Τα οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας έχουν βαθιές ρίζες, αλλά η πιο πρόσφατη κρίση προκλήθηκε από την επιμονή του Ερντογάν να μειώσει τα επιτόκια την ώρα που καλπάζει ο πληθωρισμός — ακριβώς η αντίθετη τακτική δηλαδή από αυτήν που σχεδόν καθολικά προτείνουν οι οικονομολόγοι.
Τα σημάδια της καταρρέουσας οικονομίας της Τουρκίας είναι παντού. Παρατεταμένες ουρές έξω από περίπτερα ψωμιού με έκπτωση. Η τιμή των βασικών ειδών εκτινάσσεται στα ύψη. Βενζινάδικα κλείνουν μετά την εξάντληση των αποθεμάτων τους. Οργισμένοι πολίτες βγαίνουν στους δρόμους.
«Η ανεργία, το υψηλό κόστος ζωής, οι αυξήσεις τιμών και οι λογαριασμοί μας διαλύουν», ανακοίνωσε η Συνομοσπονδία Προοδευτικών Συνδικάτων τον περασμένο μήνα. Ακόμη και πριν από την πανδημία του κορονοϊού και τα σημάδια συμφόρησης της εφοδιαστικής αλυσίδας, η Τουρκία προσπαθούσε να αποτρέψει την ύφεση καθώς πάλευε με το χρέος-ρεκόρ, τις μεγάλες απώλειες στην αξία της τουρκικής λίρας και τον αυξανόμενο πληθωρισμό.
Αλλά το τελευταίο διάστημα το φαινόμενο έχει ενταθεί. Και το πόδι που πιέζει το γκάζι ανήκει στον πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Γιατί όλο αυτό συμβαίνει τώρα;
Ο Ερντογάν, ο οποίος κυβερνά την Τουρκία εδώ και 18 χρόνια, μειώνει τα επιτόκια ακόμη και όταν ο πληθωρισμός της χώρας ξεπερνά το 21% φαίνεται να ωθεί την Τουρκία σε οριακό σημείο.
Κανονικά, οι επενδυτές και άλλοι προσβλέπουν στην κεντρική τράπεζα ενός έθνους για να κρατήσει υπό έλεγχο τον πληθωρισμό και να καθορίσει τα επιτόκια. Αλλά ο Ερντογάν έχει επανειλημμένα δείξει ότι αν οι κεντρικοί τραπεζίτες και οι υπουργοί Οικονομικών της Τουρκίας δεν κάνουν αυτό που θέλει τους «ξεφορτώνεται», έχοντας ήδη απολύσει τρεις σε δύο χρόνια.
Η αξία της λίρας σημείωσε πτώση τις τελευταίες εβδομάδες και τη Δευτέρα έφτασε σε ιστορικό χαμηλό – φτάνοντας τα 14,3 με ένα δολάριο, από περίπου 7 στο δολάριο νωρίτερα φέτος – ωθώντας ορισμένες επιχειρήσεις και νοικοκυριά που έχουν δανειστεί χρήματα από το εξωτερικό σε χρεοκοπία.
Η απότομη πτώση του νομίσματος σημαίνει ότι οι τιμές για τα εισαγόμενα αγαθά συνεχίζουν να αυξάνονται. Οι ελλείψεις είναι συχνές και οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αγοράσουν τρόφιμα και καύσιμα. Το ποσοστό ανεργίας των νέων ξεπερνάει το 25%. Η δημοτικότητα του προέδρου βυθίζεται και οι αντίπαλοί του ενισχύονται
Με τις εκλογές να πλησιάζουν σε 18 μήνες, ο Ερντογάν είναι πεπεισμένος ότι η στρατηγική του θα δώσει το «φιλί της ζωής» στην τουρκική οικονομία. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι, ωστόσο, λένε ότι ένα κραχ είναι πιο πιθανό.
Πότε ξεκίνησαν τα οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας;
Οι επιθετικές στρατηγικές του Ερντογάν απέδιδαν στο παρελθόν. Από τότε που άρχισε να κυβερνά την Τουρκία το 2003, ολοκλήρωσε ακριβά έργα υποδομής, προσέλκυσε ξένους επενδυτές και ενθάρρυνε τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές να συσσωρεόυν χρέη. Η ανάπτυξη απογειώθηκε.
«Η Τουρκία θεωρούνταν ένα οικονομικό θαύμα», κατά την πρώτη δεκαετία της διακυβέρνησης του Ερντογάν, δήλωσε ο Kadri Tastan, ανώτερος συνεργάτης στο German Marshall Fund με έδρα τις Βρυξέλλες. Η φτώχεια μειώθηκε κατά το ήμισυ, εκατομμύρια άνθρωποι «μπήκαν» στη μεσαία τάξης και οι ξένοι επενδυτές ήταν πρόθυμοι να δανείσουν.
Αλλά η τεράστια ώθηση του Ερντογάν για ανάπτυξη έγινε μη βιώσιμη. Αντί να σταματήσει ωστόσο, ο καταστροφικός δανεισμός συνεχίστηκε.Η ολοένα και πιο ασταθής οικονομία άρχισε να παραπαίει. Τα υψηλά επιτόκια προσέλκυσαν ξένους επενδυτές να αποδεχθούν τον κίνδυνο και να συνεχίσουν να δανείζουν. Ο Ερντογάν συνέχισε να υποστηρίζει τον φθηνό δανεισμό καθώς ο πληθωρισμός απογειωνόταν και η αξία του νομίσματος μειωνόταν.
Και επιμένει ότι τα υψηλά επιτόκια προκαλούν πληθωρισμό — παρά το γεγονός ότι είναι τα χαμηλά επιτόκια που κάνουν να κυκλοφορούν περισσότερα χρήματα, ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να δανείζονται και να ξοδεύουν περισσότερα και τείνουν να ανεβάζουν τις τιμές.
«Ο Ερντογάν έχει τη δική του οικονομική φιλοσοφία» λέει ο Henri Barkey, μέλος του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων. Η οικονομία συνέχιζε να παραπαίει ανάμεσα σε αυτούς τους αντικρουόμενους στόχους μέχρι το 2018, όταν οι αυξανόμενες πολιτικές έντασης μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ προκάλεσαν την πτώση της αξίας της λίρας.
Η πολιτική αντιπαράθεση αμβλύνθηκε, αλλά τα οικονομικά προβλήματα παρέμειναν. Ο Ερντογάν συνέχιζε να πιέζει τις κρατικές τράπεζες να προσφέρουν φθηνά δάνεια σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις και ο παροξυσμός δανεισμού συνεχίστηκε. Τα πράγματα δεν ομαλοποιήθηκαν ποτέ πραγματικά, λένε οικονομολόγοι
Τι λέει ο Ερντογάν και τι λένε οι οικονομολόγοι;
Διατηρώντας τα επιτόκια χαμηλά, ο Ερντογάν υποστηρίζει ότι οι καταναλωτές θα είναι πιο πρόθυμοι να συνεχίσουν να ψωνίζουν και οι επιχειρήσεις θα είναι πιο διατεθειμένες να δανείζονται, να επενδύουν χρήματα στην οικονομία και να προσλαμβάνουν εργαζομένους. Και αν η λίρα χάνει την αξία της έναντι του δολαρίου, λέει, οι εξαγωγές της Τουρκίας θα γίνουν απλώς φθηνότερες και οι ξένοι καταναλωτές θα θέλουν να αγοράσουν ακόμη περισσότερα.
Αυτό ισχύει σε κάποιο βαθμό, αλλά έχει βαρύ τίμημα. Η Τουρκία βασίζεται αρκετά στις εισαγωγές, από ανταλλακτικά αυτοκινήτων και φάρμακα, μέχρι καύσιμα λιπάσματα και άλλες πρώτες ύλες. Όταν η λίρα υποτιμάται, η αγορά αυτών των προϊόντων κοστίζει περισσότερο.
Ταυτόχρονα, η περιφρόνηση του Ερντογάν για τη συμβατική οικονομική θεωρία έχει τρομάξει ορισμένους ξένους επενδυτές, οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να δανείσουν στις τουρκικές επιχειρήσεις εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια, αλλά τώρα χάνουν την πίστη τους στο νόμισμα. Και όσο χαμηλότερα είναι τα επιτόκια, τόσο πιο γρήγορα αυξάνεται ο πληθωρισμός.
Τον περασμένο χρόνο, η λίρα έχασε περισσότερο από το 45% της αξίας της και ο επίσημος ρυθμός πληθωρισμού ξεπέρασε το 20%, αν και πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι το ποσοστό είναι πολύ υψηλότερο. Συγκριτικά, ένα ποσοστό πληθωρισμού 6,8% μέχρι στιγμής φέτος στις Ηνωμένες Πολιτείες -το υψηλότερο εδώ και σχεδόν τέσσερις δεκαετίες- και ένα ποσοστό 4,9% στην ευρωζώνη αρκούν για να σημάνει συναγερμός.
Ποια ήταν η απάντηση της Άγκυρας στην κρίση;
Ο Ερντογάν επιμένει στην πολιτική του, υποστηρίζοντας ότι «δεν θα συμβιβαστεί ποτέ». «Τα υψηλά επιτόκια κάνουν τους πλούσιους πλουσιότερους, τους φτωχούς φτωχότερους», είπε σε συνέντευξή του στην εθνική τηλεόραση τον περασμένο μήνα. «Αποτρέψαμε τη συντριβή της χώρας μας με τέτοιο τρόπο».
Επικαλείται τις ισλαμικές αρχές κατά της τοκογλυφίας και αναφέρεται στους τόκους στα δάνεια ως «μητέρα και πατέρα κάθε κακού» και κατηγορεί «ξένες παρεμβάσεις» για την αύξηση των τιμών. Αναλυτές λένε ότι οι δηλώσεις του αυτές στοχεύουν κυρίως σε πιο συντηρητικά, θρησκευόμενα τμήματα της χώρας που αντιπροσωπεύουν τον πυρήνα της υποστήριξης του Ερντογάν.
Το θεμελιώδες πρόβλημα της Τουρκίας λένε είναι ότι έχει έναν κυβερνήτη με υπερβολική αυτοπεποίθηση που βρίσκεται στην εξουσία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Πιστεύει στην παντοδυναμία του και κάνει λάθη αλλά είναι τόσο περιτριγυρισμένος από κόλακες που κανείς δεν μπορεί να τον αμφισβητήσει, καταλήγουν.
Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.