Η επιστημονική ανάλυση του DNA του Αδόλφου Χίτλερ αποκάλυψε εξαιρετικά ενδιαφέροντα ευρήματα σχετικά με την καταγωγή και τις πιθανές παθήσεις του δικτάτορα.
Νέες γενετικές αναλύσεις πάνω σε ένα αιματοβαμμένο ύφασμα από το καταφύγιο του Αδόλφου Χίτλερ αποκάλυψαν ότι ο Γερμανός δικτάτορας δεν είχε εβραϊκή καταγωγή και έπασχε από σπάνια γενετική διαταραχή, ενώ εμφάνιζε πολύ υψηλές ενδείξεις προδιάθεσης για νευρολογικές και ψυχικές παθήσεις.
Τα ευρήματα όμως άνοιξαν μια δύσκολη συζήτηση για τα όρια της επιστήμης, τον κίνδυνο στιγματισμού και το αν τέτοιες έρευνες πρέπει τελικά να γίνονται.
Σύμφωνα με το μακροσκελές αφιέρωμα του BBC, mε ενδελεχείς εξετάσεις, μια ομάδα διεθνών ειδικών κατάφερε να καταρρίψει τον επίμονο ισχυρισμό ότι ο Χίτλερ είχε εβραϊκή καταγωγή (δεν είχε) και να διαπιστώσει ότι έφερε μια γενετική διαταραχή που επηρεάζει την ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων – όλα αυτά από ένα παλιό, αιματοβαμμένο κομμάτι υφάσματος.
Ενώ οι τίτλοι επικεντρώθηκαν στο αν ο ηγέτης των Ναζί είχε μικροπέος ή έναν μόνο όρχι, οι πιο σοβαρές αποκαλύψεις αφορούν την πολύ υψηλή γενετική προδιάθεση -στο κορυφαίο 1%- για αυτισμό, σχιζοφρένεια και διπολική διαταραχή.
Σημαίνει αυτό ότι έπασχε από τις συγκεκριμένες νευρολογικές παθήσεις; Απολύτως όχι, τονίζουν οι ειδικοί. Δεν πρόκειται για διάγνωση. Ωστόσο, έχουν εκφραστεί ανησυχίες για πιθανό στιγματισμό αλλά και για την ηθική της έρευνας, εγείροντας το ερώτημα: έπρεπε να γίνει αυτή η μελέτη;
Ο Χίτλερ μωρό, περίπου το 1889
«Το βασάνισα πολύ»
«Το βασάνισα πολύ», παραδέχεται η καθηγήτρια Τούρι Κινγκ στα πρώτα λεπτά του ντοκιμαντέρ του Channel 4 με τίτλο Hitler’s DNA: Blueprint of a Dictator.
Η γενετίστρια είπε στο BBC ότι όταν της ζητήθηκε να συμμετάσχει στο έργο, γνώριζε τις πιθανές συνέπειες που συνοδεύουν τη μελέτη του DNA ενός ανθρώπου όπως ο Αδόλφος Χίτλερ. «Δεν ενδιαφέρομαι για τον εντυπωσιασμό», είπε χαρακτηριστικά.
Πίστευε όμως πως κάποια στιγμή κάποιος θα το επιχειρούσε· έτσι, θεωρούσε καλύτερο να γίνει υπό την επίβλεψή της, με ακαδημαϊκή αυστηρότητα και όλα τα «αναγκαία προστατευτικά κιγκλιδώματα».
Η καθηγήτρια Κινγκ δεν είναι ξένη σε ευαίσθητα υψηλού προφίλ εγχειρήματα: είχε ηγηθεί της γενετικής έρευνας που ταυτοποίησε τον σκελετό του Ριχάρδου Γ΄, ο οποίος είχε βρεθεί κάτω από πάρκινγκ στο Λέστερ το 2012.
Το κομμάτι υφάσματος από τον καναπέ στο καταφύγιο
Το αιματοβαμμένο κομμάτι υφάσματος -80 ετών πλέον- κόπηκε από τον καναπέ στο καταφύγιο του Χίτλερ, όπου αυτοκτόνησε όταν οι συμμαχικές δυνάμεις εισέβαλαν στο Βερολίνο στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Κατά την επιθεώρηση του χώρου, ο συνταγματάρχης Ρόσγουελ Π. Ρόσενγκρεν του αμερικανικού στρατού είδε την ευκαιρία να αποκτήσει ένα μοναδικό πολεμικό τρόπαιο και πήρε μαζί του το κομμάτι υφάσματος. Σήμερα εκτίθεται σε προθήκη στο Μουσείο Ιστορίας Gettysburg στις ΗΠΑ. Οι επιστήμονες είναι βέβαιοι ότι πρόκειται για το αίμα του Χίτλερ, αφού ταυτοποίησαν τον Y-χρωμόσωμα με δείγμα άνδρα συγγενή του που είχε συλλεχθεί πριν από δέκα χρόνια. Τα αποτελέσματα, που βρίσκονται υπό αξιολόγηση, είναι πράγματι συναρπαστικά. Είναι η πρώτη φορά που το DNA του Χίτλερ ταυτοποιείται, και σε διάστημα τεσσάρων ετών οι επιστήμονες κατάφεραν να το αλληλουχήσουν ώστε να χαρτογραφήσουν τη γενετική σύστασή του.
ένα κομμάτι πανί από τον καναπέ στο καταφύγιο του Χίτλερ στο οποίο βρέθηκε αίμα
Χωρίς εβραϊκή καταγωγή – Νέα στοιχεία για την ιδιωτική του ζωή
Το μόνο βέβαιο, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι ότι ο Χίτλερ δεν είχε εβραϊκή καταγωγή – ένας ισχυρισμός που κυκλοφορούσε από τη δεκαετία του 1920.
Ένα ακόμη σημαντικό εύρημα είναι ότι έφερε το σύνδρομο Kallmann, μια γενετική διαταραχή που, μεταξύ άλλων, μπορεί να επηρεάσει την ήβη και την ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων. Μπορεί να προκαλέσει μικροπέος και μη κατεβασμένους όρχεις – κάτι που, αν γνωρίζει κανείς το βρετανικό σατιρικό τραγούδι της εποχής, είχε γίνει αντικείμενο φημών. Το σύνδρομο Kallmann μπορεί επίσης να επηρεάσει τη libido, κάτι που, σύμφωνα με τον ιστορικό και λέκτορα του Πανεπιστημίου Πότσνταμ δρ Άλεξ Κέι, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.«Μας λέει πολλά για την ιδιωτική του ζωή – ή, πιο σωστά, για το ότι δεν είχε πραγματικά ιδιωτική ζωή», εξηγεί.
Οι ιστορικοί συζητούν εδώ και χρόνια γιατί ο Χίτλερ ήταν τόσο ολοκληρωτικά αφοσιωμένος στην πολιτική, σχεδόν αποκλείοντας κάθε μορφή προσωπικής ζωής. Το εύρημα αυτό μπορεί να δίνει μια εξήγηση.
Το αμφιλεγόμενο ζήτημα της προδιάθεσης σε νευρολογικές και ψυχικές διαταραχές
Ακόμη πιο περίπλοκα -και αμφιλεγόμενα- είναι τα στοιχεία που υποδεικνύουν ότι ο Χίτλερ είχε υψηλή γενετική προδιάθεση σε αυτισμό, ΔΕΠΥ, σχιζοφρένεια και διπολική διαταραχή.
O Xίτλερ με την Εύα Μπράουν στην κατοικία του στις Βαυαρικές Άλπεις
AP
Η πολυγονιδιακή βαθμολόγηση εξετάζει το DNA ενός ατόμου και υπολογίζει την πιθανότητα εμφάνισης ορισμένων παθήσεων. Είναι χρήσιμη για συνηθισμένες παθήσεις, όπως καρδιοπάθειες ή καρκίνους. Ωστόσο, όταν πρόκειται για ένα άτομο, ειδικά για νευρολογικές και ψυχικές καταστάσεις, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι πολύ λιγότερο ασφαλή.
Στο ντοκιμαντέρ, οι ειδικοί τονίζουν ξανά και ξανά ότι η ανάλυση του DNA δεν αποτελεί διάγνωση, παρά μόνο ένδειξη. Ωστόσο, κάποιοι γενετιστές ανησυχούν ότι τα ευρήματα απλουστεύονται υπερβολικά. Η καθηγήτρια Ντενίζ Σιντερκόμπ Κορτ, ειδικός στην εγκληματολογική γενετική στο King’s College London, θεωρεί ότι οι ερευνητές «πήγαν πολύ μακριά στις υποθέσεις τους». «Όσον αφορά τον χαρακτήρα ή τη συμπεριφορά, θα έλεγα ότι [τα ευρήματα] είναι σχεδόν άχρηστα», ανέφερε στο BBC. Η ίδια είχε εξετάσει το ίδιο δείγμα αίματος το 2018. Όπως εξηγεί: «Δεν θα ήθελα να κάνω καμία πρόβλεψη για το αν κάποιος είχε μια συγκεκριμένη πάθηση με βάση αυτά τα αποτελέσματα, λόγω της “ατελούς διεισδυτικότητας”».
Όπως το συνοψίζει η γενετίστρια δρα Σούντια Ράμαν: «Το ότι κάτι είναι κωδικοποιημένο στο DNA σου δεν σημαίνει ότι θα εκδηλωθεί».
Το ίδιο υπογραμμίζει και ο καθηγητής Σάιμον Μπάρον-Κόεν, διευθυντής του Κέντρου Έρευνας Αυτισμού του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ: «Από τη βιολογία στη συμπεριφορά η απόσταση είναι πολύ μεγάλη».
Κίνδυνος στιγματισμού
«Με την παρουσίαση τέτοιων αποτελεσμάτων υπάρχει ο κίνδυνος στιγματισμού», λέει. «Κάποιοι μπορεί να αρχίσουν να σκέφτονται: “Μήπως η δική μου διάγνωση συνδέεται με κάποιον που έκανε τέτοια φρικτά πράγματα;”». Ο κίνδυνος, προσθέτει, είναι η «γενετική υπεραπλούστευση», όταν υπάρχουν δεκάδες άλλοι κρίσιμοι παράγοντες στη διαμόρφωση ενός ανθρώπου.
Η Εθνική Εταιρεία Αυτισμού του Ηνωμένου Βασιλείου αντέδρασε έντονα, χαρακτηρίζοντας τα ευρήματα «φθηνό κόλπο». «Πέρα από την πρόχειρη επιστήμη, σοκαριστήκαμε από την αναλγησία προς τα συναισθήματα των αυτιστικών ανθρώπων», δήλωσε ο υπεύθυνος έρευνας Τιμ Νίκολς. «Οι αυτιστικοί άνθρωποι αξίζουν κάτι καλύτερο».
Οι γονείς του Χίτλερ
Αντιδράσεις για τον τίτλο «Blueprint of a Dictator»
Το BBC έθεσε τις αντιρρήσεις στη Channel 4 και τη Blink Films. Σε ανακοίνωση, το κανάλι υποστήριξε ότι οι ειδικοί εξηγούν ξεκάθαρα πως η συμπεριφορά κάποιου είναι προϊόν πολλών παραγόντων – γενετικών, περιβαλλοντικών, εμπειριών ζωής, πρόσβασης σε εκπαίδευση και πολιτισμικών στοιχείων.
Επισήμανε επίσης ότι το DNA χαρακτηρίζεται συχνά «ο γενετικός χάρτης της ζωής» και ότι ο τίτλος αποσκοπεί στο να κάνει το ντοκιμαντέρ προσβάσιμο σε ευρύ κοινό.
Ο ιστορικός καθηγητής Τόμας Βέμπερ είπε πως ένιωσε «ταυτόχρονα ενθουσιασμό και ανησυχία» διαβάζοντας τα αποτελέσματα.
«Ενθουσιασμό, γιατί επιβεβαιώνουν πράγματα που ήδη υποψιαζόμουν για τον Χίτλερ… αλλά ανησυχία για το πώς μπορεί να ερμηνευτούν, ειδικά από ανθρώπους με αυτισμό ή άλλες διαταραχές».
Είχε ο Χίτλερ δικαίωμα στην ιδιωτικότητα;
Πρέπει να εξετάζεται το DNA ενός ανθρώπου χωρίς τη συγκατάθεσή του ή συγγενών του; Και πώς συνδέεται αυτό με το γεγονός ότι ο Χίτλερ ευθύνεται για ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία; Αίρεται το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα; Η καθηγήτρια Κινγκ απαντά: «Αυτός είναι ο Χίτλερ – δεν είναι κάποιο μυθικό πρόσωπο που κανείς δεν μπορεί να μελετήσει. Ποιος αποφασίζει;». Η ιστορικός Σουμπάντρα Ντας συμφωνεί: «Αυτό κάνουν οι επιστήμονες. Εκατοντάδες άνθρωποι που έχουν πεθάνει εδώ και αιώνες έχουν εξεταστεί γενετικά. Όλα εξαρτώνται από το πώς ερμηνεύονται τα ευρήματα». Ο ιστορικός δρ Κέι δήλωσε ότι δεν είχε ηθική ένσταση, εφόσον «όλα ήταν αποδεδειγμένα και διπλοελεγμένα». Όπως εξηγεί: «Ο Χίτλερ είναι νεκρός εδώ και 80 χρόνια. Δεν είχε άμεσους απογόνους, δεν είχε παιδιά. Ήταν υπεύθυνος για αμέτρητη ανθρώπινη δυστυχία. Πρέπει να σταθμίσουμε αυτό απέναντι στο ηθικό δίλημμα της εξέτασης του DNA του». Αξιοσημείωτο είναι ότι αρκετά ευρωπαϊκά εργαστήρια αρνήθηκαν να συμμετάσχουν· τελικά η ανάλυση έγινε στις ΗΠΑ. Οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ δηλώνουν ότι η έρευνα πέρασε από «πλήρη ηθικό έλεγχο» δύο χωρών.
«Δεν θα βρούμε τις απαντήσεις στο DNA»
Άρα, έπρεπε να πραγματοποιηθεί αυτή η έρευνα; Όσοι συμμετείχαν λένε «ναι» – βοηθά στην πληρέστερη κατανόηση μιας ιστορικής προσωπικότητας που συνεχίζει να συναρπάζει και να τρομάζει. «Πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να κατανοήσουμε τον εξτρεμισμό του παρελθόντος», λέει ο καθηγητής Βέμπερ. Αλλά όπως λέει η ιστορικός Ίβα Βούκουσιτς, ειδική στη μελέτη της μαζικής βίας, η αναζήτηση απαντήσεων στο DNA είναι «υπερβολικά αμφίβολη». «Καταλαβαίνω γιατί υπάρχει ενδιαφέρον, αλλά όποιες απαντήσεις αναζητούμε δεν θα βρεθούν σε ένα τεστ DNA».
Η ιστορικός Αν Βαν Μούρικ προειδοποιεί ότι τέτοιες έρευνες μπορεί να θολώσουν τα πραγματικά διδάγματα της ιστορίας:
«Το μάθημα είναι ότι φυσιολογικοί άνθρωποι, σε συγκεκριμένα συμφραζόμενα, μπορούν να διαπράξουν, να προκαλέσουν ή να αποδεχθούν φρικτή βία».
Το να εστιάζουμε στο (πιθανό) μικροπέος του Χίτλερ, σημειώνει, δεν μας μαθαίνει τίποτα για το πώς και γιατί συμβαίνουν δίοδοι σε γενοκτονίες και μαζικά εγκλήματα.
Τι μένει από την έρευνα
Με τη μελέτη ολοκληρωμένη και υπό αξιολόγηση, κάποια στιγμή τα πλήρη ευρήματα θα δημοσιευτούν.
Ο καθηγητής Βέμπερ λέει ότι πρέπει να χρησιμοποιηθούν «με εξαιρετική προσοχή», αλλά πιστεύει ότι στο μέλλον μπορεί να αποδειχθούν χρήσιμα. «Αυτό είναι το καλό με τα αποτελέσματα της έρευνας: μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε 5, 150 ή 500 χρόνια. Υπάρχουν για την ιστορία, και είμαι βέβαιος ότι ευφυείς άνθρωποι θα τα αξιοποιήσουν». Αλλά υπάρχει ευθύνη και στο πώς χρησιμοποιούνται σήμερα. Ο δρ Κέι λέει ότι όλοι πρέπει να «ακολουθήσουν την επιστήμη» και να ξεχωρίζουν τι γνωρίζουμε και τι δεν γνωρίζουμε.
Αυτό ισχύει και για τα μέσα ενημέρωσης. «Όποιος δει αυτό το ντοκιμαντέρ έχει ευθύνη να γράψει με ακρίβεια, ώστε να μην συμβάλει στον στιγματισμό. Ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ δεν υπάρχει στο κενό».