Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης φιλοξενεί την περιοδική έκθεση «Στη σπηλιά: Ιστορίες από το σκοτάδι στο φως»
Συνολικά 296 αντικείμενα από την Παλαιολιθική Εποχή μέχρι και τα νεότερα χρόνια, 30 σπήλαια, βραχοσκεπές και σπηλαιοβάραθρα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος της βόρειας Ελλάδας και δύο αίθουσες μεταμορφωμένες σε δαιδαλώδες σπήλαιο συνθέτουν τη νέα περιοδική έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης «Στη σπηλιά: Ιστορίες από το σκοτάδι στο φως».
Η έκθεση συνδιοργανώνεται από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (ΑΜΘ), στο οποίο και παρουσιάζεται και την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας (ΕΠΣ). Θα μείνει ανοιχτή για το κοινό έως την 31η Δεκεμβρίου 2025.
Στην έκθεση τα σπήλαια αντιμετωπίζονται ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των ανθρώπων και αυτή η άρρηκτη σχέση αποτυπώνεται πολυεπίπεδα. Μάλιστα, σε αυτή την ιδέα βασίζεται και η μουσειολογική αφήγηση της έκθεσης αλλά και η μουσειογραφική προσέγγιση, η οποία εκλαμβάνει το μοναδικό και εύθραυστο οικοσύστημα των σπηλαίων όχι απλώς ως έναν γεωλογικό σχηματισμό αλλά ως ένα περιβάλλον, έναν βιωμένο χώρο, με τον άνθρωπο να συνδέεται μαζί του από την πρώτη στιγμή της ύπαρξης.
Το σπήλαιο είναι τόπος όπου βιώθηκε το αίσθημα της καταφυγής και της ασφάλειας, του εγκλεισμού, του τραύματος, της γιορτής και της τελετουργίας, της αποκαλυπτικής εμπειρίας, της επαφής με τις θεότητες, της αναγέννησης, της μετάβασης, της φιλοσοφικής αναζήτησης. Το ποικίλο αυτό φάσμα παρουσιάζεται στον επισκέπτη μέσα από πέντε κύριες ενότητες:
– Ένα ημερολόγιο του παρελθόντος.
– Η αρχαιολογία των σπηλαίων.
– Η άλλη όψη των σπηλαίων.
– Ακολουθώντας τις διαδρομές.
– Ρίχνοντας φως στη σπηλιά.
Λίθινα και οστέινα εργαλεία, κεραμική, γλυπτά, επιγραφές, νομίσματα, χάλκινα εργαλεία και όπλα, πήλινα ειδώλια, χάλκινα και χρυσά κοσμήματα, λατρευτικές εικόνες, ανθρωπολογικό, αρχαιοβοτανολογικό και αρχαιοζωολογικό υλικό, αλλά και έργα σύγχρονης τέχνης, φωτίζουν τις διαφορετικές πτυχές της σχέσης του ανθρώπου με το σπήλαιο. Ιδιαίτερη ενότητα αφιερώνεται στους επιστήμονες που εμπλέκονται στην εξερεύνηση των σπηλαίων.
Μια θηριώδης άγρια αγελάδα 24.000 ετών
Σε ένα σπήλαιο στην Καστρίτσα Ιωαννίνων στο νοτιοανατολικό άκρο της Παμβώτιδας, βρήκε καταφύγιο μία μεγάλη ομάδα προϊστορικών τροφοκυνηγών.
Το Σπήλαιο Καστρίτσα βρισκόταν σε στρατηγική θέση, πάνω στα βοσκοτόπια και στους μεταναστευτικούς δρόμους των ζώων και πρόσφερε έτσι άφθονη τροφή για τις ομάδες των κυνηγών.
Τεμάχιζαν τα ζώα που σκότωναν και κατανάλωναν την τροφή τους, κάπου 23.880 έως 15.930 / 13.400 χρόνια πριν από σήμερα, στην ανώτερη Παλαιολιθική Εποχή, τότε που το φυσικό περιβάλλον ήταν δυστοπικό και αφιλόξενο.
Ανάμεσα στα πανύψηλα δέντρα κυκλοφορούσαν θηριώδη, άγρια ζώα, που έδιναν μια ανηλεή μάχη με τον άνθρωπο. Μεταξύ αυτών και άγριες αγελάδες του είδους Bos primigenius, όπως μαρτυρά ένα οστό από τη λεκάνη τέτοιου ζώου, εύρημα που έχει ερμηνευτεί ως διατροφικό κατάλοιπο.
Γιατί κρύφτηκε ένας πίθηκος του 6ου αιώνα π.Χ. στη Θάσο;
Από το σπήλαιο της Δρακότρυπας (κάτω από την πλαγιά Παναγίας) στη Θάσο, για το οποίο η αρχαιολογική έρευνα έδειξε πως ήταν ένα αρχαϊκό ιερό, προέρχεται ένα κεφάλι πιθήκου, το οποίο ήταν σε πλαστικό αγγείο του 6ου π.Χ. αιώνα (αρχαϊκή εποχής), που όμως δεν βρέθηκε.
Πλαστικά αγγεία αποκαλούνται εκείνα που έχουν μια εικονιστική μορφή, όπως κάποιου ζώου, μυθικού τέρατος, ανθρώπου, καρπού κ.ά. και στο άνω άκρο της μορφής συνήθως είναι προσαρμοσμένο το χείλος του αγγείου.
Τα πλαστικά αγγεία χρησιμοποιούνταν κυρίως ως δοχεία αρωμάτων και συχνά βρίσκονται σε τάφους ή σε ιερά, στα οποία αφιερώνονταν. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής των πλαστικών αγγείων της αρχαϊκής περιόδου αποδίδεται κυρίως σε τρία εργαστήρια παραγωγής, στο κορινθιακό, σε ετρουσκικά εργαστήρια που μιμούνται κορινθιακά πρότυπα και σε εργαστήρια της Ανατολικής Ελλάδας. Μάλιστα, έχει αναγνωριστεί ένα κέντρο παραγωγής στη Ρόδο και ένα ακόμη στη Μίλητο, αναμφίβολα όμως θα υπήρχαν και άλλα.
Σπήλαιο μέσα στο Μουσείο
Η περιήγηση στην έκθεση «Στη Σπηλιά: Ιστορίες από το σκοτάδι στο φως» είναι μια συναρπαστική εμπειρία, καθώς ο επισκέπτης έχει την αίσθηση πως περιδιαβαίνει ένα σπήλαιο.
Η έκθεση αποτελεί καρπό της εξαιρετικής συνεργασίας με έντεκα Εφορείες Αρχαιοτήτων (Άρτας, Ημαθίας, Ιωαννίνων, Καβάλας – Θάσου, Λάρισας, Μαγνησίας, Σερρών, Ροδόπης, Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, Φλώρινας και Χίου), και τρία μουσεία (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και Μουσείο του Τελλογλείου Ιδρύματος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) που δάνεισαν αντιπροσωπευτικά αντικείμενα των συλλογων, τα περισσότερα αδημοσίευτα ευρήματα που θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στο κοινό.
Η έκθεση θα πλαισιωθεί με παράλληλες δράσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία και οικογένειες, ξεναγήσεις, μουσικές συναυλίες, δράσεις φιλαναγνωσίας και επιστημονικές διαλέξεις. Συνοδεύεται από επιστημονικό κατάλογο που τεκμηριώνει την έκθεση και διατίθεται από το πωλητήριο του Μουσείου από τη 15η Μαΐου 2025.