Εδώ και χιλιάδες χρόνια, η ανακάλυψη του σαπουνιού αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες και πιο επαναστατικές καινοτομίες στον τομέα της υγιεινής. Κατά μία ιστορική αφήγηση, η τυχαία ανάμειξη λίπους με στάχτη σε μια φωτιά είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός παράξενου μείγματος που καθάριζε απρόσμενα αποτελεσματικά. Έτσι, κάπως γεννήθηκε το πρώτο σαπούνι, με τις ρίζες του να φτάνουν ως την αρχαία Βαβυλώνα πριν από περίπου 5.000 χρόνια.
Καθώς ο χρόνος περνούσε, το σαπούνι καθιερώθηκε σε κάθε πολιτισμό – και μέχρι τον 17ο αιώνα, η παρασκευή του ήταν κοινή πρακτική στα νοικοκυριά των αποικιών της Αμερικής. Το 1791, ο Γάλλος χημικός Νικολά Λεμπλάνκ ανέπτυξε τη χημική διαδικασία για τη βιομηχανική παραγωγή του. Σήμερα, η παγκόσμια αγορά σαπουνιού φτάνει τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Ωστόσο, παρά την καθημερινή του χρήση από δισεκατομμύρια ανθρώπους, λίγοι γνωρίζουν πώς ακριβώς λειτουργεί το σαπούνι. Ο χημικός Paul E. Richardson μας δίνει μια επιστημονική ματιά στη δράση του.
Πώς καθαρίζει το σαπούνι
Το νερό – δηλαδή το μονοξείδιο του διυδρογόνου – μπορεί να ξεπλύνει μόνο ουσίες που διαλύονται σε αυτό. Οι χημικοί τις ονομάζουν υδρόφιλες, δηλαδή φιλικές προς το νερό. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και οι υδρόφοβες ουσίες, όπως το λάδι, που απωθούνται από το νερό και δεν απομακρύνονται με απλό ξέπλυμα.
Εδώ ακριβώς επεμβαίνει το σαπούνι. Κάθε μόριο σαπουνιού μοιάζει με γυρίδα: η «κεφαλή» του αγαπά το νερό (είναι υδρόφιλη), ενώ η «ουρά» του το απωθεί (είναι υδρόφοβη). Αυτή η μοναδική του δομή το καθιστά ικανό να δένεται τόσο με υδρόφιλες όσο και με υδρόφοβες ουσίες.
Η δημιουργία μικκυλίων
Όταν εφαρμόζετε σαπούνι στο δέρμα σας, τα μόριά του περιβάλλουν τη βρωμιά και σχηματίζουν μικροσκοπικές δομές που λέγονται μικκύλια. Μέσα τους παγιδεύουν τις υδρόφοβες ουσίες, όπως έλαια και λίπη, ενώ το εξωτερικό τους στρώμα παραμένει φιλικό προς το νερό. Καθώς ξεπλένετε τα χέρια σας, το νερό παρασύρει αυτές τις μικκυλιακές δομές και μαζί τους όλη τη βρωμιά.
Για καλύτερα αποτελέσματα, οι ειδικοί συστήνουν να πλένετε τα χέρια σας για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα, τρίβοντάς τα για να ενισχύσετε τη δράση του σαπουνιού.
Πέρα από τη βρωμιά – Η μάχη με τα μικρόβια
Το ανθρώπινο σώμα φιλοξενεί εκατομμύρια μικροοργανισμούς. Οι περισσότεροι είναι ακίνδυνοι – ορισμένοι μάλιστα είναι ωφέλιμοι. Όμως υπάρχουν και οι λεγόμενοι παθογόνοι μικροοργανισμοί, που μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες ή δυσάρεστες οσμές.