Οι διατροφικές διαταραχές, συχνά αποτελούν ένα θέμα ταμπού και αυτό γιατί συνήθως δεν υπάρχει η δέουσα ενημέρωση του κόσμου. Με αυτό το εκτενές άρθρο, σκοπεύω να σας δώσω μία γενική ιδέα σχετικά με αυτή την ύπουλη και τρομερά επικίνδυνη διαταραχή.
Πρώτα απ’ όλα, όρος «ψυχογενής ανορεξία» δεν είναι ακριβής. Τουλάχιστον στην αρχική φάση της διαταραχής, δεν πρόκειται για έλλειψη όρεξης αλλά για μια ηθελημένη άρνηση τροφής, αν και υπάρχει όρεξη. Όσο για τον παλαιότερο όρο, «νευρική ανορεξία», πλέον έχει καταργηθεί διότι λανθασμένα παραπέμπει σε διαταραχή των νεύρων ή του νευρικού συστήματος. Η ψυχογενής ανορεξία είναι μια σοβαρή διαταραχή λήψης τροφής και συγκαταλέγεται στα ψυχικά νοσήματα.
Η ψυχογενής ανορεξία χαρακτηρίζεται από την εκούσια μείωση του σωματικού βάρους με μείωση του δείκτη μάζας σώματος (BMI) κάτω του 17,5 και τον έντονο φόβο για αύξηση του βάρους και την ανάπτυξη παχυσαρκίας. Τα άτομα αυτά έχουν διαταραγμένη εικόνα του σώματός τους με αποτέλεσμα, παρόλο που παραμένουν λιποβαρή να συνεχίζουν τις προσπάθειες για απώλεια βάρους, μη αναγνωρίζοντας πολλές φορές το πρόβλημά τους. Συχνά αρνούνται τη σοβαρότητα των επιπτώσεων του χαμηλού σωματικού τους βάρους και αρνούνται να νοσηλευθούν ή να ζητήσουν τη βοήθεια ειδικών.
Με τι συχνότητα εμφανίζεται;
Η ψυχογενής ανορεξία μπορεί να παρουσιαστεί σε άτομα οποιασδήποτε εθνικότητας ή κοινωνικοοικονομικής τάξης, συχνότερα δε αναπτύσσεται σε κορίτσια που ασχολούνται με τη γυμναστική, το μπαλέτο δραστηριότητες οι οποίες απαιτούν λεπτό σώμα. Τα στατιστικά στοιχεία αναφέρουν πως η ψυχογενής ανορεξία πλήττει περίπου το 1% των κοριτσιών εφηβικής ηλικίας , 14-19 ετών , με συνηθέστερο σημείο έναρξης την πρώιμη εφηβική ηλικία. Σπανίως η διαταραχή αρχίζει μετά τα 40. Η συχνότητα εμφάνισης μεταξύ των νέων γυναικών είναι 0,3-0,4 % και είναι 10-15 περίπου φορές μικρότερη στα αγόρια απ΄ ό,τι στα κορίτσια. Για την ακρίβεια, πάνω από 90% των ατόμων που υποφέρουν από την διαταραχή είναι γυναίκες. Παρόλα αυτά, η διαταραχή αυτή μπορεί να εμφανιστεί ακόμα και σε παιδιά μικρής ηλικίας ή άνδρες μεγαλύτερης ηλικίας. Η ψυχογενής ανορεξία είναι δυνητικά θανατηφόρος διαταραχή και η θνησιμότητα ξεπερνά το 10%.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά και τύποι της νόσου;
Η ενασχόληση του ατόμου με το σώμα και την τροφή είναι εντυπωσιακή και κυριαρχεί πάνω από οτιδήποτε άλλο στην καθημερινότητά του, απομονώνοντάς το από μια φυσιολογική για την ηλικία του κοινωνική ζωή.
Στα αρχικά στάδια το άτομο περιορίζει την πρόσληψη τροφής στις διαιτητικές και επομένως υγιεινές τροφές και αποφεύγει την κατανάλωση λιπών και υδατανθράκων. Ο/η ασθενής μετράει με ιδιαίτερη επιμέλεια τις θερμίδες που προσλαμβάνει και προσπαθεί η ημερήσια κατανάλωση να είναι η μικρότερη δυνατή. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της ψυχογενούς ανορεξίας είναι η ικανοποίηση του ασθενούς όταν κατορθώνει να μειώσει το βάρος του. Η ιδιαίτερη σημασία του σωματικού σχήματος και βάρους για την αποτίμηση της προσωπικής αξίας σε συνδυασμό με τη μειωμένη, λόγω του υποσιτισμού, γαστρική κένωση συμμετέχουν στη διαιώνιση της διαταραχής, καθώς ο ασθενής λόγω της δυσπεψίας και του φουσκώματος που νιώθει περιορίζει περαιτέρω τα γεύματα. Ο παραπάνω τύπος που περιγράφεται ονομάζεται περιοριστικός τύπος, ακριβώς λόγω του πολύ αυστηρού και ακραίου περιορισμού της τροφής.
Στο βουλιμικό τύπο της ψυχογενούς ανορεξίας, ο περιορισμός της προσλαμβανόμενης τροφής συνδυάζεται με υπερφαγικά επεισόδια. Η υπερφαγία τελειώνει με την πρόκληση εμετού και μπορεί να συνδυάζεται με κατάχρηση καθαρτικών ή διουρητικών, ως μέσων απαλλαγής από το περιττό βάρος. Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως με τον όρο υπερφαγικό επεισόδιο, μιλάμε για την κατανάλωση τεράστιας ποσότητας τροφής, η οποία σε φυσιολογικά πλαίσια είναι αδύνατο να καταναλωθεί από ένα άτομο σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.
Ο άλλος τύπος της διαταραχής περιλαμβάνει την πολύωρη γυμναστική και την αυξημένη σωματική δραστηριότητα ως τρόπο αντιστάθμισης της κατανάλωσης της όποιας ποσότητας τροφής επιτρέπει στον εαυτό του.
Αιτιολογία
Παρά την εκτεταμένη έρευνα, δεν υπάρχει ακόμα μια κοινά αποδεκτή άποψη για την αιτιολογία της ψυχογενούς ανορεξίας. Θεωρείται σίγουρο, πάντως, πως κι εδώ η αιτιολογία της νόσου είναι πολυπαραγοντική και σ΄αυτήν συμβάλουν διάφοροι γενετικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες.
Θεωρείται πως υπάρχει μια ιδιοσυστασιακή ευαλωτότητα/ευαισθησία που -με αφορμή την έναρξη μιας δίαιτας και σε συνδυασμό με διάφορους ψυχικούς και κοινωνικούς παράγοντες πίεσης τη δεδομένη χρονική περίοδο- μπορεί να πυροδοτήσουν τη νόσο. Η ψυχική ή κοινωνική πίεση μπορεί να είναι διαφορετική από άτομο σε άτομο και μπορεί να αφορά διάφορα γεγονότα ζωής όπως διαπροσωπικές/οικογενειακές σχέσεις, προβλήματα με το σχολείο, άγχος επιδόσεων κ.ά. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα πως οι εν λόγω ασθενείς είναι συνήθως πολύ έξυπνα, πολυάσχολα και τελειομανή άτομα.
Ταυτόχρονα, στη σύγχρονη κοινωνία, το να είναι κάποιος λεπτός, γυμνασμένος, δυνατός και επιτυχημένος αποτελεί ιδεώδες στο οποίο πολλά νέα, κυρίως, άτομα αγωνίζονται με κάθε τρόπο να ανταποκριθούν. Κάτω από μια τέτοια πίεση και επιρροή, αυτοί που ήδη νιώθουν ευάλωτοι και ανεπαρκείς μπορεί να λυγίσουν και να εγκλωβιστούν σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια και ανάγκη ανταπόκρισης σε αυτό το ιδεώδες, με αποτέλεσμα την εμφάνιση μιας ανορεκτικής στάσης και συμπεριφοράς.
Επίσης γνωρίζουμε, ότι ορισμένα άτομα εμφανίζουν διαφορετικά επίπεδα από το φυσιολογικό σε ουσίες, που είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο της όρεξης, της πέψης και του συναισθήματος.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν έρευνες που μελετούν τον ρόλο της οικογένειας στην εμφάνιση της νόσου. Πιο συγκεκριμένα φαίνεται πως σε αρκετές περιπτώσεις ψυχογενούς ανορεξίας, η οικογένεια του ατόμου ήταν ακετά εμπλεκόμενη στην προσωπική του ζωή, σε τέτοιο βαθμό που το άτομο, ένιωθε ανίκανο να ελέγξει το οτιδήποτε αφορούσε τη ζωή του. Έτσι, σταδιακά αποφάσιζε να ασκήσει έλεγχο στο σώμα του, στερώντας του την τροφή, με σκοπό να αποδείξει πως είναι ικανό , ανεξάρτητο και κυριάρχο του εαυτού του. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις όπου η έφηβη κόρη προσπαθούσε να αναπτύξει την δική της, ανεξάτρητη από την μητέρα της, προσωπικότητα. Ακόμη, η μητέρα , αλλά και η οικογένεια συνολικά, συνήθως είναι τελειομανής, υπερπροστατευτική, ισχυρογνώμων και επικεντρωμένη στην επιτυχία.
Όλα αυτά, σε συνδυασμό με κάποια συνυπάρχοντα στοιχεία προσωπικότητας, όπως η μειωμένη ικανότητα ελέγχου παρορμήσεων και συναισθηματικής σταθερότητας, η τελειοθηρία, η ροπή προς καταναγκασμούς κ.ά. προδιαθέτουν για την εμφάνιση της ψυχογενούς ανορεξίας.
Συχνά, η διαταραχή ξεκινά είτε σαν μια απλή δίαιτα είτε σαν ένας τρόπος ελέγχου του περιβάλλοντος είτε σαν μια προσπάθεια το άτομο να ανταποκριθεί στα σωματικά πρότυπα της κοινωνίας του. Γρήγορα όμως αυτή η κατάσταση αποκτά τη δικιά της ανεξάρτητη πορεία, αρχίζει να μοιάζει σαν μια μορφή εξάρτησης, επηρεάζοντας τα γενικότερα συναισθήματα και τις σκέψεις.
Τι επιπτώσεις έχει στην υγεία;
Οι επιπτώσεις της Ψυχογενούς Ανορεξίας στην Υγεία είναι πολλές. Ξηρότητα του δέρματος, υπερτρίχωση με λεπτό χνούδι στο πρόσωπο και τον κορμό, πτώση των τριχών της κεφαλής, αλλαγές στα νύχια, υποθερμία, βραδυκαρδία, υπόταση, ζάλη, καρδιακές αρρυθμίες, ατροφία του εγκεφάλου με συνέπειες δυσκολία στη συγκέντρωση, την προσοχή και τη μνήμη, εκνευρισμός, κατάθλιψη, μυοπάθεια, δυσκοιλιότητα, αμηνόρροια, αναστολή της αύξησης του ύψους στην εφηβική ηλικία και εμφάνιση πρώιμης οστεοπόρωσης είναι μερικά από τα συμπτώματα της νόσου. Στη ψυχογενή ανορεξία, ολόκληρος ο οργανισμός αναγκάζεται να επιβραδύνει τη λειτουργία του, προκειμένου να διασώσει ενέργεια. Έτσι, επηρεάζεται η ανάπτυξη του εφήβου, διαταράσσεται η λειτουργία της καρδιάς, η πυκνότητα των οστών, οι ηλεκτρολύτες και τα υγρά του σώματος. Υπάρχει δυσανεξία στο κρύο, κούραση και αδυναμία.
Ποια είναι η πρόγνωση της Διαταραχής;
Παρότι δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία, η διεθνής βιβλιογραφία προτείνει ότι η πορεία και η πρόγνωση των διαταραχών αυτών ποικίλει. Η ψυχογενής ανορεξία εμφανίζεται συνήθως νωρίς, και οι μακροχρόνιες μελέτες αναφέρουν ότι το 25% των ασθενών εμφανίζει πλήρη ύφεση, το 50% μια χρόνια πορεία με σχετικά καλή λειτουργικότητα ενώ το υπόλοιπο 25% εμφανίζει μια βαριά μορφή της διαταραχής με αυξημένη σωματική νοσηρότητα, θνησιμότητα και αυτοκτονίες. Σχεδόν οι μισοί ασθενείς με αρχική διάγνωση ανορεξίας θα αποδειχθούν αργότερα βουλιμικοί.
Η θνητότητα ανέρχεται περίπου στο 12% -15%των ασθενών. Ο θάνατος προέρχεται κυρίως από τις καρδιολογικές επιπλοκές του υποσιτισμού, από ηλεκτρολυτικές διαταραχές ή μπορεί να οφείλεται σε αυτοκτονία. Τα παραπάνω ποσοστά κατατάσσουν την ψυχογενή ανορεξία στις πλέον επικίνδυνες για τη ζωή ψυχικές διαταραχές. Από τους ασθενείς που θα επιβιώσουν περίπου οι μισοί θα αναρρώσουν πλήρως, στο 30% η νόσος παρουσιάζει υποτροπές ενώ στο 20% μεταπίπτει σε χρόνια.
Ποιος είναι ο ρόλος του διαιτολόγου;
Όσον αφορά τον ρόλο του διαιτολόγου στη θεραπεία της ψυχογενούς ανορεξίας, λίγες μελέτες έχουν διεξαχθεί. Τα περισσότερα δεδομένα προέρχονται από τοποθετήσεις διεθνών οργανισμών και αδημοσίευτες παρατηρήσεις κλινικών διαιτολόγων. Σε άτομα που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή, ο μεγαλύτερος στόχος του διαιτολόγου είναι να αποκτήσει σχέση εμπιστοσύνης με τον ασθενή και να τον βοηθήσει να αλλάξει τη στάση και τη θεώρησή του σχετικά με το φαγητό. Ο διαιτολόγος λοιπόν, τοποθετείται ως μέλος μιας διεπιστημονικής ομάδας που έχει ως στόχο την επανεκπαίδευση του ασθενούς σχετικά με τη φυσιολογική και υγιή σίτιση. Η διεπιστημονική αυτή ομάδα οφείλει να αποτελείται από έναν ψυχίατρο, έναν ψυχολόγο, έναν κλινικό γιατρό ,έναν κοινωνικό λειτουργό, έναν νοσηλευτή και έναν εξειδικευμένο σε θέματα διατροφικών διαταραχών διαιτολόγο. Στη θεραπεία της νόσου, πολύ σημαντικός κρίνεται και ο ρόλος της οικογένειας.
Γι’ αυτό, τώρα που ξέρετε, αν αναγνωρίζετε κάποιον που μπορεί να έχει ανάγκη, μιλήστε!
Γράφτηκε απο Βιργινία Κεφαλά Διαιτολόγος-Διατροφολόγος