Οι επιπτώσεις των υβριδικών απειλών στις διεθνείς σχέσεις


Τα τελευταία χρόνια, η ταχύτατη ανάπτυξη στο σύνολο των τομέων της ανθρώπινης δραστηριότητας έχει επιφέρει πολλαπλά οφέλη στους πολίτες και στα κράτη με κυριότερα την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου καθώς και την οικονομική ανάκαμψη και ευημερία των κρατών.

Γράφει η Βίκυ Μανιάτη

Σε αυτή την ανάπτυξη, καταλυτικός θεωρείται ο ρόλος της τεχνολογίας. Όμως παρά τα αναμφισβήτητα και αρκετά οφέλη της, η τεχνολογία εμπεριέχει και σκοτεινές πλευρές, που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής δεδομένου ότι θεωρούνται απειλή για τις ανθρώπινες κοινωνίες, τα κράτη και κατ΄επέκταση την διεθνή κοινότητα.

Μια εκ των σκοτεινών πλευρών που εγκυμονεί κινδύνους για την ανθρωπότητα είναι τα μέσα ή τα όπλα που χρησιμοποιούνται προς επίτευξη των σκοπών διαφόρων κρατικών ή μη ομάδων. Τέτοιο μέσο ή όπλο συνιστούν οι υβριδικές απειλές, των οποίων η ύπαρξη είναι αισθητή ειδικά στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής.

Αρχικά, σκόπιμο είναι να αποσαφηνίσουμε την έννοια της υβριδικής απειλής.  Σύμφωνα με την Ε.Ε., είναι “ο συνδυασμός καταναγκαστικής και ανατρεπτικής δραστηριότητας, συμβατικών και μη συμβατικών μεθόδων (π.χ. στρατιωτικές, διπλωματικές, οικονομικές, κ.λ.π.) που χρησιμοποιούνται με συντονισμένο τρόπο από κρατικούς ή μη κρατικούς παράγοντες για την επίτευξη ειδικών στόχων, παραμένοντας ωστόσο κάτω από το κατώφλι, δηλαδή το όριο, της επίσημης κήρυξης πολέμου”.

To Ευρωπαϊκό Κέντρο Αριστείας για την Αντιμετώπιση Υβριδικών Απειλών χαρακτηρίζει ως υβριδική απειλή: α) τη συντονισμένη και συγχρονισμένη δράση που στοχεύει στα τρωτά συστημικά σημεία των δημοκρατικών κρατών και των θεσμών, με πληθώρα μέσων, β) τις ενέργειες που εκμεταλλεύονται το όριο εντοπισμού και απόδοσης ευθυνών καθώς και τις διαφορετικές διασυνδέσεις (π.χ εσωτερική-εξωτερική, τοπική-κρατική, εθνική-διεθνής, φιλική-εχθρική, εμπόλεμη-ειρηνική), γ) ο σκοπός της δραστη-ριότητας είναι ο επηρεασμός διαφόρων μορφών λήψης αποφάσεων σε τοπικό (περιφερειακό) επίπεδο ή θεσμικό επίπεδο, προκειμένου να ευνοηθούν και / ή επικρατήσουν οι στρατηγικοί στόχοι ενός δρώντα με παράλληλη υπονόμευση και / ή πλήγμα του στόχου.

Αντίστοιχα το ΝΑΤΟ ορίζει ως υβριδική απειλή “την απειλή προερχόμενη από υφιστάμενο ή μελλοντικό αντίπαλο (κρατικό, μη κρατικό, κ.λ.π.) με τη δυνατότητα επίδειξης ή ταυτόχρονης χρήσης συμβατικών και μη συμβατικών μεθόδων για επίτευξη των στόχων του”. Συνήθως δίνεται έμφαση στην εκμετάλλευση των τρωτών σημείων του στόχου και στη δημιουργία αμφιβολιών, προκειμένου να παρεμποδίζονται οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

Αποτελούν οι υβριδικές απειλές φαινόμενο των τελευταίων ετών; Η απάντηση είναι αρνητική, καθώς απειλές υπήρχαν ανέκαθεν. Η χρήση του επιθέτου “υβριδική” συνεπάγεται τη γένεση ενός νέου στοιχείου, μιας καινοτομίας στην απειλή. Ανάλογα με την εποχή, το στοιχείο της καινοτομίας διαφοροποιείται. Για παράδειγμα, στην αρχαιότητα αρχικά τα όπλα κατασκευάζονταν από ξύλο, στη συνέχεια από χαλκό ενώ στην κάθοδο των Δωριέων τα όπλα ήταν από σίδηρο. Στο Βυζάντιο υπήρχε το υγρό πυρ. Στη συνέχεια και ειδικά στους δυο Παγκόσμιους Πολέμους υπήρχαν τα εναέρια μέσα και η κατασκοπεία που συνέβαλαν στη νίκη της μιας εκ των δυο εμπόλεμων πλευρών. Όλα αυτά τα στοιχεία δημιουργούσαν συνθήκες υβριδικότητας. Επομένως, οι απειλές που δημιουργούνται με την χρήση καινοτόμων όπλων ανάλογα με την εποχή και το συνδυασμό συμβατικών και μη συμβατικών μεθόδων, χαρακτηρίζονται ως υβριδικές.

Ποιες είναι όμως οι υβριδικές απειλές;

Α) Υβριδικός πόλεμος, ο οποίος μπορεί να κατανοηθεί ως “η σύνθεση συμβατικών και μη συμβατικών πολεμικών μεθόδων σε όλο το φάσμα της σύγκρουσης”. Με αυτόν τον τρόπο προσδιορίζεται ο όρος «υβριδικός πόλεμος» στην έκθεση της υπηρεσίας του αμερικανικού Κογκρέσου που ελέγχει τη διαχείριση του δημόσιου χρήματος (US Government Accountability Office – USGAO) του 2010.

Μια μορφή υβριδικού πολέμου συνιστά ο θαλάσσιος υβριδικός πόλεμος – συνήθως σε παράκτια ύδατα και παραθαλάσσιους στόχους. Κύρια πλεονεκτήματα του υβριδικού πολέμου είναι:

1. Επιτρέπει σε ένα έθνος να διεξάγει επιχειρήσεις για να απειλήσει, να υποβαθμίσει και να καταστρέψει τις ικανότητες του αντιπάλου του χωρίς αυτό να μπορεί να αποδοθεί στον δράστη

2. Εξασφαλίζει το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού

3. Δίνει στον δράση αποτελεσματικό έλεγχο του ρυθμού και της χρονικής διαδοχής των γεγονότων

4. Αποτελεί μια φτηνή σε κόστος μορφή πολέμου (Πατσουλές Δημήτρης, “Θαλάσσιος Υβριδικός Πόλεμος και Αιγαίο: Απειλή και Αντίμετρα”, Hellenic Defence.gr, 07.04.2020).

Άλλη συχνή μορφή υβριδικού πολέμου είναι ο ενεργειακός, όπου κρίσιμο στοιχείο του εν λόγω υβριδικού πολέμου είναι η ενέργεια. Για παράδειγμα, η Ρωσία για την επίτευξη των πολιτικών της στόχων και δη για την προσάρτηση της περιοχής της Κριμαίας, χρησιμοποίησε το αγαθό της ενέργειας εις βάρος της Ουκρανίας σε τρία επίπεδα: πολιτικό, οικονομικό και πληροφοριακό.

Τρομοκρατία: Οργανισμοί με τρομοκρατική δράση στις επικράτειες πολλών κρατών κάνουν χρήση πληθώρας οικονομικών, στρατιωτικών και τεχνολογικών μέσων για την επίτευξη των πολιτικών τους στόχων. Παραδείγματα τέτοιων τρομοκρατικών οργανισμών συνιστούν η Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο και ο ISIL/Daesh.

Οργανωμένο έγκλημα: Ως οργανωμένο έγκλημα, παρά τις κατά καιρούς εννοιολογικές διακυμάνσεις, θεωρείται η οργάνωση προσώπων, που αποσκοπεί στην άσκηση εγκληματικής δραστηριότητας σε διαρκεί βάση προκειμένου να αποκομίσει οικονομικά οφέλη και να ελέγξει εθνικές και διεθνείς καταστάσεις.

Το 1998 η INTERPOL, υιοθέτησε ως οργανωμένο έγκλημα κάθε επιχείρηση η ομάδα ατόμων που εμπλέκεται σε διαρκή και παράνομη δραστηριότητα, η οποία έχει πρωταρχικό σκοπό την απόκτηση κερδών ανεξάρτητα από τοπικά σύνορα.

Στη Γερμανία από εκπροσώπους της αστυνομίας και της δικαιοσύνης διαμορφώθηκε ένας άλλος ορισμός. Η αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος, μέσω κοινών προσπαθειών δημιούργησε την ανάγκη ενός κοινού ορισμού. Μετά από πολλές συζητήσεις στην ΕΕ, συμφωνήθηκαν οι προϋποθέσεις για να ενταχθεί μια εγκληματική πράξη στο οργανωμένο έγκλημα. Στη χώρα μας εκτός από το άρθρο 187 του ποινικού κώδικα αναγνωρίζεται και το νομικό πλαίσιο της Ε.Ε.

Οι εγκληματικές πράξεις που συγκροτούν το οργανωμένο έγκλημα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Η διακίνηση ναρκωτικών, το ξέπλυμα χρήματος, εκβιασμοί, προστασία, ανθρώπινα όργανα, η οργανωμένη πορνεία, η κλοπή αυτοκινήτων, έργων τέχνης, διακίνηση πλαστών χαρτονομισμάτων, η χρησιμοποίηση οικονομικών πόρων παράνομων ενεργειών για ενοικίαση μισθοφόρων, είναι μερικές από τις παράνομες δραστηριότητες.

Το οργανωμένο έγκλημα συνδέεται επίσης άμεσα με τοπικές πολεμικές συρράξεις με την έννοια ότι χρησιμοποιούνται επαγγελματίες στρατιώτες της τύχης. Ακόμα, η παράνομη διακίνηση πυρηνικών υλικών, χημικών ουσιών και βιολογικών μικροβίων μέσου του οργανωμένου εγκλήματος προσέδωσε σε αυτό φήμη και διεθνή εμβέλεια.

Παράδειγμα οργανωμένου εγκλήματος συνιστούν οι δράσεις ένοπλων εγκληματικών ομάδων και καρτέλ ναρκωτικών όπως π.χ. στο Μεξικό που καταφεύγουν στην χρήση βίας προκειμένου να αποσπάσουν οικονομικά οφέλη και να επεκτείνουν την περιοχή δράσης τους. H διάβρωση της ασφάλειας έχει επηρεάσει αρνητικά την μεξικανική οικονομία.

Οι διαφορές σχετικές με τον θαλάσσιο χώρο: Η Κίνα επιδιώκει την υλοποίηση των συμφερόντων της στη Νότια Κινεζική Θάλασσα συνδυάζοντας την οικονομική και στρατιωτική πίεση με εκτεταμένα εγγειοβελτιωτικά έργα στο αρχιπέλαγος Spratly.

Απειλές στην κυβερνοασφάλεια: οι επιχειρήσεις κρατικών χάκερ από τη Ρωσία και την Κίνα καθώς και η χρήση κυβερνοόπλων καθίστανται ευκολότερες εξαιτίας των υφιστάμενων δυσχερειών στην απόδοση ευθυνών και στην απουσία νορμών σχετικών με τη συμπεριφορά των κρατών στον κυβερνοχώρο.

Η εξάρτηση κρατών οφειλόμενη στη σπανιότητα πόρων χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για πολιτικούς σκοπούς. Για παράδειγμα, το 2010 η Κίνα προέβαλε εμπόδια στις εξαγωγές πρώτων υλών προς την Ιαπωνία ως απάντηση της κινεζικής πλευράς για τη σύλληψη ενός κινεζικού ψαρόπλοιου. Το 2011, η άρνηση της Ινδίας να υιοθετήσει μια συμφωνία διαμοιρασμού υδάτων με το Μπαγκλαντές οδήγησε σε περαιτέρω πίεση στις διμερείς σχέσεις.13

Υβριδικές απειλές συνιστούν και οι ανοιχτές επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, η Ρωσία έκανε στρατηγική χρήση ειδικών δυνάμεων και πληροφοριών στην Ουκρανία.

Οι υβριδικές απειλές αφορούν και το διάστημα. Ειδικότερα οι περιορισμοί στην χρήση του διαστημικού χώρου και στην πρόσβαση σε δορυφόρους που προκύπτουν εξαιτίας των διαστημικών αποβλήτων που προήλθαν μεταξύ άλλων από δοκιμές αντι-δορυφορικών πυραύλων.

Τέλος, στις υβριδικές απειλές συγκαταλέγεται και η μετανάστευση. Για παράδειγμα, στο ευρωπαϊκό κοινό πλαίσιο για την αντιμετώπιση υβριδικών απειλών αναφέρεται η συνεργασία με τρίτες χώρες στην ευρωπαϊκή γειτονιά για την καταπολέμηση οργανωμένου εγκλήματος, τρομοκρατίας, παράνομης μετανάστευσης και εμπορίας μικρών όπλων.

Μέσα των υβριδικών απειλών είναι οι μαζικές εκστρατείες παραπληροφόρησης που χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τον έλεγχο της πολιτικής αφήγησης ή τη ριζοσπαστικοποίηση ατόμων, η στρατολόγηση και οι άμεσοι παράγοντες υποκατάστασης.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι υβριδικές απειλές συνιστούν ένα σημαντικότατο εργαλείο στα χέρια των δρώντων – κρατικών ή μη – για την προώθηση ιδίων συμφερόντων και στόχων. Επειδή όμως η φύση των υβριδικών απειλών είναι διαρκώς μεταβαλλόμενη, γεγονός που οφείλεται στην παγκοσμιοποίηση, αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στις διεθνείς σχέσεις.

Για παράδειγμα, μια υβριδική επίθεση σε “ευπαθείς” υποδομές ενός κράτους αναπόφευκτα επιφέρει συνέπειες και σε άλλα κράτη, όπου δεν υφίσταντο τέτοιες “ευπάθειες”. Συνεπώς, μια υβριδική επίθεση που εκμεταλλεύεται τα τρωτά σημεία ενός κράτους είναι πιθανό να απαιτεί όχι μόνο ανάληψη δράσης του κυρίαρχου κράτους αλλά και τον από κοινού σχεδιασμό και αντιμετώπιση με άλλα κράτη.

Ακόμα, οι υβριδικές απειλές επηρεάζουν σημαντικούς τομείς δραστηριότητας. Για παράδειγμα η μετανάστευση και δη η παράνομη μετανάστευση που συνιστά υβριδική απειλή επηρεάζει τις διεθνείς σχέσεις, γιατί έχει αντίκτυπο στην οικονομία, στην απασχόληση, στην άμυνα και στην ασφάλεια των εμπλεκόμενων κρατών. Συνεπώς, αποτελεί ένα φαινόμενο που προκαλεί γεωπολιτικές ανακατατάξεις και μεταβάλλει τις ισορροπίες μεταξύ των κρατών.

Όπως γίνεται αντιληπτό, οι υβριδικές απειλές ωθούν τα κράτη καθώς και τους φορείς και οργανισμούς σε συνεργασία και κοινή ανάληψη δράσης. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι το 2016, η Κομισιόν και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΔΕ) ανέπτυξαν ένα κοινό πλαίσιο αντιμετώπισης υβριδικών απειλών, όπου προβλέπονται 22 δράσεις για τα κράτη μέλη και τους φορείς που καθόρισαν τρόπους αναγνώρισης των υβριδικών απειλών. Το πλαίσιο αυτό αποτυπώνει ευκρινώς την φιλοδοξία να καταστεί η αντιμετώπιση υβριδικών απειλών ευρωπαϊκή προτεραιότητα. Τα αποτελέσματα ήταν απτά με κυριότερα τη σύσταση οργάνου επιφορτισμένο με την αρμοδιότητα αντιμετώπισης υβριδικών απειλών στην ΕΥΔΕ (Hybrid Fusion Cell) και ενός Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας για την αντιμετώπιση υβριδικών απειλών στο Ελσίνκι.

Αντίστοιχα, το ΝΑΤΟ διαθέτει δυνατότητα παρακολούθησης και ανάλυσης των υβριδικών απειλών, βασιζόμενο στην υπηρεσία πληροφοριών και σε συνεργασία με τις υπόλοιπες αρχές του ΝΑΤΟ. Επιπλέον, έχει προβεί στη δημιουργία ομάδων υποστήριξης για την αντιμετώπιση υβριδικών απειλών, οι οποίες αποστέλλονται προς συνδρομή του πληγέντος κράτους.

Τέλος, χρήζουν αναφοράς η κοινή δήλωση που υπογράφτηκε από το Γ.Γ. του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg και τους Προέδρους της Κομισιόν και του Συμβουλίου, Jean-Claude Juncker και Donald Tusk αντίστοιχα στη Βαρσοβία τον Ιούλιο 2016, όπου εμπεριέχεται ένα κοινό πακέτο προτάσεων με 74 εξειδικευμένες δράσεις, πολλές εκ των οποίων επικέντρωναν στην αντιμετώπιση υβριδικών απειλών, στην οικοδόμηση ανθεκτικών δομών στο πεδίο της κυβερνοασφάλειας και σε στρατηγικές επικοινωνίες. Αλλά και η δεύτερη κοινή δήλωση που συμφωνήθηκε στις Βρυξέλλες τον Ιούλιο 2018, η οποία παρείχε επιπρόσθετες εξειδικευμένες δράσεις στα πεδία της στρατιωτικής κινητικότητας, καταπολέμησης της τρομοκρατίας και δημιουργίας ανθεκτικών υποδομών σε κινδύνους που προκαλούνται από χημικούς, βιολογικούς, ραδιενεργούς και πυρηνικούς παράγοντες.

Πηγή : Indicator.gr


Αφήστε ένα μήνυμα

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ