Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια βαθιά πολιτική κρίση: οι προοδευτικές κυβερνήσεις, ανίκανες να προσφέρουν άμεσα και απτά αποτελέσματα, αφήνουν χώρο στην ακροδεξιά να καλύψει το κενό με υποσχέσεις νοσταλγίας, απλοποίησης και εθνικής ισχύος.
Η ιταλοαμερικανίδα οικονομολόγος Μαριάνα Ματσουκάτο επισημαίνει πως το πρόβλημα των προοδευτικών ηγετών –όπως του Κιρ Στάρμερ στο Ηνωμένο Βασίλειο– δεν είναι μόνο η καλή διακυβέρνηση. Είναι η αποτυχία τους να υλοποιήσουν μεταρρυθμίσεις που να έχουν άμεσο, απτό αντίκτυπο για τους πολίτες.
Η αδυναμία αυτή δίνει χώρο σε δημαγωγικές φωνές να παρουσιαστούν ως οι μόνοι ικανοί να «κάνουν πράγματα», εκμεταλλευόμενοι τη γενικευμένη απογοήτευση απέναντι σε μια τεχνοκρατική, συχνά αποσυνδεδεμένη από την καθημερινότητα πολιτική τάξη.
Οι συνήθειες που θολώνουν το πολιτικό ένστικτο
Πολλές προοδευτικές κυβερνήσεις επιμένουν σε παλαιά, άκαμπτα μοντέλα χάραξης πολιτικής, αδυνατώντας να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις. Το αποτέλεσμα είναι τεράστια μεταρρυθμιστικά σχέδια που χάνονται στη γραφειοκρατία και τελικά δεν παράγουν αισθητά οφέλη.
Η απουσία πολιτικής φαντασίας και το πάθος για «ορθολογισμό» έχουν αποδυναμώσει τη σύνδεση με τους πολίτες. Μάλιστα, η έλλειψη ακόμη και βραχυπρόθεσμων επιτυχιών υπονομεύει σοβαρά τη δημόσια πίστη στην πολιτική ως μοχλό αλλαγής.
Πώς μπορούν να αλλάξουν οι ισορροπίες
Αντί για μεγαλόπνοες εθνικές στρατηγικές που απαιτούν δεκαετίες, η εστίαση σε τοπικές λύσεις –όπως κοινωνική στέγαση, πράσινες θέσεις εργασίας και προληπτική υγεία– μπορεί να αποδώσει καρπούς εντός μιας θητείας. Οι πόλεις είναι τα σημεία όπου η πολιτική αποκτά χειροπιαστή μορφή και όπου κρίνεται η καθημερινότητα.
Επιπλέον, το κράτος πρέπει να αντιμετωπίζει την πράσινη μετάβαση όχι ως επιβάρυνση, αλλά ως στρατηγικό μοχλό ασφαλείας και ανάπτυξης. Αυτό απαιτεί έναν δημόσιο τομέα ευέλικτο, καλά εκπαιδευμένο, που να μπορεί να μάθει, να καινοτομεί και να προσαρμόζεται.
Ανάγκη για νέα εργαλεία και αφήγηση
Η παραδοσιακή οικονομική σκέψη, επικεντρωμένη στην αύξηση του ΑΕΠ ή στην ανάλυση κόστους-οφέλους, δεν επαρκεί. Οι πολιτικές χρειάζονται μια νέα, δυναμική λογική, που να λαμβάνει υπόψη την πολυπλοκότητα και τη διασύνδεση των σύγχρονων προβλημάτων – από την ανισότητα και την τεχνολογία έως την κλιματική κρίση.
Η πολιτική πρέπει να συνοδεύεται από πειστικά αφηγήματα. Η Ακροδεξιά έχει κατανοήσει τη δύναμη του συμβολισμού και των συναισθημάτων. Οι προοδευτικοί πρέπει να απαντήσουν με αντίστοιχα ισχυρές εικόνες και λόγο που να συνδέεται με την καθημερινή εμπειρία των πολιτών.
Η κρίσιμη πρόκληση της εποχής μας
Η αναγέννηση της προοδευτικής πολιτικής δεν μπορεί να έρθει μέσα από μίμηση των λαϊκιστών, αλλά από την αποφασιστικότητα να δώσουν πολιτικό περιεχόμενο στη μεταρρύθμιση. Αυτό απαιτεί δημιουργία νέων θεσμών, ενίσχυση της συμμετοχικότητας και καλλιέργεια μιας κουλτούρας εμπιστοσύνης στο κράτος.
Όπως τονίζει η Ματσουκάτο: η Ακροδεξιά κινήθηκε γρήγορα, οργανώθηκε αποτελεσματικά και κυριάρχησε στα αφηγήματα. Αν η Δημοκρατία θέλει να επιβιώσει, πρέπει να απαντήσει – όχι με αμυντικότητα, αλλά με όραμα, πράξεις και συνέπεια.