Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός βασίζεται στο συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων, συμπεριφοράς και νοοτροπίας που πρέπει να διαθέτει ένα άτομο προκειμένου να μπορεί να λαμβάνει αποτελεσματικές οικονομικές αποφάσεις για τη διατήρηση της μακροπρόθεσμης οικονομικής ευημερίας.
Τα αποτελέσματα ερευνών του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι περισσότερο από το ήμισυ του ενήλικου πληθυσμού στις χώρες της G20 είναι μη χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα. Το πρόβλημα εμφανίζεται πολύ πιο σοβαρό στις γυναίκες και στους νέους, όπως φαίνεται και από τα αποτελέσματα άλλων αντίστοιχων μελετών.
Για παράδειγμα, οι φοιτητές τείνουν να έχουν ανεπαρκή γνώση σε θέματα που αφορούν στη διαχείριση χρέους, όπως είναι ο υπολογισμός των δόσεων ενός δανείου και ο χρόνος αποπληρωμής του, καθώς επίσης και να είναι πιο ευάλωτοι σε χρηματοοικονομικές απάτες.
Ο χαμηλός αλφαβητισμός μεταξύ των νέων μπορεί να είναι προβληματικός, καθώς αυτή η ομάδα καλείται να λάβει από νωρίς οικονομικές αποφάσεις με σημαντικές συνέπειες για τις επόμενες δεκαετίες και με αντίκτυπο στη μελλοντική ευημερία, τον πλούτο και το εισόδημα.
Επιπλέον, αυτή η γενιά απαιτεί γρήγορες, φθηνές και ανέπαφες πληρωμές και στρέφεται ολοένα περισσότερο σε εναλλακτικές υπηρεσίες τραπεζικής. Άρα, οι νέοι καταναλωτές, πέρα από την εξοικείωση με τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, θα πρέπει επίσης να είναι καταρτισμένοι σε χρηματοοικονομικά θέματα, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρονται μέσω ηλεκτρονικών διαύλων.
Η προώθηση της χρηματοοικονομικής παιδείας και η ενίσχυση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού θα έχει θετικές επιδράσεις για ολόκληρη την οικονομία και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Και αυτό γιατί, μεταξύ άλλων, το μεγαλύτερο μέρος του δανεισμού των νοικοκυριών αφορά την αγορά κατοικίας.
Συνεπώς, είναι ζωτικής σημασίας η κατανόηση των συνεπειών του χρέους, ειδικά για τις πιο ευάλωτες ομάδες, όπως οι νέες οικογένειες, τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα και οι αγοραστές πρώτης κατοικίας. Επιπλέον, η πρόσθετη πίεση την οποία ασκεί η δημογραφική γήρανση στα συνταξιοδοτικά συστήματα απαιτεί υψηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Τα άτομα ζουν περισσότερο, αλλά αποταμιεύουν αναλογικά λιγότερο, ενώ η Ελλάδα κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις της ΕΕ όσον αφορά τις αποταμιεύσεις για τα γηρατειά.
Επομένως, η έλλειψη σωστού συνταξιοδοτικού-αποταμιευτικού προγραμματισμού συνεπάγεται ότι τα άτομα είναι δυνητικά απροετοίμαστα για τις οικονομικές προκλήσεις των γηρατειών.
Επιπρόσθετα, η ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας παίζει σημαντικό ρόλο στη στρατηγική της ΕΕ για ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Σε έναν τόσο μεταβαλλόμενο και σύνθετο κόσμο, ο οικονομικός αλφαβητισμός αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα για την οικονομική αποτελεσματικότητα, την αποτελεσματική άσκηση της οικονομικής πολιτικής και επομένως για την οικονομική ευημερία.
Πρώτον, οι πολίτες που κατανοούν τη λειτουργία του οικονομικού περιβάλλοντος είναι πιο ικανοί να κάνουν βέλτιστες επιλογές. Δεύτερον, σε συνδυασμό με το προηγούμενο, είναι πιο πιθανό να στηρίξουν «συνετές πολιτικές», ενώ η ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών και ενισχύει την αποτελεσματικότητα και την ευελιξία των αγορών.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Έκθεση Πληρωμών των Καταναλωτών (European Consumer Payment Report, ECPR), το 51% των Ελλήνων απάντησε ότι προσπαθεί να ενισχύσει τις χρηματοοικονομικές του γνώσεις ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει καλύτερα στην οικονομική αβεβαιότητα λόγω της πανδημίας COVID-19.
Είναι δεδομένο πως η χρηματοοικονομική παιδεία παίζει σημαντικό ρόλο προκειμένου τα άτομα να μη βρεθούν απροετοίμαστα σε δυσμενείς οικονομικές συγκυρίες και να έχουν τα εφόδια να αντεπεξέλθουν σε μακροοικονομικούς κλυδωνισμούς.
Ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα αντιμετωπίζουν την πρόσθετη οικονομική πίεση κατά τη διάρκεια μιας κρίσης εξαρτάται από το πόσο καλά κατανοούν οικονομικές έννοιες όπως η συσσώρευση χρέους, η διαφοροποίηση του κινδύνου και άλλες. Χαμηλά επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μεταξύ του πληθυσμού θα μπορούσαν να επιδεινώσουν τον κίνδυνο στον οποίο εκτίθενται ορισμένες ομάδες κατά τη διάρκεια μίας οικονομικής διαταραχής.