Εφηβεία Γονείς: Πληθώρα ερευνών έχει λάβει χώρα αναφορικά με τη θεωρία της προσκόλλησης ή του δεσμού (attachment theory) και την επίδρασή της σε όλα τα στάδια της ψυχοκοινωνικής ζωής του ατόμου. Η εν λόγω θεωρία που αναπτύχθηκε αρχικά από τον John Bowlby κατέδειξε τη σπουδαιότητα της ποιότητας της σχέσης που αναπτύσσεται στα πρώτα χρόνια ζωής με το άτομο που είναι υπεύθυνο για τη φροντίδα του παιδιού (είτε τη μητέρα, είτε κάποιο φροντιστή) σε όλη τη πορεία ζωής είτε τη νηπιακή, είτε την παιδική, είτε την εφηβεία, είτε την ενήλικη ζωή.
Είναι η σχέση η πρωταρχική που αναπτύσσει το βρέφος και αυτή επηρεάζει τόσο τον τρόπο που βλέπει τον ίδιο τον εαυτό του, όσο και τις μετέπειτα αλληλεπιδράσεις του μέσα στο κοινωνικό σύνολο.
Οι 4 τύποι δεσμού
Πιο συγκεκριμένα, η θεωρία αυτή του δεσμού αναφέρει τέσσερις τύπους δεσμού.
Όταν η μητέρα (ή ο φροντιστής) είναι διαθέσιμη και ικανοποιεί επαρκώς τις ανάγκες του βρέφους, τόσο δημιουργείται μια ασφαλής βάση για το παιδί το οποίο είναι χαρούμενο, νιώθει ασφάλεια και εμπιστοσύνη να εξερευνήσει το περιβάλλον (ασφαλής δεσμός).
Απεναντίας, όταν η μητέρα δεν είναι διαθέσιμη και δε είναι σε θέση να καλύψει τις ανάγκες του βρέφους, τότε αναπτύσσεται ο ανασφαλής δεσμός που διακρίνεται σε δύο κατηγορίες, τον απορριπτικό/αποφευκτικό και τον αγχώδη/αμφιθυμικό δεσμό.
Στην πρώτη κατηγορία η μητέρα είναι απορριπτική ως προς το βρέφος, και εκφράζει θυμό και επίκριση, ενώ στη δεύτερη κατηγορία η μητέρα δεν είναι σταθερά διαθέσιμη και αγνοεί τα σήματα του βρέφους με το τελευταίο να αισθάνεται εγκατάλειψη.
Αργότερα, εισήχθη και ο όρος του αποδιοργανωμένου δεσμού που αποτελεί και τον πιο δύσκολο τύπο δεσμού- που παρατηρείται σε περιπτώσεις παραμέλησης ή κακοποίησης.
Εδώ εμπίπτουν κυρίως περιπτώσεις όπου η μητέρα πάσχει από μια ψυχική νόσο, εμπλέκεται σε εθισμό ουσιών ή αντιμετωπίζει καταστάσεις ιδιαίτερα επιβαρυντικές όπως φτώχεια ή έχει ιστορικό κακοποίησης. Με βάση τους τύπους δεσμού, αντίστοιχοι τύπου συναισθηματικού δεσμού δημιουργούνται και κατά την ενήλικη ζωή.
Η ποιότητα του δεσμού κατά την κρίσιμη περίοδο της εφηβείας
Όπως προαναφέρθηκε, η ποιότητα του δεσμού διαδραματίζει καίριο ρόλο καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου των ατόμων και επηρεάζει τόσο τη σχέση με το εαυτό μας, όσο και τις σχέσεις/αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον μας. Εδώ θα επικεντρωθούμε σε μια περίοδο ζωής που από μόνη της είναι ιδιαίτερη καθώς σε αυτή λαμβάνουν χώρα έντονες και γρήγορες αλλαγές και αυτή είναι η εφηβεία.
Κατά την εφηβεία οι αλλαγές που εντοπίζονται αφορούν κάθε τομέα λειτουργικότητας των εφήβων. Ειδικότερα, οι νευρολογικές αλλαγές επιφέρουν αλλαγές στη γνωστική ανάπτυξη καθώς σε αυτήν την περίοδο αναπτύσσεται η αφηρημένη σκέψη μαζί με την ικανότητα επίλυσης πολύπλοκων προβλημάτων.
Σε βιολογικό επίπεδο είναι εμφανείς οι αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα των εφήβων. Σε επίπεδο κοινωνικό, οι σχέσεις με τους συνομηλίκους βρίσκονται πλέον στο κέντρο της κοινωνικοποίησης, ενώ η σχέση με τους γονείς έρχεται σε δεύτερη μοίρα καθώς οι τελευταίοι αποϊδανικοποιούνται.
Αναφέρεται ότι οι τύποι δεσμού, που αναφέρθηκαν παραπάνω, παραπέμπουν σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των γονέων ως προς τον τρόπο που «ασκούν» τη γονεϊκότητα καθώς οι γονείς τα πρώτα χρόνια ζωής είναι η βασική πηγή επιρροής και η πρώτη πηγή κοινωνικοποίησης.
Ο τύπος αλληλεπίδρασης με τους γονείς, το πώς δηλαδή οι γονείς ανταποκρίνονται στις ανάγκες του παιδιού, τείνει να προσδιορίζει και να καθορίζει το πώς το παιδί/έφηβος αλληλεπιδρά με το περιβάλλον, το πώς «βλέπει» τον εαυτό του και τι προσδοκίες έχει από τον εαυτό του.
Οι πρώιμες εμπειρίες, δηλαδή το αν βιώθηκε δυσαρέσκεια ή ικανοποίηση επηρεάζει μετέπειτα όλο το φάσμα της ζωής, όπως την εικόνα του εαυτού. Ένας ανασφαλής δεσμός οδηγεί σε μια αρνητική εικόνα εαυτού και στην ανάγκη επιβεβαίωσης, ενώ ένας ασφαλής δεσμός σε μια θετική εικόνα εαυτού και σε υψηλό αίσθημα αυτοεκτίμησης.
Τι δείχνουν οι έρευνες για τον ασφαλή τύπο δεσμού
Η έρευνα που έχει μελετήσει τις επιδράσεις του γονεϊκού δεσμού στον εφηβικό πληθυσμό, δείχνει τη θετική επίδραση του ασφαλούς δεσμού, καθώς ένας ασφαλής δεσμός μειώνει σημαντικά την εμφάνιση αγχωδών διαταραχών, διαταραχών πρόσληψης τροφής, κατάθλιψης, επιθετικότητας, παραβατικής συμπεριφοράς και γενικότερα συμπεριφορικών προβλημάτων κατά την εφηβεία, ενώ ένας ανασφαλής δεσμός τείνει να αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης τέτοιων θεμάτων.
Ενδιαφέρον είναι ότι υπάρχουν έρευνες που έχουν επικεντρωθεί σε θέματα που ταλανίζουν το εφηβικό πληθυσμό και κατ’επέκταση και τους γονείς, όπως οι διατροφικές διαταραχές και ο σχολικός εκφοβισμός σε συσχέτιση με τους τύπους δεσμού και καταλήγουν πάλι στη σπουδαιότητα του ασφαλούς δεσμού.
Ειδικότερα, σχετικά με τις διατροφικές διαταραχές τονίζεται ότι η υπερβολική άσκηση κριτικής από τους γονείς για το σώμα του εφήβου και η έντονη παρουσία γονεϊκού ελέγχου επηρεάζουν σημαντικά την εικόνα σώματος και τείνουν να οδηγούν στην εμφάνιση διατροφικών διαταραχών.
Σε παρόμοιο πλαίσιο, η υπερποστατευτικότητα των γονέων δημιουργεί παιδιά-θύματα σχολικού εκφοβισμού καθώς τα παιδιά δεν ενθαρρύνονται να αναπτύξουν τις κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες και γίνονται παθητικά και υποτακτικά όντα.
Αναφέρεται ότι η υποστήριξη και η ενσυναίσθηση από μέρους των γονέων επιδρά θετικά στην εικόνα των εφήβων για τον εαυτό τους, οδηγεί σε θετικά μοτίβα σχέσεων με συνομηλίκους, συμβάλλει στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και έχει σαν αποτέλεσμα λιγότερες διαμάχες μέσα στην οικογένεια και μεταξύ συνομηλίκων.
Ένας μύθος που έχει δημιουργηθεί σχετικά με την εφηβεία είναι ότι η ύπαρξη διαμάχης γονέων-εφήβων αποτελεί σημάδι δυσλειτουργικής επικοινωνίας και κακής ποιότητας σχέσης.
Τα ερευνητικά δεδομένα καταρρίπτουν αυτόν τον μύθο και καταδεικνύουν τη σημασία της «σύνδεσης» με τους γονείς και της διατήρησης αυτής της σύνδεσης ακόμη και κατά την δύσκολη και γεμάτη αλλαγές περίοδο της εφηβείας.
Ακόμη και κατά τη διάρκεια διαφωνιών μεταξύ γονέων και εφήβων, όταν οι γονείς δίνουν το αίσθημα ασφάλειας, όταν ο έφηβος νιώθει ότι εισακούεται η άποψή του (ακόμη και όταν αυτή διαφέρει από την άποψη των γονέων) και οι γονείς τον στηρίζουν, τότε προχωρά ομαλά στην ενηλικίωσή του.
Άρα, ο τρόπος της διαπραγμάτευσης μέσα σε μια διαφωνία/διαμάχη είναι που παίζει σημαντικό ρόλο στο να νιώσει ο έφηβος αποδοχή, στήριξη και ασφάλεια και αυτό να αποτελέσει τη βάση υγιών μελλοντικών σχέσεων στην ενήλικη ζωή.
Κλείνοντας, είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι γονείς να έχουν γνώσεις πάνω στις αλλαγές που διαδραματίζονται κατά την εφηβική περίοδο (σε νευρολογικό, βιολογικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο) όπως και της σπουδαιότητας της σχέσης τους με τους εφήβους.
Η στήριξη, η ευαισθητοποίηση, η ενσυναίσθηση και η παροχή ασφάλειας από μέρους των γονέων αποτελούν σταθερές βάσεις του αισθήματος ασφάλειας που αναπτύσσει μέσα του ο έφηβος ώστε να έχει μια θετική εικόνα για τον εαυτό του, να νιώθει ικανός, να δημιουργεί καλές διαπροσωπικές σχέσεις, να μην φοβάται την αποτυχία και γενικότερα να μπορεί καλλιεργεί ένα θετικό μοντέλο τόσο για τον εαυτό του, όσο και για τους άλλους κατά την μετάβασή του στην ενήλικη ζωή.