Η αλλαγή προτεραιοτήτων στις συμμαχίες των ΗΠΑ υπό τον Τραμπ και οι απειλές της Ρωσίας εδραιώνουν τον ρόλο της ΝΑΤΟικής Τουρκίας ως μίας «χώρας καταδικασμένης να έχει στρατηγική σημασία» για την Ευρώπη γράφουν οι Financial Times. Και η Τουρκία όμως έχει ανάγκη τους «27» για να διατηρήσει την αμυντική βικομηχανία της
Εορτάστηκε ως στρατιωτική «πρωτιά» και επιστροφή στις αυτοκρατορικές δόξες του 16ου αιώνα, όταν το οθωμανικό ναυτικό, με επικεφαλής τον Ναύαρχο Χαϊρεντίν «Κοκκινογένη» Μπαρμπαρόσα, κυριάρχησε στη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο.Ένα επιθετικό drone TB3 ενός τόνου απογειώθηκε τον περασμένο μήνα από ένα τουρκικής κατασκευής αεροπλανοφόρο και, μετά από μια σύντομη αποστολή, προσγειώθηκε με ασφάλεια στο κατάστρωμα- η πρώτη φορά που ένα αυτοκινούμενο όχημα είχε πετύχει ένα τέτοιο κατόρθωμα οπουδήποτε, ισχυρίστηκε ο Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ, πρόεδρος της Baykar, της μεγαλύτερης εταιρείας drone της Τουρκίας.
«Όπως κάποτε κυβερνούσαμε τις θάλασσες, εσείς, ως απόγονοι του Μπαρμπαρός Χαϊρεντίν, σήμερα… ανοίξατε τις πόρτες σε έναν νέο κόσμο», είπε στο πλήρωμα του TCG Anadolu. Ο στρατός της Τουρκίας, μέλους του ΝΑΤΟ, βρίσκεται σε άνθιση ακριβώς τη στιγμή που η Ευρώπη φαίνεται πρόθυμη να παραβλέψει την τελευταία δημοκρατική οπισθοδρόμηση του ισχυρού προέδρου της, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, επειδή χρειάζεται έναν καλά εξοπλισμένο σύμμαχο για να προστατεύσει τη νοτιοανατολική πλευρά της από τον ρωσικό ρεβανσισμό.
«Έχει γίνει σαφές ότι η ευρωπαϊκή ασφάλεια δεν νοείται χωρίς την Τουρκία... ειδικά με την αμυντική της βιομηχανία», δήλωσε ο Ερντογάν τον περασμένο μήνα, εβδομάδες μετά τη σύλληψη του κύριου αντιπάλου του ηγέτη της αντιπολίτευσης, Εκρέμ Ιμάμογλου, η οποία πυροδότησε μαζικές διαμαρτυρίες και οικονομική αναταραχή, αλλά ελάχιστη δημόσια κατακραυγή από τη Δύση.
Η Τουρκία και η Ευρώπη συνομιλούν εδώ και καιρό με αντικρουόμενους σκοπούς, με τις ενταξιακές συνομιλίες με την ΕΕ να έχουν παγώσει για έξι χρόνια. Ωστόσο, τώρα, δεδομένης της περιφρονητικής στάσης του Τραμπ απέναντι στο ΝΑΤΟ και της φαινομενικής έλλειψης ενδιαφέροντος για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, ο ρόλος της Τουρκίας «ως χώρας καταδικασμένης σε στρατηγική σημασία» σημαίνει ότι μια στενότερη συνεργασία με το μπλοκ είναι αναπόφευκτη, δήλωσε ένας δυτικός διπλωμάτης.
Υπογραμμίζοντας την αυξανόμενη στρατιωτική και διπλωματική επιρροή της Τουρκίας, ο Ερντογάν προσφέρθηκε να φιλοξενήσει μια τριμερή συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη αύριο Πέμπτη (15/5) μεταξύ των προέδρων των ΗΠΑ, της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Η συνάντηση μπορεί να μην πραγματοποιηθεί ποτέ. Αλλά ο Ερντογάν είναι ένας από τους λίγους παγκόσμιους ηγέτες που μπορούν να προσφέρουν να τη φιλοξενήσουν.
Ο Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ
Έχει καλές σχέσεις με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και – στο πλαίσιο αυτού που ο Ερντογάν έχει χαρακτηρίσει «ισορροπημένη» προσέγγιση στην ουκρανική σύγκρουση – η Τουρκία έχει επίσης διατηρήσει εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις με τη Μόσχα παρά την παροχή στρατιωτικών προμηθειών στο Κίεβο.
Το στρατιωτικό βάρος της Τουρκίας, το οποίο ο Ερντογάν βλέπει ως τρόπο για την επανέναρξη των συνομιλιών ένταξης στην ΕΕ, είναι αδιαμφισβήτητο. Ο Χακάν Φιντάν, υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας και πρώην αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών, προσκαλείται πλέον τακτικά σε αμυντικές συναντήσεις της ΕΕ. Οι υπουργοί Εξωτερικών του ΝΑΤΟ συγκεντρώθηκαν επίσης στην Τουρκία για μια προγραμματισμένη συνάντηση. «Υπάρχει όρεξη για στενότερη συνεργασία [με την Άγκυρα]… και για το άνοιγμα ορισμένων ακόμη διαδικασιών και καναλιών», δήλωσε ένας Ευρωπαίος αξιωματούχος, σε ένδειξη της νέας εποχής.
Το ναυτικό της Τουρκίας ελέγχει τις θαλάσσιες οδούς προς και γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα, ενώ με 355.000 ενεργό προσωπικό, οι ένοπλες δυνάμεις της είναι οι μεγαλύτερες του ΝΑΤΟ στην ευρωπαϊκή πλευρά της συμμαχίας. Ενώ η Ευρώπη δυσκολεύεται να συγκεντρώσει μία δύναμη, περίπου 30.000 στρατιωτών για την Ουκρανία, ο τουρκικός στρατός – δομημένος για εθνική άμυνα αλλά με εκστρατευτική εμπειρία μετά τις πρόσφατες απστολές στη Λιβύη και τη Σομαλία – θα μπορούσε γρήγορα να συγκεντρώσει μια αποτελεσματική ειρηνευτική επιχείρηση, εφόσον συμφωνήσει να συμμετάσχει σε οποιοδήποτε τέτοιο σχέδιο.
«Οι Τούρκοι ξέρουν πώς να χρησιμοποιούν βία και δεν φοβούνται να έχουν απώλειες», δήλωσε ένας δυτικός αξιωματούχος ασφαλείας. «Οι επιχειρήσεις τους είναι καλές και έχουν χρησιμοποιήσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη με τρόπο που εφαρμόζεται άμεσα σε οποιαδήποτε επιχείρηση επιτήρησης στην Ουκρανία». Η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας βρίσκεται επίσης σε άνθιση. Ενώ οι ευρωπαϊκές χώρες προσπαθούν να προμηθεύσουν την Ουκρανία και να αναπληρώσουν τα εξαντλημένα αμυντικά τους αποθέματα, τουρκικά τεθωρακισμένα οχήματα, πολεμικά πλοία, drones και πυρομαχικά βγαίνουν από τις γραμμές παραγωγής των εργοστασίων, κατασκευασμένα κυρίως με ανταλλακτικά τουρκικής κατασκευής.
Οι κρατικές αμυντικές εταιρείες STM και ASFAT κατασκευάζουν κορβέτες για την Ουκρανία. Η ιδιωτική Repkon έχει κατασκευάσει γραμμές παραγωγής βλημάτων πυροβολικού 155 χιλιοστών στις ΗΠΑ και τη Γερμανία. Οι πρώτες παραδόσεις στην τουρκική πολεμική αεροπορία ενός μαχητικού αεροσκάφους πέμπτης γενιάς, του Kaan, έχουν προγραμματιστεί για το 2028 από την κρατική TAI.
Πιο άμεσα, η Baykar, η οποία προμήθευσε drones στην Ουκρανία στην αρχή της πλήρους κλίμακας εισβολής της Ρωσίας, πρόσφατα επισφράγισε μια κοινοπραξία με την ιταλική αμυντική εταιρεία Leonardo. Η κίνηση αυτή θα μπορούσε να τη βοηθήσει να πουλήσει στην ταχέως αναπτυσσόμενη αγορά drones της Ευρώπης, παράλληλα με τους τρέχοντες πελάτες της στη Μέση Ανατολή. Ο Bayraktar, 45χρονος απόφοιτος του MIT, είναι ο γαμπρός του Ερντογάν.
Ο πόλεμος με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και οι εξελιγμένες πληροφορίες έπαιξαν επίσης καθοριστικό ρόλο στις επιχειρήσεις του τουρκικού στρατού κατά της εξέγερσης εναντίον του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), της ένοπλης ομάδας που συμφώνησε να καταθέσει τα όπλα της αυτή την εβδομάδα και να ξεκινήσει μια δυνητικά ιστορική ειρηνευτική διαδικασία.
«Η Ευρώπη φαίνεται να αναμένει 800 δισεκατομμύρια ευρώ σε αμυντικές δαπάνες και… η Τουρκία είναι μία από τις λίγες χώρες που μπορούν να βοηθήσουν», δήλωσε ο Τούρκος υπουργός Οικονομικών, Μεχμέτ Σιμσέκ, στους Financial Times τον περασμένο μήνα, προσθέτοντας ότι οι διεθνείς πωλήσεις όπλων «αυξήθηκαν δραματικά» από τις εξαγωγές των 7,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων του περασμένου έτους.
«Οι σχέσεις της Ευρώπης με την Τουρκία στο παρελθόν αφορούσαν εν μέρει την ένταξη στην ΕΕ και ήταν εμποτισμένες με ζητήματα όπως το κράτος δικαίου. Τώρα όλα έχουν να κάνουν με τη γεωπολιτική», δήλωσε ο Γκαλίπ Νταλάι, ανώτερος σύμβουλος στο think-tank Chatham House. «Αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν αμοιβαίες εξαρτήσεις και αμοιβαίες ανάγκες… η ευρωπαϊκή ασφάλεια είναι και τουρκική ασφάλεια».
Μια εκεχειρία στην Ουκρανία, για παράδειγμα, θα μπορούσε να οδηγήσει την Ρωσία στην ανοικοδόμηση της παρουσίας της στην Κριμαία, προβάλλοντας ξανά στρατιωτική ισχύ σε όλη τη Μαύρη Θάλασσα και στην ανατολική Μεσόγειο. «Στρατηγικά, το status quo έχει βολέψει την Τουρκία με πολλούς τρόπους», λέει ο Αλέσιο Παταλάνο καθηγητής πολέμου και στρατηγικής στο King’s College του Λονδίνου. «Μια ισχυρότερη Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα και σε όλο τον Καύκασο θα αποτελούσε πρόκληση για την Ευρώπη και για την Τουρκία».
Η Τουρκία χρειάζεται επίσης την Ευρώπη για να διατηρήσει την αμυντική της βιομηχανία, ένα φωτεινό σημείο στην παραπαίουσα οικονομία της. «Η Τουρκία προσπαθεί να πει στην Ευρώπη: “Δείτε τι μπορούμε να κάνουμε και πόσο καλά μπορούμε να το κάνουμε”», τονίζει ο Toμ Γουάλτουιν, ειδικός στις αμυντικές προμήθειες στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών στο Λονδίνο, το οποίο έχει δημοσιεύσει μια σειρά εκθέσεων για την τουρκική αμυντική βιομηχανία. «Αλλά η βιομηχανία της αντιμετωπίζει ζητήματα βιωσιμότητας, στερείται κεφαλαίων, προσπαθεί να κάνει πάρα πολλά και υποφέρει από διαρροή εγκεφάλων. Χρειάζεται και την Ευρώπη», πρόσθεσε.
Η σχέση ΕΕ-Τουρκίας είναι εδώ και καιρό γεμάτη κυνισμό και διφορούμενες συζητήσεις και από τις δύο πλευρές. Σήμερα, η ανάγκη της Ευρώπης για τον στρατό της Τουρκίας μπορεί και πάλι να υπερισχύσει των ανησυχιών σχετικά με την «ώθηση του Ερντογάν προς ένα πλήρως αυταρχικό μοντέλο», όπως διεμήνυσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την περασμένη εβδομάδα. Ωστόσο, όχι στο βαθμό που θα εγκαινιάσει ξανά τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, επιμένουν αξιωματούχοι της ΕΕ.
Η σχέση μεταξύ ασφάλειας και εσωτερικής πολιτικής είναι επίσης λεπτή. Δέκα ημέρες μετά τη σύλληψή του, ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Ιμάμογλου – ο οποίος σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις θα νικούσε τον Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές – ικέτευσε τη Γερμανία να μην εμποδίσει την εδώ και καιρό συζητούμενη πώληση αεροσκαφών Eurofighter στην Τουρκία λόγω της κράτησής του, υποστηρίζοντας ότι το εθνικό συμφέρον ήταν πιο σημαντικό.
«Σας παρακαλώ να ανακαλέσετε αυτήν την απόφαση. Η Τουρκία δεν αφορά μόνο τον Ερντογάν, η Τουρκία είναι μεγαλύτερη από τον Ερντογάν. Οι κυβερνήσεις έρχονται και παρέρχονται», έγραψε ο Ιμάμογλου στο X από τη φυλακή, προσθέτοντας: «Το τέλος της διακυβέρνησης του Ερντογάν είναι ορατό».