Το σχέδιο 20 σημείων για τη μεταπολεμική Γάζα που ανακοίνωσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ σε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου ανταποκρίνεται στον ενθουσιασμό του Τραμπ. Είναι μια τολμηρή προσπάθεια να αντιμετωπιστούν όλα τα ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν εάν θέλουμε να υπάρξει διαρκής ειρήνη στη Γάζα.
Θα μπορούσε όμως να λειτουργήσει; Και οι δύο πλευρές έχουν κουραστεί από τον πόλεμο. Σε όλη την ιστορία, αρκετοί πόλεμοι απλώς τελείωσαν όταν και οι δύο πλευρές ήταν πολύ εξαντλημένες για να συνεχίσουν. Τα δύο τρίτα των Ισραηλινών θέλουν να τελειώσει ο πόλεμος και, παρόλο που η δημοσκόπηση των Παλαιστινίων είναι δύσκολη, θέλουν σαφώς να σταματήσει η καταστροφή και τα βάσανα στη Γάζα.
Έτσι, αυτό το σχέδιο, παρά τους περιορισμούς του, θα μπορούσε να έρθει την κατάλληλη στιγμή. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά εκκρεμή ερωτήματα σχετικά με τη σκοπιμότητα του σχεδίου και σε ποιο βαθμό είναι πιθανό να πετύχει. Δεδομένης της βίαιης ιστορίας της Μέσης Ανατολής, είναι αδύνατο να είμαστε αισιόδοξοι σε αυτό το σημείο.
Ακολουθούν πέντε κύριοι λόγοι ανησυχίας.
1. Λείπει η εμπιστοσύνη
Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει καμία εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο πλευρών. Και αρκετές πτυχές του σχεδίου είναι τόσο ασαφείς, που υπάρχει μεγάλος κίνδυνος και οι δύο πλευρές να κατηγορήσουν η μία την άλλη ότι παραβίασαν τις υποσχέσεις τους.
Η τελευταία εκεχειρία μεταξύ των δύο πλευρών διήρκεσε μόνο δύο μήνες πριν ο Νετανιάχου υποχωρήσει, κατηγορώντας τη Χαμάς ότι δεν απελευθέρωσε περισσότερους ομήρους πριν προχωρήσουν οι διαπραγματεύσεις για την επόμενη φάση.
2. Το σχέδιο είναι ασύμμετρο
Η συμφωνία ευνοεί το Ισραήλ περισσότερο από ό,τι τη Χαμάς. Ουσιαστικά, ζητείται από τη Χαμάς να παραδώσει όλους τους εναπομείναντες Ισραηλινούς ομήρους που κρατάει και όλα τα όπλα της ταυτόχρονα, καθιστώντας την εντελώς ανυπεράσπιστη.
Η Χαμάς, με την έλλειψη εμπιστοσύνης της στο Ισραήλ και ιδιαίτερα στον Νετανιάχου, μπορεί να φοβάται ότι ο Ισραηλινός ηγέτης θα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει αυτό ως ευκαιρία για να της επιτεθεί ξανά χωρίς να ανησυχεί για το ενδεχόμενο να βλάψει τους ομήρους.
Η Χαμάς επίσης δεν κλήθηκε να διαπραγματευτεί τους όρους της συμφωνίας. Και τώρα αντιμετωπίζει ένα τελεσίγραφο: αποδεχτείτε τους όρους ή το Ισραήλ θα «τελειώσει τη δουλειά». Δεδομένης της ασυμμετρίας του σχεδίου, η Χαμάς μπορεί να αποφασίσει ότι οι κίνδυνοι της αποδοχής υπερτερούν των πιθανών οφελών, παρά την προσφορά αμνηστίας για τους μαχητές της Χαμάς που θα καταθέσουν τα όπλα τους.
Το Ισραήλ καλείται να κάνει ορισμένους συμβιβασμούς στο σχέδιο. Αλλά πόσο ρεαλιστικοί είναι αυτοί; Για παράδειγμα, η συμφωνία προβλέπει ένα μέλλον όπου η Παλαιστινιακή Αρχή (ΠΑ) θα μπορεί να «ανακτήσει με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα τον έλεγχο της Γάζας». Ο Νετανιάχου έχει δηλώσει προηγουμένως ότι δεν θα το δεχτεί αυτό.
Ομοίως, θα ήταν πολύ δύσκολο για τον Νετανιάχου να αποδεχτεί «ένα αξιόπιστο μονοπάτι προς την παλαιστινιακή αυτοδιάθεση και την κρατική υπόσταση», όπως περιγράφεται στο σχέδιο. Το έχει απορρίψει κατηγορηματικά στο παρελθόν, πιο πρόσφατα στην προκλητική του ομιλία στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ την περασμένη εβδομάδα.
3. Λείπουν σημαντικές λεπτομέρειες
Η στρατηγική εφαρμογής του σχεδίου είναι εξαιρετικά ασαφής. Σε αυτό το στάδιο δεν γνωρίζουμε τίποτα για τη «Διεθνή Δύναμη Σταθεροποίησης» που θα αντικαταστήσει τον ισραηλινό στρατό μετά την αποχώρησή του από τη Γάζα.
Ποιες χώρες θα συμμετάσχουν; Προφανώς θα είναι μια αποστολή γεμάτη κινδύνους για το εμπλεκόμενο προσωπικό. Ο Νετανιάχου έχει αναφέρει προηγουμένως ότι μια αραβική δύναμη θα αναλάβει τη Γάζα, αλλά κανένα αραβικό κράτος δεν έχει ακόμη δηλώσει διαθεσιμότητα για κάτι τέτοιο.
Δεν υπάρχει επίσης χρονοδιάγραμμα στο σχέδιο για τις μεταρρυθμίσεις της Παλαιστινιακής Αρχής, ούτε λεπτομέρειες για το τι θα συνεπάγονται αυτές οι μεταρρυθμίσεις. Πιθανώς, θα χρειαστούν νέες εκλογές για την εγκατάσταση ενός αξιόπιστου ηγέτη στη θέση του νυν προέδρου Μαχμούντ Αμπάς. Αλλά το πώς θα γίνει αυτό και το αν ο λαός της Γάζας θα μπορεί να συμμετάσχει παραμένει άγνωστο.
Επιπλέον, οι λεπτομέρειες της πολιτικής αρχής που θα επιβλέπει την ανοικοδόμηση της Γάζας είναι πολύ ασαφείς. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι ο Τραμπ θα αυτοδιοριστεί πρόεδρος του «Συμβουλίου Ειρήνης» και ο Βρετανός πρώην πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ θα συμμετάσχει επίσης με κάποιο τρόπο.
Αυτό το συμβούλιο θα χρειαστεί την απόλυτη εμπιστοσύνη της κυβέρνησης Νετανιάχου και της Χαμάς για να είναι αποτελεσματικό. Η εμπιστοσύνη είναι πάντα σε έλλειψη στη Μέση Ανατολή.
4 . Καμία αναφορά στη Δυτική Όχθη
Η Δυτική Όχθη είναι σαφώς ένα σημείο ανάφλεξης. Υπάρχουν καθημερινά διαμάχες και συγκρούσεις μεταξύ των Ισραηλινών εποίκων και των Παλαιστινίων κατοίκων, οι οποίες είναι πιθανό μόνο να επιδεινωθούν.
Μόλις τον περασμένο μήνα, η ισραηλινή κυβέρνηση έδωσε την τελική έγκριση σε ένα αμφιλεγόμενο σχέδιο για την κατασκευή ενός νέου οικισμού που ουσιαστικά θα διαιρούσε τη Δυτική Όχθη σε δύο, καθιστώντας ένα μελλοντικό, συνεχές παλαιστινιακό κράτος μη βιώσιμο. Η Δυτική Όχθη πρέπει να έχει κεντρικό ρόλο σε οποιαδήποτε συνολική διευθέτηση μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης.
5. Το δεξιό υπουργικό συμβούλιο του Ισραήλ παραμένει εμπόδιο
Αυτό θα μπορούσε να είναι ο απόλυτος παράγοντας που θα διαταράξει τη συμφωνία: τα σκληροπυρηνικά δεξιά μέλη του υπουργικού συμβουλίου του Νετανιάχου, ο Μπεζαλέλ Σμότριχ και ο Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ, έχουν δηλώσει ότι δεν θα δεχτούν τίποτα λιγότερο από την πλήρη καταστροφή και εξάλειψη της Χαμάς.
Και παρόλο που η Χαμάς θα αφοπλιστεί και θα παραγκωνιστεί πολιτικά βάσει αυτού του σχεδίου, η ιδεολογία της θα παραμείνει άθικτη, όπως και ένας σημαντικός αριθμός μαχητών της.
Έχει, λοιπόν, κάποια πιθανότητα;
Εάν η Χαμάς αποδεχτεί το σχέδιο του Τραμπ, σύντομα θα μπορούσαμε να έχουμε τις απαντήσεις σε πολλά από αυτά τα ερωτήματα.
Αλλά θα απαιτηθεί πολλή δουλειά από τις Ηνωμένες Πολιτείες για να διατηρήσουν την πίεση στο Ισραήλ να τηρήσει τη συμφωνία. Οι κύριοι Παλαιστίνιοι μεσολαβητές, το Κατάρ και η Αίγυπτος, θα πρέπει επίσης να διατηρήσουν την πίεση στη Χαμάς, ώστε να μην παραβιάσει και αυτή τους όρους.
Ο Νετανιάχου πιθανότατα υποθέτει ότι θα υπάρχουν επαρκείς αποκλίσεις για να αποχωρήσει από τη συμφωνία εάν η Χαμάς δεν την τηρήσει. Ο Νετανιάχου το έχει ήδη κάνει αυτό μία φορά, όταν αποσύρθηκε από την εκεχειρία τον Μάρτιο και επανέλαβε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ.
Στην έντονη ομιλία του σε μια μερικώς άδεια αίθουσα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ την περασμένη εβδομάδα, ο Νετανιάχου δεν υπέδειξε ότι σκεφτόταν να απομακρυνθεί από καμία από τις «κόκκινες γραμμές» που είχε θέσει προηγουμένως για να τερματίσει τον πόλεμο. Στην πραγματικότητα, καταδίκασε τα κράτη που αναγνωρίζουν ένα παλαιστινιακό κράτος και ορκίστηκε: «Το Ισραήλ δεν θα σας επιτρέψει να μας σπρώξετε ένα τρομοκρατικό κράτος στο λαιμό».
Δεδομένου αυτού, ο Νετανιάχου δεν θα είχε συμφωνήσει καθόλου με το σχέδιο του Τραμπ εάν ο ηγέτης των ΗΠΑ δεν του είχε ασκήσει πίεση. Ταυτόχρονα, ο Τραμπ δήλωσε στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε με τον Νετανιάχου ότι εάν η Χαμάς δεν τηρήσει τη συμφωνία ή αρνηθεί να την αποδεχτεί, το Ισραήλ θα έχει την πλήρη υποστήριξή του για να ολοκληρώσει το έργο εναντίον της Χαμάς.
Αυτή η υπόσχεση μπορεί να είναι αρκετή για να πείσει τον Νετανιάχου τον Σμότριχ και τον Μπεν-Γκβιρ να υποστηρίξουν το σχέδιο – προς το παρόν.