Το Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ ήταν ένα πείραμα πάνω στις ψυχολογικές επιπτώσεις που επιφέρει η μετατροπή ενός ατόμου σε φυλακισμένο ή δεσμοφύλακα. Πρόκειται για ιδιαίτερα γνωστό πείραμα που διενήργησε το 1971 η ερευνητική ομάδα του καθηγητή ψυχολογίας Zimbardo του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ με φοιτητές που συμμετείχαν εθελοντικά.
Η εικονική φυλακή δημιουργήθηκε στα υπόγεια της σχολής ψυχολογίας του πανεπιστημίου Stanford. Οι 24 επιλεγμένοι φοιτητές χωρίστηκαν σε 2 ομάδες: των φυλακισμένων και των εποπτών. Η επιλογή των φοιτητών έγινε με κριτήριο την απουσία ψυχολογικών προβλημάτων αλλά και ποινικού μητρώου. Η ομάδα στην οποία τοποθετήθηκε ο κάθε φοιτητής, προέκυψε με τυχαίο τρόπο (ρίψη κέρματος).
Μέσα σε λίγο χρόνο και οι 2 ομάδες απόκτησαν την τυπική συμπεριφορά του ρόλου.
Παρατηρήθηκε ότι οι επόπτες παρουσίαζαν συμπεριφορές που εν μέρει ξεπερνούσαν τα όρια, καταπιέζοντας και βασανίζοντας τους φυλακισμένους, γεγονός που οδήγησε στην πρόωρη διακοπή του πειράματος. Τόσο το πείραμα αυτό, όσο και το πείραμα του Milingram (βλέπε σχετικό άρθρο), αποτέλεσαν βάση για την επιστημονική υπόθεση ότι ο άνθρωπος διακινδυνεύει να μεταβληθεί εύκολα σε συνεργό μιας απάνθρωπης διαδικασίας (πχ βασανισμού άλλων ανθρώπων).
Πιο συγκεκριμένα, το ένα τρίτο από τους φρουρούς κρίθηκε ότι επέδειξαν “γνήσια” σαδιστικές τάσεις, με αποτέλεσμα αρκετοί φυλακισμένοι να τραυματιστούν ψυχολογικά και δύο από τους φοιτητές να αποχωρήσουν νωρίς από το πείραμα. Μετά την κατάρρευση ενός φοιτητή από τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν στη φυλακή ο Zimbardo συνειδητοποίησε ότι είχε παθητικά επιτρέψει ανάρμοστες συμπεριφορές να λάβουν χώρα κάτω από την εποπτεία του κι ότι τόσο οι φυλακισμένοι όσο και οι δεσμοφύλακες είχαν ταυτιστεί υπερβολικά με τους ρόλους τους, με αποτέλεσμα να τερματίσει το πείραμα μετά από έξι μόλις μέρες.
Ταινίες:
Das Experiment (2001) – Πρόκειται για την πρώτη κινηματογραφική μεταφορά του πειράματος Stanford. Η ταινία περιέγραφε με πολύ αναλυτικό και σχεδόν βιογραφικό τρόπο την κατάσταση που επικράτησε σε εκείνο τον χώρο, που μετατράπηκε σε ένα αιματηρό πεδίο συγκρούσεων.
Stanford Experiment (2010) Η δεύτερη κινηματογραφική μεταφορά, ήταν το 2010 σε ένα remake ουσιαστικά του γερμανικού πρωτοτύπου.
Τhe Stanford Prison Experiment (2015) / Ezra Miller