Η μάχη για το μέλλον της Γάζας: Από τον «Φοίνικα» στη «Ριβιέρα», όλα τα σχέδια ανοικοδόμησης

Εν μέσω μιας ακόμη ασταθούς εκεχειρίας, οι κάτοικοι της Γάζας κάνουν τα πρώτα διστακτικά βήματα στον μακρύ δρόμο προς την ανάκαμψη.

Μπουλντόζες καθαρίζουν δρόμους, απομακρύνοντας τα συντρίμμια του πολέμου. Βουνά από ερείπια και μέταλλα βρίσκονται εκατέρωθεν, ως τα ερείπια πολύβουων κάποτε συνοικιών. Τμήματα της πόλης της Γάζας είναι παραμορφωμένα σε σημείο που δεν αναγνωρίζονται. «Αυτό ήταν το σπίτι μου», λέει ο Αμπού Ιγιάντ Χαμντούνα. Δείχνει έναν κατεστραμμένο σωρό από σκυρόδεμα και χάλυβα στο Σέιχ Ραντουάν, που κάποτε ήταν μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες γειτονιές της πόλης της Γάζας.

Ο Αμπού Ιγιάντ είναι 63 ετών. Αν η Γάζα ποτέ αναγεννηθεί από τις στάχτες της, πιστεύει οτι δεν θα είναι εκεί για να το δει. «Με αυτόν τον ρυθμό, νομίζω ότι θα χρειαστούν 10 χρόνια». Φαίνεται εξαντλημένος και παραιτημένος. «Θα είμαστε νεκροί… θα πεθάνουμε χωρίς να δούμε την επόμενη ημέρα».

Σε κοντινή απόσταση, ο 43χρονος Νιχάντ αλ-Μαντούν και ο ανιψιός του Σαΐντ προσπαθούν να καθαρίσουν το μισοκατεστραμμένο σπίτι τους. Το κτήριο μπορεί κάλλιστα να καταρρεύσει, αλλά αυτό δεν τους πτοεί, μαζεύουν παλιά τούβλα και σκουπίζουν την πυκνή σκόνη από έναν παλιό κόκκινο καναπέ. «Η απομάκρυνση μόνο των ερειπίων μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από πέντε χρόνια. Θα περιμένουμε. Δεν έχουμε άλλη επιλογή».

Η κλίμακα της πρόκλησης είναι εκπληκτική. Ο ΟΗΕ εκτιμά το κόστος των ζημιών σε 70 δισεκατομμύρια δολάρια. Σχεδόν 300.000 σπίτια και διαμερίσματα έχουν υποστεί ζημιές ή καταστραφεί , σύμφωνα με το Δορυφορικό Κέντρο του ΟΗΕ, Unosat. Η Λωρίδα της Γάζας είναι γεμάτη με 60 εκατομμύρια τόνους ερειπίων, ανακατεμένα με επικίνδυνες βόμβες που δεν έχουν εκραγεί και πτώματα.

Συνολικά, περισσότεροι από 68.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στη Γάζα τα τελευταία δύο χρόνια, σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας της περιοχής που διοικείται από τη Χαμάς. Τα στοιχεία αυτά είναι αποδεκτά από τα Ηνωμένα Έθνη και άλλους διεθνείς οργανισμούς. Μέσα σε μια τέτοια καταστροφή, είναι δύσκολο να ξέρεις από πού να ξεκινήσεις.

Δεν υπάρχει έλλειψη ιδεών – συμπεριλαμβανομένων μεγαλεπήβολων σχεδίων που έχουν συλληφθεί από άτομα με χρήματα και εξουσία σε μακρινές πρωτεύουσες. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ είχε επίσης την άποψή του. Αλλά οι κάτοικοι της Γάζας με τους οποίους μίλησε το ΒΒC είναι επιφυλακτικοί απέναντι στα σχέδια που καταρτίζονται στο εξωτερικό και έχουν τα δικά τους οράματα. Έτσι, η μάχη για τη διαμόρφωση του μέλλοντος της Γάζας έχει ξεκινήσει. Το ερώτημα είναι, ποιος θα επικρατήσει;

Από τη Ριβιέρα του Τραμπ στο «Σχέδιο Φοίνικας»

Ο Γιαχία αλ-Σάρατζ, ο διορισμένος από τη Χαμάς δήμαρχος της πόλης της Γάζας, είναι στους δρόμους και επιθεωρεί τα ερείπια. Ήδη, καταστήματα και εστιατόρια αρχίζουν να ανοίγουν ξανά, επισημαίνει. «Φυσικά οι διαδικασίες αργούν, αλλά οι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν και τους αξίζει να ζήσουν».

Η Γάζα γνωρίζει από καταστροφές, προσθέτει, ενθυμούμενος αρκετές συγκρούσεις πριν από το χάος που ξέσπασε, μετά την καταστροφική επίθεση που εξαπέλυσε η Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023. «Ακούσαμε για πολλά σχέδια, διεθνή, τοπικά, περιφερειακά σχέδια. [Αλλά] έχουμε το δικό μας σχέδιο. Το ονομάζουμε Φοίνικα της Γάζας».

Αυτό ήταν το πρώτο εγχώριο παλαιστινιακό σχέδιο που εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου – σε ένα βίντεο που δημιουργήθηκε από υπολογιστή και το συνόδευε, οι διαλυμένες κοινότητες φαίνονται να μεταμορφώνονται, σαν από μαγεία, σε σύγχρονες γειτονιές. «Θέλαμε να γεμίσουμε το κενό», λέει η Γιάρα Σάλεμ, ειδικός σε υποδομές, πρώην εργαζόμενη στην Παγκόσμια Τράπεζα, με εμπειρία σε περιοχές συγκρούσεων, συμπεριλαμβανομένου του μεταπολεμικού Ιράκ. «Δεν μπορείς να έχεις σχέδια ανοικοδόμησης που επιβάλλονται από το εξωτερικό, ενώ δεν έχεις κανένα όραμα για τη χώρα σου».

Η δημοσίευση του σχεδίου «Φοίνικας» τον Φεβρουάριο ακολούθησε 13 μήνες εργασίας από έναν ευρύ συνασπισμό περίπου 700 Παλαιστινίων εμπειρογνωμόνων ανοικοδόμησης, ορισμένοι από τους οποίους εδρεύουν στο εξωτερικό. Βασίστηκε στις γνώσεις και την εμπειρία αρχιτεκτόνων και μηχανικών σε όλη τη Λωρίδα της Γάζας. Φοιτητές του Πανεπιστημίου Birzeit στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη συμμετείχαν επίσης στην εξέλιξη της ιδέας. Η Χαμάς, η οποία ασκεί πολιτικό έλεγχο στους δήμους, δεν συμμετείχε.

Σήμερα, οι δημιουργοί του σχεδίου γνωρίζουν ότι η μοίρα του είναι εκτός της δικαιοδοσίας τους, καθώς αντικρουόμενα συμφέροντα, στη Μέση Ανατολή και πέρα ​​από αυτήν, ανταγωνίζονται για τον έλεγχο του μέλλοντος της Γάζας. Αυτό το όραμα έρχεται σε έντονη αντίθεση με την λαμπερή «Ριβιέρα της Γάζας», μια αμφιλεγόμενη πρόταση που περιέγραψε για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο ο πρόεδρος Τραμπ κατά τη διάρκεια συνάντησης με τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου στον Λευκό Οίκο.

Ο Τραμπ αναδημοσίευσε ένα περίεργο βίντεο που δημιουργήθηκε από Τεχνητή Νοημοσύνη στον λογαριασμό του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στο οποίο απεικονίζεται ο ίδιος, ο Νετανιάχου και ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας Έλον Μασκ να απολαμβάνουν μία πολυτελή ζωή σε ένα είδος οικιστικής φαντασίωσης τύπου… Ντουμπάι.

Ένα γιγάντιο χρυσό άγαλμα του ίδιου του Αμερικανού προέδρου υψωνόταν πάνω από έναν δρόμο και γενειοφόροι άνδρες χορευτές της κοιλιάς με πράσινες κορδέλες στο κεφάλι απεικονίζονταν στην παραλία. Αν και το βίντεο ήταν σαφώς παρωδία, ο Ντόναλντ Τραμπ είχε ήδη μιλήσει για την ιδέα «μιας μακροπρόθεσμης ιδιοκτησίας» των ΗΠΑ στη Γάζα.

«Η παραθαλάσσια περιουσία της Γάζας θα μπορούσε να είναι πολύτιμη», δήλωσε ο γαμπρός του, Τζάρεντ Κούσνερ, μιλώντας σε ακροατήριο στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ πέρυσι, «αν οι άνθρωποι επικεντρωθούν στην οικοδόμηση μέσων διαβίωσης».

Η πρόταση 20 σημείων του Τραμπ για την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, η οποία συμφωνήθηκε τον Οκτώβριο, περιλαμβάνει επίσης αναφορές σε ένα «σχέδιο οικονομικής ανάπτυξης του Τραμπ για την ανοικοδόμηση και την ενεργοποίηση της Γάζας», παράλληλα με ένα διεθνές «Συμβούλιο Ειρήνης» για την επίβλεψη της διακυβέρνησης, ενώ έχουν υπάρξει εικασίες για τον μελλοντικό πιθανό ρόλο του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου Τόνι Μπλερ, ο οποίος σύμφωνα με πληροφορίες θα μπορούσε να καταλήξει στο τιμόνι του.

Υψηλής τεχνολογίας, «έξυπνες πόλεις» με ΑΙ

Αλλά η «Ριβιέρα της Γάζας» του Τραμπ δεν είναι το μόνο σχέδιο που έχει παρουσιαστεί για μία φουτουριστική Γάζα. Ένα έγγραφο που διέρρευσε και δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο από την Washington Post, παρουσίαζε ένα παρόμοιο όραμα για μια Λωρίδα της Γάζας υψηλής τεχνολογίας, υπό την κηδεμονία των ΗΠΑ για 10 χρόνια.

Το σχέδιο, που ονομάστηκε «Ταμείο Ανασυγκρότησης, Οικονομικής Επιτάχυνσης και Μετασχηματισμού της Γάζας» (Gaza Reconstitution, Economic Acceleration and Transformation Trust – “Great” εν συντομία) λέγεται ότι ήταν έργο Ισραηλινών και Αμερικανών συμβούλων, με τη συμβολή μελών του Ινστιτούτου για την Παγκόσμια Αλλαγή του Τόνι Μπλερ. Το σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία μιας σειράς «σύγχρονων και έξυπνων πόλεων με τεχνητή νοημοσύνη», σημειώνοντας ότι ο κακός αστικός σχεδιασμός βρισκόταν στην καρδιά της «συνεχιζόμενης εξέγερσης στη Γάζα».

«Από έναν κατεστραμμένο πληρεξούσιο του Ιράν σε έναν ευημερούντα Σύμμαχο του Αβραάμ», έγραφε ο υπότιτλος του σχεδίου, σε μια αναφορά στις Συμφωνίες του Αβραάμ που επιτεύχθηκαν κατά τη διάρκεια της πρώτης προεδρικής θητείας του Τραμπ, υποδηλώνοντας ότι μια αναβιωμένη Γάζα θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης περιφερειακής ειρηνευτικής πρωτοβουλίας.

Το σχέδιο υποστήριζε επίσης την ιδέα της «εθελοντικής μετεγκατάστασης», βάσει της οποίας το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Γάζας θα εγκατέλειπε τη Λωρίδα, με αντάλλαγμα ένα πακέτο μετεγκατάστασης ύψους 5.000 δολαρίων και επιδοτούμενο ενοίκιο στο εξωτερικό. Όλα αυτά έρχονται σε έντονη αντίθεση με το σχέδιο «Φοίνικας» που έχει ως στόχο την προστασία των υφιστάμενων υποδομών της Γάζας και, όπου είναι δυνατόν, την αποκατάσταση του κοινωνικού και γεωγραφικού ιστού της περιοχής.

«Αυτού του είδους τα σχεδόν παραληρηματικά σχέδια δημιουργούν μία πύλη για τον καπιταλισμό της καταστροφής που είναι ανησυχητική», υποστηρίζει ο Ράτζα Χαλίντι, γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου Έρευνας Οικονομικής Πολιτικής της Παλαιστίνης, μιας ανεξάρτητης δεξαμενής σκέψης. «Το κράτος έχει την ικανότητα να σχεδιάζει… τι είδους Γάζα θέλουμε να χτίσουμε, πότε θέλουμε να την χτίσουμε και πόσο θα μας κοστίσει.» «Πρέπει να είναι ένα παλαιστινιακό όραμα – η ανησυχία μου [είναι ότι] θα μείνουμε στο περιθώριο».

Η Σέλι Κάλμπερτσον, ανώτερη ερευνήτρια στο αμερικανικό think tank RAND και συγγραφέας μιας λεπτομερούς μελέτης για την ανοικοδόμηση της Γάζας, πιστεύει επίσης ότι η Λωρίδα της Γάζας δεν είναι απλώς μια κενή πλάκα που περιμένει να μετατραπεί σε μια νέα εκδοχή του Ντουμπάι. «Υπάρχει μεγάλη κληρονομιά, πόλεις που υπάρχουν εδώ και… χιλιετίες», λέει. «Δεν είναι καλή πρακτική να τα σβήνεις όλα και να ξεκινάς από την αρχή, αλλά μάλλον να χτίζεις με ό,τι έχεις».

«Η ψυχή και το πνεύμα της Γάζας»

Αυτά δεν είναι τα μόνα σχέδια, ωστόσο. Ένα άλλο, που συνέταξε η Αίγυπτος και υιοθετήθηκε βιαστικά από τον Αραβικό Σύνδεσμο σε μία Σύνοδο Κορυφής στο Κάιρο τον Μάρτιο, μιλούσε για την ανοικοδόμηση της Γάζας σε μια περίοδο πέντε ετών – όπως και το σχέδιο «Φοίνικας», τόνιζε τη σημασία της συμμετοχής των κατοίκων της Γάζας σε κάθε στάδιο «για να καλλιεργηθεί το αίσθημα ιδιοκτησίας και να διασφαλιστεί ότι ικανοποιούνται οι ανάγκες της τοπικής κοινότητας».

Εν τω μεταξύ, η Παλαιστινιακή Αρχή (ΠΑ), με επικεφαλής τον Πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς, έχει αναπτύξει τις δικές της προτάσεις για τη Λωρίδα της Γάζας, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου για την επανασύνδεση της Γάζας και της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης σε ένα μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος.

Στο γραφείο του στη Ραμάλα, ο Εστεφάν Σαλαμέχ, ο υπουργός Πολεοδομίας της Παλαιστίνης, λέει ότι όποιο σχέδιο και αν αποφασιστεί, η Γάζα του μέλλοντος θα φαίνεται διαφορετική, αλλά ότι κάποια πράγματα θα πρέπει να παραμείνουν τα ίδια. «Μην ξεχνάτε ότι το 70% του πληθυσμού της Γάζας είναι Παλαιστίνιοι πρόσφυγες», λέει. «Και πρέπει να διατηρήσουμε την ταυτότητα του πρόσφυγα. Πρέπει να διατηρήσουμε την ψυχή και το πνεύμα της Γάζας».

Για τον Σαλαμέχ, αυτό σημαίνει την αναδημιουργία των προπολεμικών προσφυγικών στρατοπέδων της Γάζας, όπου έκτοτε ζουν εκατοντάδες χιλιάδες απόγονοι Παλαιστινίων, οι οποίοι διέφυγαν ή εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους στον πόλεμο που ακολούθησε τη δημιουργία του Ισραήλ το 1948-9.

Με την πάροδο του χρόνου, οι καταυλισμοί έχουν εξελιχθεί, από τις σκηνές από καμβά και τις τσίγκινες καλύβες της δεκαετίας του 1950 σε πολυσύχναστες, υπερπλήρεις κοινότητες με μερικές από τις υψηλότερες πυκνότητες πληθυσμού στον κόσμο. Το σχέδιο της Παλαιστινιακής Αρχής δεν είναι η αναδημιουργία παραγκουπόλεων, αλλά η διασφάλιση της αποκατάστασης των δεμένων κοινοτήτων.

«Θέλουμε να ξαναχτιστεί η Τζαμπαλίγια εκεί που ήταν», λέει ο Σαλαμέχ, αναφερόμενος στο μεγαλύτερο στρατόπεδο που κάποτε φιλοξενούσε περισσότερους από 100.000 ανθρώπους και τώρα έχει σε μεγάλο βαθμό καταστραφεί. Αλλά προς το παρόν, η κυριαρχία της Παλαιστινιακής Αρχής εκτείνεται μόνο στη Δυτική Όχθη, όχι στη Γάζα. Το σχέδιο κατάπαυσης του πυρός του Τραμπ στη Γάζα αναφέρει ότι το Συμβούλιο Ειρήνης θα χειριστεί την ανασυγκρότηση της Γάζας «μέχρι η Παλαιστινιακή Αρχή να ολοκληρώσει το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεών της».

Μια αργή, επίπονη διαδικασία

Η ανασυγκρότηση είναι πιθανό να είναι μια αργή, επίπονη διαδικασία, μια διαδικασία που η Σέλι Κάλμπερτσον αποκαλεί «σταδιακή αστικοποίηση». «Το να ζούμε στις κατεστραμμένες αλλά κατοικήσιμες κοινότητες και να ανοικοδομούμε ενώ βρισκόμαστε σε αυτές, πιστεύουμε ότι θα είναι ένας βασικός τρόπος για να διατηρήσουμε τις κοινότητες και να επιτρέψουμε στους ανθρώπους να επιστρέψουν», λέει.

«[Αλλά] ορισμένα μέρη έχουν καταστραφεί, έχουν υποστεί τόσες ζημιές και είναι τόσο επικίνδυνα που το μόνο που μπορεί κανείς να κάνει είναι να τα περιτοιχίσει, να τα ανεγείρει και να τα ξαναχτίσει πλήρως. Δεν πρόκειται για μία ανάκαμψη πέντε ετών, πιθανότατα θα χρειαστούν δεκαετίες».

Ο υπουργός Πολεοδομίας της Παλαιστινιακής Αρχής προβλέπει ένα συντομότερο χρονοδιάγραμμα, αλλά λέει ότι τίποτα δεν μπορεί να ξεκινήσει μέχρι να τεθούν σε ισχύ πολιτικές και ασφαλιστικές διευθετήσεις, να ανοίξουν τα σύνορα -για να επιτραπεί η εισαγωγή οικοδομικών υλικών- και να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση.

Αλλά εκεί βρίσκεται το πρόβλημα. Για να δεσμευτούν οι διεθνείς δωρητές να προσφέρουν τα δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια που απαιτούνται για την ανοικοδόμηση της Γάζας, πρέπει να υπάρξει συμφωνία για το πώς θα μοιάζει ένα σχέδιο ανάκαμψης.

Η Αίγυπτος σχεδιάζει να διοργανώσει μια Σύνοδο Κορυφής για την ανοικοδόμηση, αλλά δεν έχει ακόμη οριστεί ημερομηνία. Και οι πιο πιθανοί χρηματοδότες – η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ – θα χρειαστούν διαβεβαιώσεις ότι οι κολοσσιαίες επενδύσεις τους δεν θα καταστραφούν απλώς σε κάποιον μελλοντικό πόλεμο στη Γάζα. Αλλά με την τρέχουσα ισραηλινή κυβέρνηση να αντιτίθεται σθεναρά στη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους – κάτι για το οποίο πιέζει και η Σαουδική Αραβία – τα πολιτικά εμπόδια είναι τρομερά.

Το Ισραήλ έχει δηλώσει προηγουμένως ότι δεν αντιτίθεται στην έναρξη προσπαθειών ανοικοδόμησης από επενδυτές και κατασκευαστές από διάφορες χώρες σε περιοχές που ελέγχονται από τις Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις. Σε πρόσφατη επίσκεψή του στο Ισραήλ, ο Τζάρεντ Κούσνερ μίλησε για την οικοδόμηση «μιας νέας Γάζας» σε έδαφος που εξακολουθεί να βρίσκεται υπό ισραηλινό στρατιωτικό έλεγχο, λέγοντας ότι δεν θα διατεθούν κεφάλαια για την ανοικοδόμηση σε περιοχές που ελέγχονται από τη Χαμάς.

Αλλά τίποτα ουσιαστικό δεν μπορεί να συμβεί όσο η εκεχειρία στη Γάζα κρέμεται από μια κλωστή, και το Ισραήλ και η Χαμάς εξακολουθούν να ανταλλάσσουν περιστασιακά χτυπήματα. Πίσω στα κατεστραμμένα ερείπια της γειτονιάς Σεΐχ Ραντβάν της πόλης της Γάζας, ο Αμπού Ιγιάντ Χαμντούνα έχει πιο άμεσες ανησυχίες.

«Ανοικοδόμηση;» αναφωνεί. «Εμείς δεν έχουμε νερό» Μετά από πέντε αναγκαστικούς εκτοπισμούς κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Αμπού Ιγιάντ θέλει απλώς να παραμείνει εκεί, σε όποιο καταφύγιο μπορεί να βρει ή να κατασκευάσει μόνος του. Δεν περιμένει να υλοποιηθεί ο «Φοίνικας», η «Ριβιέρα» της Γάζας ή οποιοδήποτε άλλο σχέδιο. «Στήνουμε σκηνές», λέει. «Καθόμαστε και στήνουμε σκηνές, δίπλα στο σπίτι στο οποίο ακόμα δεν μπορούμε να ζήσουμε».

Πηγή: BBC