Η Δρ Ευγενία Βλάχου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Πιστοποιημένη Εκπαιδεύτρια Διαβήτη (CDE), Μέλος του ΔΣ του Οργανισμού Foundation of European Nurses in Diabetes, FEND μίλησε στο HealthWeb και έδωσε μία εικόνα για την απόσταση που χωρίζει τη χώρα μας από αυτά που επιτάσσει το IDF και είναι πραγματικότητα σε άλλες προηγμένες χώρες.
Κυρία Βλάχου, το φετινό μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Διαβήτη έτσι όπως ορίστηκε από τη Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη (IDF) είναι το ότι «Οι Νοσηλευτές κάνουν τη διαφορά». Για ποιο λόγο;
Η συμβολή των Νοσηλευτών είναι σημαντική και ουσιαστική σε κάθε νόσημα και σε όλες τις δομές υπηρεσιών υγείας. Ιατροί και Νοσηλευτές αποτελούν τη ραχοκοκκαλιά κάθε εθνικού συστήματος υγείας, σε όλο τον κόσμο.Ο Εξειδικευμένος ή Ειδικός Νοσηλευτής στο διαβήτη αναγνωρίζεται ως επιστήμονας, με υψηλή ειδίκευση στη φροντίδα του ΣΔ. Αποτελεί αναπόσπαστο μέλος της διεπιστημονικής ομάδας του διαβήτη, ενώ παίζει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του ΣΔ, τόσο στην πρόληψη εμφάνισης, όσο και στην πρόληψη των σοβαρών επιπλοκών που προκαλεί. Ο Νοσηλευτής αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ γιατρού και ασθενούς, καθώς είναι εκείνος που θα αξιολογήσει τις ανάγκες, και τον τρόπο ζωής του, ώστε η θεραπευτική του αγωγή να προσαρμοστεί σύμφωνα με τις επιλογές και επιθυμίες του. Παρέχει ασθενοκεντρική φροντίδα μέσω της σωστής πληροφόρησης, της εκπαίδευσης στην αυτοδιαχείριση και αυτοφροντίδα, καθώς και μέσω της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ατόμου και της οικογένειας, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ατόμων με ΣΔ.O Ειδικός Νοσηλευτής κάνει τη διαφορά διότι οι διάφορες ερευνητικές μελέτες αποδεικνύουν ότι είναι αυτός που μπορεί να βοηθήσει το άτομο με διαβήτη στη διαχείριση της φροντίδας του. Είναι αυτός που μπορεί να παρακινήσει, να ενθαρρύνει, να συμβουλεύσει, να εκπαιδεύσει, να συντονίσει, να προλάβει τις οξείες αλλά και τις χρόνιες επιπλοκές, να μειώσει το υπερβολικό κόστος θεραπείας, να μειώσει τις ημέρες νοσηλείας του ατόμου με Σ.Δ. αλλά και να τον υπερασπιστεί ή να τον κατευθύνει σωστά στις κατάλληλες υπηρεσίες υποστήριξης.
Πόσο ισχύει αυτό για τη χώρα μας και πως είναι τα πράγματα στην Ελλάδα σε σχέση με άλλες χώρες του κόσμου;
Η συμβολή του Ειδικού Νοσηλευτή στην εκπαίδευση του διαβητικού ατόμου έχει αναγνωριστεί παγκοσμίως και ο θεσμός αυτός εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς, ακολουθώντας τα πρότυπα και τις κατευθυντήριες οδηγίες των διεθνών οργανισμών για το διαβήτη. H δημιουργία Οργανισμού Νοσηλευτών Ευρώπης για το Διαβήτη (Foundation of European Nurses in Diabetes, FEND) του οποίου αποτελώ εκλεγμένο μέλος, καθώς και η δυνατότητα συμμετοχής των νοσηλευτών σε διάφορες εταιρείες και οργανώσεις για το ΣΔ, προάγουν και ενισχύουν το θεσμό αυτό.Παρότι, ο θεσμός του Ειδικού Νοσηλευτή (Diabetes Specialist Nurse, DSN) στο διαβήτη είναι διαδεδομένος σε πολλές χώρες παγκοσμίως, εντούτοις στη σύγχρονη Ελληνική πραγματικότητα παρατηρούνται δυσκολίες όσον αφορά την ευρεία εφαρμογή του. Η δραματική υποστελέχωση σε νοσηλευτικό προσωπικό τα τελευταία 10 χρόνια της κρίσης, δεν επέτρεψε την ευρεία εφαρμογή αυτού του θεσμού.
Ο πρόεδρος της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας κ. Γιώργος Δημητριάδης με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη υπογραμμίζει το ρόλο των νοσηλευτών στην αντιμετώπιση του διαβήτη τονίζοντας την ανάγκη «να υπάρξει θεσμοθετημένη εκπαίδευση νοσηλευτριών/νοσηλευτών στον ΣΔ, για την επαρκή στελέχωση των δομών (ΔΚ/ΔΙ) με εξειδικευμένο προσωπικό». Τι γίνεται σε αυτό το ζήτημα;
Καταρχάς θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας, Καθηγητή Παθολογίας, κ. Γιώργο Δημητριάδη, ο οποίος άμεσα ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη (IDF) για ευαισθητοποίηση της χώρας στην θεσμοθετημένη ειδική εκπαίδευση για το διαβήτη στους νοσηλευτές, καθώς η επιστημονική κοινότητα των ιατρών έχει αντιληφθεί την σημαντικότητα της συνεργασίας τους με τους νοσηλευτές.Ο Εξειδικευμένος Νοσηλευτής στο ΣΔ θα πρέπει να είναι άρτια εκπαιδευμένος και καταρτισμένος, ώστε να είναι ικανός να παρέχει υψηλού επιπέδου νοσηλευτική φροντίδα, να προάγει το ομαδικό πνεύμα και να δημιουργεί συνοχή με την υπόλοιπη διεπιστημονική διαβητολογική ομάδα, να γνωρίζει την νομοθεσία περί των δικαιωμάτων των ατόμων με ΣΔ, να λαμβάνει μέρος σε ερευνητικές μελέτες, και να εφαρμόζει καινοτομίες για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.Θεσμοθετημένη ειδική εκπαίδευση μπορεί να παρασχεθεί είτε μέσω Κρατικής Μέριμνας ως απόκτηση Ειδικότητας και Εξειδίκευσης στο Διαβήτη -η οποία δεν υπάρχει μέχρι τώρα-, είτε μέσω Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών των Πανεπιστημιακών Νοσηλευτικών Τμημάτων της χώρας τα οποία μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισαν να λειτουργούν σε αυτή την ειδίκευση.
Μία από τις καταγγελίες που έκανε πρόσφατα η Πανελλήνια Ομοσπονδία Νοσηλευτών ΕΣΥ αφορούσε το θέμα των Νοσηλευτικών Ειδικοτήτων με την Ομοσπονδία να κάνει λόγο για έναρξη με οργανωτική – διοικητική ανωριμότητα και ημιτελή σχεδιασμό. Έχετε εσείς μία τέτοια εικόνα;
Εγώ αυτό που γνωρίζω είναι ότι φέτος είχαμε σύσταση νόμου με νέο καθεστώς για τις ειδικότητες και εξειδικεύσεις των νοσηλευτών, μεταξύ των οποίων κρίνω ότι η Παθολογική Νοσηλευτική θα αποτελεί προϋπόθεση για την Εξειδίκευση της Νοσηλευτικής στο Σακχαρώδη Διαβήτη. Λόγω του κορωνοιού, δυστυχώς, οι μόνες ειδικότητες που ξεκίνησαν είναι της Κοινοτικής Νοσηλευτικής και της Επείγουσας νοσηλευτικής – ΜΕΘ.Ας ευχηθούμε ότι σύντομα θα ξεκινήσουν και οι άλλες ειδικότητες.
Τα 60 εκατ. ατόμων που έπασχαν από διαβήτη τη δεκαετία του ’80 έχουν γίνει σήμερα 460 εκατ. παγκόσμια (στην Ελλάδα τα τελευταία επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι το 10-12% του πληθυσμού έχει διαβήτη, ενώ υπάρχει και ένα ποσοστό 3-4% που δεν γνωρίζει ότι πάσχει από τη νόσο). Τι σημαίνουν αυτοί οι αριθμοί για εσάς; Τι πιστεύετε ότι έχει πάει λάθος και πρέπει να αλλάξει;
Οι αριθμοί αυτοί είναι άκρως ανησυχητικοί, ενώ από το ένα εκατομμύριο πασχόντων με ΣΔ στην Ελλάδα, ένας στους τρεις δεν το γνωρίζει. Τα ποσοστά αυτά που αναφέρατε είναι σε ακολουθία με τα διεθνή δεδομένα. Οι αριθμοί αφορούν ως επί το πλείστον ΣΔ τύπου 2 που οφείλεται ξεκάθαρα στον τρόπο ζωής (παχυσαρκία, καθιστική ζωή, ανθυγιεινή διατροφή, μειωμένη φυσική δραστηριότητα, κλπ). Άρα, για να αλλάξει κάτι, θα πρέπει να εστιάσουμε στον τρόπο ζωής. Και εδώ οι νοσηλευτές που εργάζονται στην κοινότητα, μέσα από προγράμματα Προαγωγής και Αγωγής Υγείας σε συνεργασία με τους Δήμους και τα σχολεία, μπορούν να ενημερώσουν και να ευαισθητοποιήσουν, μεγάλο αριθμό ατόμων. Άρα αυτό σημαίνει, στελέχωση με ικανό αριθμό νοσηλευτών και στην κοινότητα. Δυστυχώς, η χάραξη πολιτικής υγείας της χώρας μας δεν έχει κατανοήσει ότι με αυτό τον τρόπο θα γίνει μεγάλη εξοικονόμηση πόρων.
Πως έχει επηρεάσει η πανδημία την αντιμετώπιση των διαβητικών τόσο σε επίπεδο της πρόληψης όσο και σε επίπεδο παρέμβασης στην ασθένεια και τις επιπλοκές της;
Σίγουρα όλοι αυτοί οι άνθρωποι έμειναν στο περιθώριο, αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν δυσχέρεια στην πρόσβαση των υπηρεσιών από τα Διαβητολογικά Κέντρα ή Ιατρεία. Και οι δύο απαγορεύσεις έφεραν μεγάλη αναταραχή και σίγουρα δεν αντιμετωπίστηκαν ως όφειλαν πολλές επιπλοκές.Δυστυχώς, αλλά ξεκάθαρα, εδώ αναδεικνύεται το έλλειμα των νοσηλευτών στην Ελλάδα. Στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι εξειδικευμένοι νοσηλευτές στο διαβήτη εξακολουθούσαν να παρέχουν συμβουλευτική και να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες, δηλαδή τα προβλήματα, τις επιπλοκές που τους ανέφεραν τα άτομα μέσω του διαδικτύου με προγράμματα -Skype, Zoom, κλπ- στις επονομαζόμενες virtual clinics, όπως στη Βρετανία, Ιρλανδία, και στις περισσότερες Σκανδιναβικές χώρες.Σε αυτό το σημείο να πω για τη μεγάλη πανευρωπαϊκή μελέτη που έγινε από το FEND για την επίδραση του Covid-19 στις υπηρεσίες για τον διαβήτη αλλά και στα άτομα με διαβήτη «The Impact of the COVID-19 Pandemic on People with Diabetes and Diabetes Services: A pan-European Survey of Diabetes Specialist Nurses undertaken by the Foundation of European Nurses in Diabetes survey consortium». Στην έρευνα, συμμετείχαν 1666 νοσηλευτές του διαβήτη από 22 ευρωπαϊκές χώρες. (The survey was conducted in twenty-seven countries with varying populations, healthcare systems and resources: Belgium; Bosnia and Herzegovina; Croatia; Cyprus; Czechia; Denmark; Estonia; Finland; France; Germany; Greece; Ireland; Italy; Latvia; Malta; Netherlands; Norway; Poland; Portugal; Romania; Spain; Sweden; Switzerland; Turkey; Ukraine; United Kingdom (UK). Αλλά συμπεριέλαβαν 22 (δηλαδή την Κύπρο μαζί με την Ελλάδα, κλπ)Σε αυτή τη μελέτη, φάνηκε το μεγάλο έλλειμα των νοσηλευτών διαβήτη στην Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή εκτιμάται ότι ο αριθμός τους είναι περίπου 30 για 18 διαβητολογικά κέντρα, 62 διαβητολογικά ιατρεία και 14 ιατρεία διαβητικού ποδιού.
Εργάζεστε χρόνια στο χώρο της εκπαίδευσης. Πόσο θεωρείτε ότι έχει βελτιωθεί το επίπεδο εκπαίδευσης των Ελλήνων Νοσηλευτών και πόσο αυτό έχει βοηθήσει στο να αναγνωριστεί ο ρόλος του Νοσηλευτή στο σύστημα υγείας τόσο από τους ιατρούς και τους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας όσο και από τους πολίτες;
Πράγματι λόγω της μακροχρόνιας πορείας μου στη νοσηλευτική εκπαίδευση, μπορώ να πω ότι το επίπεδο έχει βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Τα επικαιροποιημένα προγράμματα σπουδών έδωσαν τη δυνατότητα στους αποφοίτους των Νοσηλευτικών τμημάτων να εφαρμόζουν τεκμηριωμένες νοσηλευτικές πρακτικές, ενώ μέσα από τα Μεταπτυχιακά Προγράμματα και τις Διδακτορικές Διατριβές να εξελίξουν τη Νοσηλευτική Επιστήμη. Ο ιατρικός κλάδος αναγνωρίζει το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης (προπτυχιακό, μεταπτυχιακό, διδακτορικό επίπεδο) και εξειδίκευσης νοσηλευτών, ικανότατους και πρόθυμους να παρέχουν υψηλού επιπέδου νοσηλευτική φροντίδα στον πάσχοντα συνάνθρωπο. Ως εκ τούτου, οι ιατροί, της εποχής που βιώνουμε, αναγνωρίζουν τον καίριο και σημαντικό ρόλο του νοσηλευτή ως ισότιμο μέλος της Διεπιστημονικής Ομάδας Υγείας, πόσο μάλλον τη συμβολή του στην εκπαίδευση του ατόμου με σακχαρώδη διαβήτη. Άλλωστε, ένας μεγάλος αριθμός ιατρών έχει μετεκπαιδευτεί σε διακεκριμένα κέντρα του εξωτερικού, όπου οι νοσηλευτές κατέχουν εξέχοντα ρόλο στη φροντίδα των ατόμων με ΣΔ.Όσο για τους πολίτες, θεωρώ ότι την τελευταία πενταετία φάνηκε ότι έχουν καταλάβει την αναγκαιότητα του νοσηλευτή. Ειδικότερα, εγώ αλλά και άλλοι νοσηλευτές έχουμε προσκληθεί να συμμετέχουμε είτε με ομιλίες (σε συλλόγους ατόμων με ΣΔ) είτε με τη νοσηλευτική ιδιότητα σε εκδηλώσεις (Διαβητικό Χωριό, 2017) των ατόμων με ΣΔ. Μάλιστα, ο θεσμός του Σχολικού Νοσηλευτή ο οποίος παρακολουθεί το παιδί με ΣΔ στο σχολείο, ήταν απαίτηση και τεράστια επιτυχία των συλλόγων.
Τους τελευταίους μήνες έχουν ακουστεί πολλά κολακευτικά λόγια για τους Νοσηλευτές και το ρόλο που παίζουν στο δοκιμαζόμενο από την πανδημία σύστημα υγείας. Πως πιστεύετε ότι η πολιτεία θα μπορούσε έμπρακτα να στηρίξει τους Νοσηλευτές ώστε και η ίδια να επωφεληθεί περισσότερο από το έργο που μπορούν να προσφέρουν;
H πολιτεία θα μπορούσε να αυξήσει τους μισθούς των νοσηλευτών οι οποίοι είναι σε μεγάλο βαθμό κακοπληρωμένοι, σε σχέση με τη δυσκολία των προσφερόμενων υπηρεσιών που παρέχουν. Η πρόσληψη μεγάλου αριθμού νοσηλευτών είναι επιτακτική, δεδομένου ότι είμαστε η χώρα της Ευρώπης με τους λιγότερους νοσηλευτές. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΝΕ το 2018, η Ελλάδα είναι τελευταία με 1,6 νοσηλευτές ανά 1000 κατοίκους, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την Ευρώπη είναι 8,7 ανά 1000 κατοίκους.Άλλωστε το μήνυμα της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη για την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη, προς τις Εθνικές Κυβερνήσεις και τους κρατικούς φορείς είναι σαφές: Επενδύστε και εκπαιδεύστε μεγάλο αριθμό νοσηλευτών, γιατί είναι οι επαγγελματίες υγείας που κάνουν τη διαφορά.
* Δρ Ευγενία Βλάχου, RN, DSN, MSc, CDE, PhD, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Επιστημονικά Υπεύθυνη Ειδίκευσης: “Εκπαίδευση και Φροντίδα στο Διαβήτη” του Μεταπτυχιακού Προγράμματος: Διαχείριση Χρόνιων Νοσημάτων, Νοσηλεύτρια με Εξειδίκευση στο Διαβήτη (DSN, UK), Πιστοποιημένη Εκπαιδεύτρια Διαβήτη (CDE), Μέλος του ΔΣ του Οργανισμού Foundation of European Nurses in Diabetes, FEND