Ήταν έκπληξη για πολλούς διεθνείς παρατηρητές όταν, στις 31 Μαρτίου, το κόμμα του προέδρου Recep Tayyip Erdogan, Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη (ΑΚΡ), έχασε τις εκλογές σε πολλές από τις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένων των Κωνσταντινούπολης και Άγκυρας. Μια πόλη 16 εκατ. κατοίκων, η Κωνσταντινούπολη ήταν το επίκεντρο του χρηματοοικονομικού συστήματος του ΑΚΡ και των κοινωνικών δικτύων από το 1994 -όταν ένας νέος Erdogan έγινε δήμαρχος και ξεκίνησε την πορεία του προς την εξουσία. Λίγοι υποπτευόταν ότι ο Erdogan θα μπορούσε να χάσει κάποια εκλογική μάχη εκεί. Ωστόσο οι εκλογές έφεραν όχι μόνο την απώλεια της Κωνσταντινούπολης για το κυβερνών κόμμα της Τουρκίας, αλλά επίσης αμφισβητούν την αίσθηση ότι ο Erdogan ήταν ανίκητος και ότι θα παρέμενε για πάντα πρόεδρος.
Ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη αποτέλεσε ο νικητής. Παρά τον σχεδόν πλήρη έλεγχο από την κυβέρνηση των ΜΜΕ και την χρήση των κρατικών πόρων για ίδιους σκοπούς, ένας σχετικά άγνωστος πολιτικός από το κοσμικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), Ekrem Imamoglu, νίκησε τον Binali Yildirim, πρώην πρωθυπουργό και μεγάλη προσωπικότητα του ΑΚΡ -αν και μόλις με 1% των ψήφων. Ο Imamoglu ένωσε το είδος του συνασπισμού που ονειρευόταν η τουρκική αντιπολίτευση για περισσότερο από μία δεκαετία, μαζεύοντας τους κοσμικούς, τους φιλελεύθερους, τους εθνικιστές, τους Κούρδους, και ακόμη και τους συντηρητικούς, γύρω από την ιδέα μιας πιο βιώσιμης πόλης. Στην διχαστική ρητορική του Erdogan, απάντησε με ένα σύνθημα κοινωνικής συνοχής -και φάνηκε να έχει αποτέλεσμα.
Αλλά η μάχη για την Κωνσταντινούπολη δεν έχει τελειώσει ακόμη -είναι μόνο η αρχή.
Στις 6 Μαΐου, μετά από έναν ολόκληρο μήνα λόμπινγκ, το ΑΚΡ έπεισε το εκλογικό συμβούλιο της Τουρκίας να ακυρώσει το αποτέλεσμα της Κωνσταντινούπολης εξαιτίας των φερόμενων παρατυπιών -βγάζοντας λάθος για άλλη μία φορά εκείνους που πίστευαν ότι η Τουρκία έχει ακόμη ανεξάρτητα θεσμικά όργανα, πέρα από την επιρροή του Erdogan. Καθώς η Τουρκία διεξάγει πολυκομματικές εκλογές από το 1950 (παρά την περίοδο αυταρχισμού τότε), μια ποικίλη ομάδα της τουρκικής κοινωνίας -από καλλιτέχνες και τραγουδιστές μέχρι πρώην ηγέτες του ΑΚΡ όπως ο Ahmet Davutoglu και ο Abdullah Gul- θεώρησαν ότι η απόφαση της ακύρωσης της ψηφοφορίας ήταν παραποίηση της δικαιοσύνης.
Οι νέες εκλογές, που είναι προγραμματισμένες για τις 23 Ιουνίου, είναι πιθανό να μετατραπούν σε ένα ακόμη δημοψήφισμα για την εξουσία του Erdogan. Επειδή η διαχείριση της εξουσίας από τον ίδιο έχει προσβάλλει τόσους πολλούς ψηφοφόρους, οι δημοσκόποι προβλέπουν ότι το αουτσάιντερ, ο 48χρονος Imamoglu, αρχίζει το νέο εκλογικό αγώνα με κάποια περισσότερα σημεία από εκεί που σταμάτησε. Η στρατηγική του CHP θα αφορά στη διατήρηση της εύθραυστης ισορροπίας μεταξύ κοσμικών, συντηρητικών αντιφρονούντων και περισσότερων από 1 εκατ. Κούρδων ψηφοφόρων (που αποτελούν το 11%-12% του εκλογικού σώματος), οι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι από τη συμμαχία του Erdogan με το σκληροπυρηνικό Εθνικιστικό Κόμμα, και τις απειλές του για την εξάλειψη των συριακών κουρδικών διοικήσεων στα σύνορα της Τουρκίας.
Σε όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Imamoglu έμεινε μακριά από τη διχαστική ρητορική του Erdogan σχετικά με τους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς του κράτους, μέσω μιας στρατηγικής που τα στελέχη του CHP ονομάζουν στρατηγική “ριζοσπαστικής αγάπης”. Επίσης αντέστρεψε στον μακροχρόνιο μηδενισμό του τουρκικού λαού: την αίσθηση ότι ο Erdogan και το ΑΚΡ θα κερδίζουν ό,τι και να γίνει. “Η ελπίδα είναι εδώ”, δήλωσε σε μια προεκλογική ομιλία ο Imamoglu το βράδυ της απόφασης για ακύρωση του εκλογικού αποτελέσματος, “όλα θα είναι καλά” -μια φράση που αμέσως έγινε σύνθημα για την αντιπολίτευση.
Υπάρχει μια περίεργη απόκλιση μεταξύ Τούρκων και ξένων αναλύσεων για τις εκλογές στην Τουρκία. Οι περισσότεροι διεθνείς αναλυτές θεωρούν τον Erdogan ως μια ανίκητη προσωπικότητα και εκτιμούν ότι δεν θα αφήσει την Κωνσταντινούπολη να χαθεί από τα χέρια του. Αλλά αυτές οι εκτιμήσεις έχουν αποδειχθεί λανθασμένες σε αρκετές προηγούμενες εκλογές. Πολύ πιο ευάλωτος από ό,τι υποδηλώνει η εικόνα του ισχυρού άνδρα, ο Erdogan βρίσκεται υπό πίεση λόγω εξωτερικών προκλήσεων από τη Ρωσία και τη Συρία, και λόγω των τεταμένων σχέσεων της Τουρκίας με τη Δύση. Η Τουρκία ασφαλώς έχει ένα ανελεύθερο σύστημα και ένα άνισο πεδίο για τις εκλογές, οι οποίες σηματοδοτούνται από τις κυβερνητικές πιέσεις στην επιχειρηματική κοινότητα, τα μμε και την αντιπολίτευση. Αλλά η ίδια η διαδικασία ψηφοφορίας είναι αρκετά διάφανη στα εκλογικά κέντρα. Τα πολιτικά κόμματα αποστέλλουν εκπροσώπους στα κέντρα, ενώ η καταμέτρηση των ψήφων σε κάθε ένα από τα 31.000 κέντρα της Κωνσταντινούπολης λαμβάνει χώρα υπό την επίβλεψη των αξιωματούχων του κόμματος και των πολιτών.
Ίσως να μην συμβεί τίποτα μεγάλο πριν από τις 23 Ιουνίου. Όπως και ο αντίπαλός του Imamoglu, ο Yildirim πρέπει να κρατήσει μια εύθραυστη ισορροπία για να δημιουργήσει έναν νικηφόρο συνασπισμό. Η πρόκληση για το ΑΚΡ θα είναι να ξανακερδίσει τις ψήφους των συντηρητικών Κούρδων (τις οποίες έχασε λόγω των εθνικιστικών πολιτικών) και να έλξει ξανά τους ψηφοφόρους του ΑΚΡ που έφυγαν διότι αισθάνθηκαν ότι το κόμμα τους είναι στη λάθος κατεύθυνση. Μια ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση θα είναι να εξηγήσει την καταρρέουσα οικονομία της Τουρκίας, η οποία βρίσκεται σε ύφεση και υποφέρει από υψηλή ανεργία. Η αξία της λίρας έχει ήδη υποχωρήσει κατά 17% από την αρχή του έτους. Μια ξένη περιπέτεια θα μπορούσε να οδηγήσει περισσότερες υπερχρεωμένες τουρκικές επιχειρήσεις στη χρεοκοπία.
Ό,τι και να συμβεί στις εκλογές, η Τουρκία έχει μπει σε μια νέα περίοδο. Η εξουσία του Erdogan δεν είναι πλέον αναμφισβήτητη, ενώ τόσο ο Davutoglu όσο και ο Gul, σχεδιάζουν να ηγηθούν πολιτικών κομμάτων που θα αμφισβητήσουν το καθεστώς του ενός εξουσιαστή. Και ο Imamoglu, ο οποίος μπορεί να γίνει κάλλιστα ο κοσμικός αντίπαλος του ισχυρού άνδρα της Τουρκίας στις επόμενες προεδρικές εκλογές, βρίσκεται σε άνοδο. Εάν, πέρα από αυτό, η δημαρχία της Κωνσταντινούπολης αλλάξει χέρια -με την αντιπολίτευση να αποκτά τον έλεγχο του προϋπολογισμού των 9,5 δισ. Δολαρίων του δήμου και των θυγατρικών του εταιρειών- η πολιτική τροχιά της Τουρκίας θα μπορούσε να αλλάξει.
Αλλά και πάλι, ο Erdogan ήταν εδώ και καιρό πραγματιστής και ηγέτης ευέλικτων συνασπισμών. Για να αντιστρέψει τις τύχες του που είναι σε κάμψη, θα μπορούσε να διαχωριστεί από τους υπέρ-εθνικιστές συμμάχους του, να επιχειρήσει στροφή στην Ευρώπη ή να προσπαθήσει να ανοίξει εκ νέου συνομιλίες (που έχουν καθυστερήσει εδώ και χρόνια) με τον φυλακισμένο Κούρδο ηγέτη Adbullah Ocalan- με την ελπίδα ότι μια πιο ήπια και ευγενική προσωπικότητα θα προσελκύσει κάποιους Κούρδους ψηφοφόρους. Η κυβέρνηση έχει ήδη επιτρέψει σε δικηγόρους να επισκεφτούν τον Ocalan για πρώτη φορά μετά από το 2011, και υπάρχουν αναφορές ότι οι τουρκικές υπηρεσίες ασφάλειας μιλούν με τις κουρδικές Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις στη Βόρεια Συρία.
Αλλά, δεδομένης της λαϊκής οργής για την απόφαση του εκλογικού συμβουλίου, είναι ασαφές εάν οι δειλές προσπάθειες της κυβέρνησης να “τραβήξουν” Κούρδους μακριά από την αντιπολίτευση ή η επικέντρωσή τους στην εκστρατεία της Κωνσταντινούπολης θα βοηθήσει το ΑΚΡ να ανακτήσει την ισχύ του στην πόλη. Έξι εβδομάδες είναι πολύς χρόνος στην τουρκική πολιτική -αλλά όχι αρκετός για να επιλυθούν τα προβλήματα της χώρας.
Της Asli Aydintasbas