Αποκαλούνται Σπάνιες Γαίες. Πρόκειται για μια ομάδα 17 χημικών στοιχείων- λανθάνιο, δημήτριο, πρασεοδύμιο, νεοδύμιο, προμήθειο, σαμάριο, ευρώπιο, γαδολίνιο, τέρβιο, δυσπρόσιο, όλμιο, έρβιο, θούλιο, υττέρβιο, λουτήτιο, σκάνδιο, ύττριο- που συναντώνται σε μικρές συγκεντρώσεις στο έδαφος. Αν και αποκαλούνται Σπάνιες Γαίες, τα μέταλλα αυτά, σύμφωνα με το Αμερικανικό Κέντρο Γεωλογικών Ερευνών, βρίσκονται σε αφθονία στον φλοιό της Γης. Η σπανιότητά τους οφείλεται στο ότι είναι πολύ περιορισμένα τα σημεία εξόρυξής τους, διότι πρόκειται για μια διαδικασία δύσκολη και περιβαλλοντικά επιβλαβή.
Οι Σπάνιες Γαίες χρησιμοποιούνται σε μια ευρύτατη γκάμα προϊόντων υψηλής τεχνολογίας- από smartphones μέχρι κινητήρες ηλεκτρικών οχημάτων και από κινητήρες μαχητικών μέχρι δορυφόρους και λέιζερ. Αναλυτικότερα, χρησιμοποιούνται σε επαναφορτιζόμενες μπαταρίες για ηλεκτρικά και υβριδικά αυτοκίνητα, προηγμένα κεραμικά, υπολογιστές, DVD players, ανεμοτουρμπίνες, καταλύτες σε αυτοκίνητα και διυλιστήρια, οθόνες, τηλεοράσεις, λέιζερ, οπτικές ίνες κ.α. Κάποιες σπάνιες γαίες, όπως το νεοδύμιο και το δυσπρόσιο, είναι κρίσιμης σημασίας στους κινητήρες που χρησιμοποιούνται στα ηλεκτρικά οχήματα, ενώ άλλες είναι απαραίτητες στον στρατιωτικό εξοπλισμό, όπως οι κινητήρες των τζετ, τα συστήματα καθοδήγησης πυραύλων, τα συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας, οι δορυφόροι και τα λέιζερ.
Ένας περιορισμός των σπάνιων γαιών θα μπορούσε να βλάψει σοβαρά τα αμερικανικά όπλα, αφού κάθε αεροσκάφος F-35 Lightning II – που θεωρείται ένα από τα πιο εξελιγμένα, ευέλικτα και «αόρατα» μαχητικά αεροσκάφη στον κόσμο – απαιτεί περίπου 920 λίβρες σπάνιων γαιών, σύμφωνα με έκθεση της Αμερικανικής Υπηρεσίας Έρευνας του Κογκρέσου για το 2013. Οι Σπάνιες Γαίες, όπως το ύττριο και το τέρβιο, χρησιμοποιούνται επίσης για στόχευση με λέιζερ και όπλα σε οχήματα Future Combat Systems, σύμφωνα με την έκθεση της Υπηρεσίας Ερευνών του Κογκρέσου. Άλλες χρήσεις είναι για τεθωρακισμένα οχήματα μάχης Stryker, μη επανδρωμένα αεροσκάφη Predator και πυραύλους κρουζ Tomahawk.
Η εξάρτηση από την Κίνα
Η Κίνα είναι πρώτη στον κόσμο στην εξόρυξη των Σπάνιων Γαιών, καθώς τα ορυχεία της παράγουν το 70% της παγκόσμιας παραγωγής. Ακόμη μεγαλύτερη είναι η κινεζική κυριαρχία και στην επεξεργασία των Σπανίων Γαιών, αφού πέρυσι η Κίνα επεξεργάστηκε και παρήγαγε το 90% όλων των αξιοποιήσιμων οξειδίων.
Το μεγαλύτερο κοίτασμα Σπανίων Γαιών στον κόσμο βρίσκεται στο Μπάγιαν Όμπο, στην Εσωτερική Μογγολία της Κίνας. Θεωρείται ότι περιέχει πάνω από 40 εκατομμύρια τόνους Σπανίων Γαιών, όμως έπειτα από περισσότερα από 40 χρόνια συνεχών εργασιών έχει εξορυχθεί μόλις το 35% του αποθέματός του. Στις ΗΠΑ υπάρχει μόνο ένα ορυχείο Σπάνιων Γαιών, στο Mountain Pass της Καλιφόρνια, αλλά η MP Materials, στην οποία ανήκει, στέλνει τους περίπου 50.000 τόνους που εξορύσσει κάθε χρόνο στην Κίνα για επεξεργασία.
Επιπλέον, ο αμερικανικός ιστότοπος γεωπολιτικής ανάλυσης, Stratfor, σημειώνει, ότι η ζήτηση στοιχείων Σπάνιων Γαιών θα αυξηθεί τα επόμενα χρόνια καθώς η παγκόσμια παραγωγή υφίσταται μια ενεργειακή μετάβαση. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την σπανιότητα, καθιστά τις Σπάνιες Γαίες την «επιτομή» της γεωπολιτικής σημασίας, καθώς και λόγο που, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, μπορεί να οδηγήσει τις μεγάλες δυνάμεις ακόμη και σε περιφερειακούς πολέμους.
Οι εισαγωγείς έχουν κάνει προσπάθειες για να μειώσουν την κατανάλωση Σπάνιων Γαιών και κυρίως την εξάρτηση από την Κίνα, ειδικά μετά από μια διπλωματική διαμάχη μεταξύ της Κίνας και της Ιαπωνίας το 2010. Η Ιαπωνία κατηγόρησε την Κίνα ότι σταμάτησε να προμηθεύει Σπάνιες Γαίες για πολιτικούς λόγους, υποδεικνύοντας σε όλο τον κόσμο τους κινδύνους που συνεπάγεται η εξάρτηση από έναν προμηθευτή.
Το 2012, η Ιαπωνία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση διαμαρτυρήθηκαν στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) για τις μειώσεις. Δύο χρόνια αργότερα, η Κίνα δέχθηκε επίπληξη από τον ΠΟΕ επειδή επικαλέσθηκε περιβαλλοντικούς λόγους για να δικαιολογήσει τις ποσοστώσεις. Τελικά κατήργησε το σύστημα των ποσοστώσεων στις εξαγωγές αφού έχασε την υπόθεση.
Μέχρι τώρα οι σπάνιες γαίες έχουν εξαιρεθεί από τους δασμούς σε κινεζικά προϊόντα που έχει επιβάλει η αμερικανική κυβέρνηση, ενώ ακριβώς λόγω της μεγάλης εξάρτησης της αμυντικής βιομηχανίας τους από την Κίνα για Σπάνιες Γαίες και στη λογική «φύλαγε τα ρούχα σου», οι ΗΠΑ ξεκίνησαν και κέρδισαν μια υπόθεση στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου κατά της Κίνας και το Πεκίνο απέσυρε το 2015 τις εξαγωγικές ποσοστώσεις για στοιχεία Σπάνιων Γαιών.
Παρόλα αυτά, οι τιμές για πολλά από τα στοιχεία Σπάνιων Γαιών έχουν παραμείνει σταθερά υψηλές από το 2015, γεγονός που σημαίνει ότι νέα παραγωγικά σχέδια είναι σπανίως οικονομικά εφικτά ή ελκυστικά. Επιπλέον, η διαδικασία διύλισής τους, παράγει υποπροϊόντα επιβλαβή για το περιβάλλον, τα οποία είναι εξαιρετικά δαπανηρά στον περιορισμό των επιπτώσεών τους. Έτσι, ενώ από τις λίγες περιπτώσεις εξορύξεων που έχουν τις μεγαλύτερες δυνατότητες επιτυχίας είναι στην Αυστραλία και τη Γροιλανδία. Αλλά το περιβαλλοντικό κόστος, σε συνδυασμό με την ισχύουσα σχετική νομοθεσία, καθιστά μη ελκυστικές τις μεγάλες επενδύσεις.
Κίνα προς ΗΠΑ: «Μην πείτε πως δεν σας προειδοποιήσαμε»
Από την Κίνα προερχόταν το 80% των εισαγωγών Σπάνιων Γαιών που πραγματοποίησαν οι ΗΠΑ από το 2014 έως το 2017. Η επίσκεψη του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ σε ένα εργοστάσιο Σπάνιων Γαιών την περασμένη εβδομάδα τροφοδότησε σενάρια πως η Κίνα θα χρησιμοποιήσει την κυρίαρχη θέση της ως εξαγωγού προς τις Ηνωμένες Πολιτείες σαν μοχλό πίεσης στον εμπορικό πόλεμο. Όπως αναφέρει το Reuters, αν και η Κίνα μέχρι τώρα δεν έχει δηλώσει ξεκάθαρα πως θα θέσει περιορισμούς στις πωλήσεις σπανίων γαιών στις ΗΠΑ, κινεζικά ΜΜΕ έχουν προβεί σε σαφείς υπαινιγμούς πως θα συμβεί κάτι τέτοιο.
«Μην πείτε πως δεν σας προειδοποιήσαμε» είναι το «μήνυμα» της Κίνας προς τις ΗΠΑ κι έρχεται μέσω της εφημερίδας του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος ενώ το επίσημο κινεζικό πρακτορείο ειδήσεων μετέδωσε πως «η Κίνα κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για να ανταποκριθεί στην παγκόσμια ζήτηση για σπάνιες γαίες, εφόσον αυτές χρησιμοποιούνται για θεμιτούς σκοπούς. Ωστόσο, αν κάποιος θέλει να χρησιμοποιήσει τις εισαγόμενες σπάνιες γαίες εναντίον της Κίνας, ο κινεζικός λαός θα αντιταχθεί».
Σε άρθρο με τίτλο «ΗΠΑ, μην υποτιμάτε τη δυνατότητα της Κίνας να αντεπιτεθεί», η «Λαϊκή Ημερησία», επίσημη εφημερίδα του ΚΚ Κίνας επισημαίνει την «άβολη» εξάρτηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τις σπάνιες γαίες που έρχονται από την Κίνα.«Θα γίνουν άραγε οι σπάνιες γαίες ένα όπλο για την Κίνα, ώστε να απαντήσει στην πίεση που ασκούν οι ΗΠΑ για απολύτως κανέναν λόγο; Η απάντηση δεν είναι μυστικό», αναφέρει. «Αναμφίβολα οι ΗΠΑ θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα προϊόντα που κατασκευάζονται με τις σπάνιες γαίες και εξάγει η Κίνα, για να αντισταθμίσει και να καταστείλει την ανάπτυξη της Κίνας. Ο κινεζικός λαός δεν θα το δεχθεί ποτέ. Συμβουλεύουμε την αμερικανική πλευρά να μην υποτιμά την ικανότητα της κινεζικής πλευράς να διαφυλάξει τα συμφέροντά της. Μην πείτε πως δεν σας προειδοποιήσαμε», προσθέτει.
Κινέζοι εμπορικοί εμπειρογνώμονες λένε πως, αν το Πεκίνο προχωρήσει σε νέους περιορισμούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι πιθανό να ακολουθήσει το παράδειγμα της Ουάσινγκτον και να χρησιμοποιήσει ως δικαιολογία την εθνική ασφάλεια. Σε δικό της άρθρο την Τετάρτη, η «αδελφή» εφημερίδα Global Times ανέφερε πως μια απαγόρευση εξαγωγών σπανίων γαιών «είναι ισχυρό όπλο εάν χρησιμοποιηθεί στον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ- Κίνας».
Απειλή για την παραγωγή των F-35
Ο συνεχιζόμενος εμπορικός πόλεμος μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας μπορεί να πάρει δραματικές διαστάσεις για το Πεντάγωνο αν το Πεκίνο επιλέξει να επιβάλει απαγόρευση πώλησης σε ορυκτά στοιχεία που είναι απαραίτητα για την κατασκευή στρατιωτικού εξοπλισμού και προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, αναφέρει το Sputnik. Θύμα του εμπορικού πολέμου ΗΠΑ – Κίνας ενδέχεται να πέσει το πέμπτης γενιάς αμερικανικό μαχητικό αεροσκάφος F-35, καθώς τα κινεζικά μέσα μαζικής ενημέρωσης μετέδωσαν πληροφορίες περί πιθανής απαγόρευσης πώλησης σπάνιων γαιών, απαραίτητων για την παραγωγή όπλων και προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, σε αντίποινα για τους δασμούς της Ουάσιγκτον, σύμφωνα με το Bloomberg.
Έκρηξη των μετοχών
Ο σχεδόν ολοκληρωτικός έλεγχος της αγοράς από έναν παίκτη, έχει δημιουργήσει μια αγορά με υψηλές διακυμάνσεις τιμών και χειραγώγηση στην προσφορά και στη ζήτηση. Ήδη από το 1992 ο Κινέζος Πρόεδρος Ντενγκ Σιαοπίνγκ, είχε αντιληφθεί αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα, δηλώνοντας πως «οι ΗΠΑ έχουν τα χρήματα, ο Αραβικός κόλπος έχει το πετρέλαιο και η Κίνα τις σπάνιες γαίες». Οι πρόσφατες εξελίξεις πυροδότησαν την έκρηξη των μετοχών του συγκεκριμένου κλάδου, τις τελευταίες μέρες. Στο +10% έκλεισαν οι μετοχές της China Northern Rare Earth, της Shenghe Resources, της China Minmetals Rare Earth και της JL MAG Rare-Earth. Είναι όλες μετοχές εταιριών που δραστηριοποιούνται στις Σπάνιες Γαίες.