 65% το 1980 σε 58% το 1997.
Εν ολίγοις, οι προηγούμενες προσπάθειες των ΗΠΑ για τη μείωση της χρήσης παράνομων ναρκωτικών δεν ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Τώρα, φαίνεται ότι οι ΗΠΑ στρέφονται προς τη χρήση δασμών – αλλά η έρευνα δείχνει ότι ούτε αυτά θα οδηγήσουν σε καλύτερα αποτελέσματα και θα μπορούσαν στην πραγματικότητα να προκαλέσουν σημαντική ζημιά.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Τραμπ χρησιμοποιεί εμπορική πολιτική για να πιέσει την Κίνα για τη φαιντανύλη – το έκανε και στην πρώτη του θητεία. Ωστόσο, ενώ η Κίνα έκανε κάποιες αλλαγές πολιτικής ως απάντηση, όπως η προσθήκη της φαιντανύλης στον κατάλογο ελεγχόμενων ουσιών της το 2019, οι θάνατοι από φαιντανύλη στις ΗΠΑ συνέχισαν να αυξάνονται. Επί του παρόντος, η Κίνα εξακολουθεί να κατατάσσεται ως ο Νο. 1 παραγωγός πρόδρομων ουσιών φαιντανύλης ή χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή παράνομης φαιντανύλης. Και υπάρχουν και άλλοι στην επιχείρηση: η Ινδία, την ίδια περίοδο, έχει γίνει σημαντικός παραγωγός φαιντανύλης.
Η μεγαλύτερη ποσότητα φθάνει στις ΗΠΑ μέσω του Μεξικού
Από τον Σεπτέμβριο,2.040 κιλά φαιντανύλης κατασχέθηκαν στις ΗΠΑ, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύθηκαν από την Υπηρεσία Τελωνείων και Συνόρων των ΗΠΑ (CBP). Σχεδόν όλα (98%) αναχαιτίστηκαν στα νοτιοδυτικά σύνορα με το Μεξικό. Λιγότερο από το 1% κατασχέθηκε στα βόρεια σύνορα των ΗΠΑ με τον Καναδά. Το υπόλοιπο ήταν από θαλάσσιες διαδρομές ή άλλα σημεία ελέγχου των ΗΠΑ.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Υπηρεσία Καταπολέμησης Ναρκωτικών (DEA), μεξικανικές εγκληματικές οργανώσεις – συμπεριλαμβανομένου του καρτέλ Σιναλόα – διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην παραγωγή και τη διανομή φαιντανύλης, μεθαμφεταμίνης και άλλων παράνομων ναρκωτικών στις ΗΠΑ. Οι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή της φαιντανύλης προέρχονται από την Κίνα από διακινητές και μετατρέπονται σε τελικό προϊόν σε εργαστήρια στο Μεξικό πριν μεταφερθούν λαθραία στις ΗΠΑ, σημειώνει το BBC
Σύμφωνα με την DEA, το καρτέλ Σιναλόα χρησιμοποιεί μια ποικιλία τακτικών για να κρύψει τις αποστολές που έρχονται στο Μεξικό, όπως η απόκρυψη των χημικών μεταξύ των νόμιμων εμπορικών αγαθών, η λανθασμένη επισήμανση των εμπορευματοκιβωτίων, η χρήση εταιρειών και η αποστολή μέσω τρίτων χωρών. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει κατηγορήσει τη μεξικανική κυβέρνηση για συμπαιγνία με τα καρτέλ ναρκωτικών. Η πρόεδρος του Μεξικού Κλαούντια Σεινμπάουμ λέει ότι οι ισχυρισμοί είναι «συκοφαντίες».
Τον Δεκέμβριο, λίγο αφότου ο Τραμπ είχε απειλήσει το Μεξικό με δασμούς, οι δυνάμεις ασφαλείας της χώρας ανακοίνωσαν τη μεγαλύτερη κατάσχεση φαιντανύλης ποτέ – που ισοδυναμεί με περίπου 20 εκατομμύρια δόσεις.
Κίνα: Η κύρια πηγή χημικών ουσιών φαιντανύλης
Το 2019, η Κίνα ταξινόμησε τη φαιντανύλη ως ελεγχόμενο ναρκωτικό και αργότερα πρόσθεσε στον κατάλογο ορισμένες από τις χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην παρασκευή του. Παρόλα αυτά, το εμπόριο άλλων χημικών ουσιών που εμπλέκονται στην παρασκευή της φαιντανύλης -μερικές από τις οποίες μπορεί να έχουν νόμιμους σκοπούς- παραμένει ανεξέλεγκτο, καθώς όσοι εμπλέκονται στο εμπόριο βρίσκουν νέους τρόπους για να αποφύγουν τη νομοθεσία.
Μια ανασκόπηση πολλών κατηγορητηρίων των ΗΠΑ, που περιλαμβάνουν λεπτομέρειες από μυστικούς πράκτορες που επικοινωνούσαν με Κινέζους κατασκευαστές, υποδηλώνει ότι ορισμένες χημικές εταιρείες στην Κίνα πουλούσαν χημικά – ανάμεσά τους και ουσίες που ανήκαν στη λίστα – γνωρίζοντας ότι προορίζονται για την παραγωγή φαιντανύλης.
Η Κίνα διαμηνύει ότι διαθέτει μερικούς από τους αυστηρότερους νόμους για τα ναρκωτικά στον κόσμο και είπε ότι είχε πραγματοποιήσει κοινές επιχειρήσεις με τις ΗΠΑ στο παρελθόν. «Οι ΗΠΑ πρέπει να δουν και να λύσουν το δικό τους ζήτημα φαιντανύλης», ανέφεραν οι αρχές.
Και ενώ η Κίνα παραμένει η κύρια πηγή των χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή της φαιντανύλης, η DEA έχει επίσης αναγνωρίσει την Ινδία ως μια αναδυόμενη κύρια πηγή για αυτές τις χημικές ουσίες. Σε ένα κατηγορητήριο των ΗΠΑ από τον Ιανουάριο του 2025, δύο εταιρείες χημικών στην Ινδία κατηγορήθηκαν ότι προμήθευαν τις χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαιντανύλης στις ΗΠΑ και το Μεξικό
Ο ρόλος του Καναδά στο εμπόριο φαιντανύλης
Ο πρόεδρος Τραμπ κατηγόρησε τον Καναδά – μαζί με το Μεξικό – ότι επέτρεψε «σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων και μεγάλες ποσότητες φαιντανύλης να εισέλθουν» στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με στοιχεία από την Τελωνειακή και Συνοριακή Περιπολία των ΗΠΑ, μόνο το 0,2% περίπου όλων των κατασχέσεων φαιντανύλης που εισέρχονται στις ΗΠΑ γίνονται στα σύνορα του Καναδά, ενώ σχεδόν το υπόλοιπο κατασχέθηκε στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό.
Όμως τον Ιανουάριο, η υπηρεσία χρηματοοικονομικών πληροφοριών του Καναδά ανέφερε ότι οργανωμένες εγκληματικές ομάδες στον Καναδά εμπλέκονται όλο και περισσότερο στην παραγωγή φαιντανύλης εισάγοντας χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή της και εργαστηριακό εξοπλισμό από την Κίνα.
Το εμπόριο της φαιντανύλης γίνεται και προς τις δύο κατευθύνσεις. Τους πρώτους 10 μήνες του 2024, η καναδική συνοριακή υπηρεσία ανέφερε ότι κατέσχεσε 4,9 κιλά φαιντανύλης που εισέρχονταν από τις ΗΠΑ, ενώ η Συνοριακή Περιπολία των ΗΠΑ αναχαίτισε 14,6 κιλά φαιντανύλης που προερχόταν από τον Καναδά. Τον Δεκέμβριο, η χώρα υποσχέθηκε 900 εκατομμύρια δολάρια για την καταπολέμηση της φαιντανύλης και την ενίσχυση της ασφάλειας των συνόρων.