Τι αλλάζει στον κύκλο του νερού
Η Κίνα έχει φυτέψει δεκάδες δισεκατομμύρια δέντρα τις τελευταίες δεκαετίες, στο μεγαλύτερο πρόγραμμα αναδάσωσης που έχει υλοποιηθεί ποτέ από άνθρωπο. Στόχος ήταν η αντιμετώπιση της ερημοποίησης, της διάβρωσης των εδαφών και της υποβάθμισης του τοπίου. Όμως τα αποτελέσματα αυτής της κολοσσιαίας προσπάθειας αποδεικνύονται πιο σύνθετα και λιγότερο «πράσινα» απ’ όσο αρχικά φαινόταν.
Νέα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι, σύμφωνα με το livescience, ενώ η εκτεταμένη αναδάσωση αυξάνει την κάλυψη βλάστησης, επηρεάζει ταυτόχρονα τον κύκλο του νερού, τις βροχοπτώσεις και τη διαθεσιμότητα υδάτινων πόρων, ειδικά σε περιοχές που ήδη αντιμετωπίζουν λειψυδρία. Το κρίσιμο ερώτημα πλέον είναι σαφές: από πού έρχεται το νερό και πού τελικά καταλήγει;
Το μεγαλύτερο πείραμα αναδάσωσης στον πλανήτη
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Κίνα έχει μεταμορφώσει εκατοντάδες χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα, από το λεγόμενο «Μεγάλο Πράσινο Τείχος» στον βορρά μέχρι εγκαταλελειμμένες αγροτικές και κτηνοτροφικές εκτάσεις. Τα προγράμματα αυτά παρουσιάστηκαν ως ασπίδα απέναντι στην κλιματική αλλαγή και ως λύση για την προστασία της γεωργίας και του περιβάλλοντος.
Μέχρι σήμερα, οι συζητήσεις εστίαζαν κυρίως στη βιοποικιλότητα, στα εδάφη και στο μικροκλίμα. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες φέρνουν στο προσκήνιο έναν παράγοντα που είχε υποτιμηθεί: την υδρολογία, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο κινείται το νερό στο τοπίο και στην ατμόσφαιρα.
Τι αλλάζει στον κύκλο του νερού
Μεγάλης κλίμακας μελέτη που εξέτασε τις αλλαγές στη βλάστηση από το 2001 έως το 2020 κατέληξε σε ένα κρίσιμο συμπέρασμα: η μαζική φύτευση δέντρων αύξησε σημαντικά την εξατμισοδιαπνοή, δηλαδή το νερό που εξατμίζεται από το έδαφος και απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα από τα φύλλα των δέντρων.
Το αποτέλεσμα είναι περισσότερη υγρασία στον αέρα, αλλά όχι απαραίτητα περισσότερη διαθέσιμη βροχή εκεί όπου χρειάζεται. Αντίθετα, η υγρασία αυτή συχνά μεταφέρεται με τους αέριους μεταφορείς σε άλλες, μακρινές περιοχές.
Περισσότερη υγρασία, λιγότερο νερό
Στις ανατολικές περιοχές των μουσώνων και στη βορειοδυτική Κίνα, η αυξημένη βλάστηση συνδέεται με μείωση των τοπικών υδάτινων πόρων, παρότι σε άλλες περιοχές παρατηρείται αύξηση της συνολικής υγρασίας και των βροχοπτώσεων. Στο Θιβετιανό Οροπέδιο, για παράδειγμα, η υγρασία αυξήθηκε αισθητά, αλλά αυτό οδήγησε παραδόξως σε απώλεια νερού σε περιοχές που ήδη βρίσκονταν στα όρια της λειψυδρίας.
Οι περιοχές αυτές, ζωτικής σημασίας για τη γεωργία και τον πληθυσμό, αντιμετωπίζουν πλέον έναν νέο τύπο περιβαλλοντικής πίεσης.
Γιατί τα δέντρα «διψούν»
Τα δάση δεν είναι παθητικά στοιχεία του τοπίου. Λειτουργούν ως ενεργοί μηχανισμοί ανταλλαγής νερού ανάμεσα στο έδαφος, τη βλάστηση και την ατμόσφαιρα. Τα δέντρα, με τις βαθιές ρίζες τους, αντλούν μεγάλες ποσότητες νερού από το υπέδαφος και τις επιστρέφουν στην ατμόσφαιρα.
Όταν λιβάδια ή ξηρές εκτάσεις μετατρέπονται σε δάση, αλλάζει η διαπερατότητα του εδάφους, η απορροή και η ποσότητα νερού που παραμένει διαθέσιμη στην επιφάνεια και στους υδροφόρους ορίζοντες. Βραχυπρόθεσμα, αυτό μπορεί να σημαίνει λιγότερο νερό για γεωργία και ανθρώπινη χρήση, ακόμη κι αν συνολικά αυξάνεται η ατμοσφαιρική υγρασία.
Ένας άνισος υδρολογικός χάρτης
Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο σύνθετη όταν συνυπολογιστούν οι άνεμοι και οι κλιματικοί παράγοντες, που μεταφέρουν την υγρασία σε περιοχές μακριά από εκεί όπου παράγεται. Το αποτέλεσμα είναι ένας άνισος υδρολογικός χάρτης: ορισμένες απομακρυσμένες περιοχές γίνονται πιο υγρές, ενώ οι περιοχές που φιλοξενούν τα νέα δάση βιώνουν εντονότερες ξηρασίες.
Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα σοβαρό στη βόρεια Κίνα, όπου ζει περίπου το 46% του πληθυσμού και βρίσκεται πάνω από το μισό της καλλιεργήσιμης γης, αλλά αντιστοιχεί μόλις στο 20% των υδάτινων πόρων της χώρας. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ακόμη και μικρές μεταβολές στον κύκλο του νερού μπορούν να έχουν τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες.
Προειδοποιήσεις από την επιστήμη
Οι ερευνητές τονίζουν ότι οι επιτυχίες της αναδάσωσης δεν μπορούν να αξιολογούνται αποκομμένα από τις επιπτώσεις στο υδατικό ισοζύγιο. Η φύτευση δισεκατομμυρίων δέντρων μπορεί να μειώνει τη διάβρωση και να αποθηκεύει άνθρακα, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να οδηγεί σε ξηρότερα εδάφη και πτώση των υπόγειων υδάτων.
Ιδιαίτερα στις ξηρές και ημιάνυδρες περιοχές, όπως αυτές της βόρειας Κίνας, η αναδάσωση φαίνεται να μειώνει περισσότερο τη διαθεσιμότητα νερού σε σύγκριση με πιο υγρές ζώνες. Εκεί όπου τα δάση σε τροπικά κλίματα μπορούν να αυξήσουν τις τοπικές βροχοπτώσεις, στα ξηρά περιβάλλοντα τα δέντρα συχνά επιδεινώνουν το πρόβλημα που καλούνται να λύσουν.
Ένα μάθημα για όλο τον κόσμο
Η κινεζική αναδάσωση αποτελεί ένα από τα πιο φιλόδοξα οικολογικά πειράματα της ανθρωπότητας. Τα οφέλη της είναι πραγματικά και μετρήσιμα, αλλά οι έρευνες δείχνουν ότι χωρίς βαθιά κατανόηση του κύκλου του νερού, τέτοιες παρεμβάσεις μπορεί να έχουν απρόβλεπτες συνέπειες.
Η ισορροπία ανάμεσα στην αναδάσωση, την προστασία των υδάτινων πόρων και τη βιωσιμότητα των τοπίων δεν είναι απλώς ένα κινεζικό ζήτημα. Είναι ένα κρίσιμο δίδαγμα για κάθε χώρα που σκέφτεται να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο.