Ο θάνατος μιας 22χρονης γυναίκας την περασμένη εβδομάδα στο Ιράν έχει προκαλέσει πρωτοφανή οργή, αλλά τα αίτια και η αντίσταση είναι βαθιά ριζωμένες στη χώρα, γράφει στο editorial του ο βρετανικός Guardian
Μια εβδομάδα διαδηλώσεων σαρώνει το Ιράν, αγγίζοντας δεκάδες πόλεις και περισσότερες από τις μισές επαρχίες της χώρας. Οι εικόνες είναι συνταρακτικές και συγκινητικές: μια μητέρα αποκαλύπτεται προκλητικά δίπλα στις μικρές τoυς κόρες. Αυτές που φορούν χιτζάμπ στέκονται μαζί με εκείνες που παραδίδουν τις μαντήλες τους στις φλόγες. Γυναίκες που βγήκαν στους δρόμους παρόλο που αντιμετώπισαν βάναυσους ξυλοδαρμούς, δακρυγόνα και ένοπλους αστυνομικούς.
Η αναταραχή ξέσπασε για τον θάνατο της 22χρονης Mάχσα Αμίνι μετά τη σύλληψή της από την αστυνομία ηθών, η οποία την κατηγόρησε για «ακατάλληλο χιτζάμπ». Η οικογένειά της αμφισβήτησε έντονα τους επίσημους ισχυρισμούς ότι πέθανε από καρδιακή προσβολή λόγω υποκείμενων παθήσεων. Όσοι συνελήφθησαν στο παρελθόν – ή εκείνοι που συνελήφθησαν οι κόρες, οι θείες ή οι φίλοι τους– δεν αντιμετώπισαν τρομερή ανωμαλία αλλά ένα συστημικό ζήτημα.
Οι διαμαρτυρίες σε αυτή την κλίμακα με επίκεντρο τα δικαιώματα των γυναικών είναι ασυνήθιστες. Στο κίνημα που καθοδηγείται από τις γυναίκες εντάσσονται πλέον και οι άνδρες. Οι εμπλεκόμενοι είναι πιο διαφορετικοί δημογραφικά από ό,τι στις πρόσφατες αναταραχές. Το πρωταρχικό αίτημα δεν είναι η απαγόρευση του χιτζάμπ, αλλά η επιβολή του. Το Ιράν έχει μακρά ιστορία αποφάσεων σχετικά με το τι μπορούν να φορέσουν οι γυναίκες: στη δεκαετία του 1930, απαγόρευε το χιτζάμπ, μετά την επανάσταση του 1979, το κατέστησε υποχρεωτικό.
Οι λεπτομέρειες και η επιβολή του υποχρεωτικού ενδυματολογικού κώδικα ποικίλλουν με την πάροδο των ετών. Επί των ημερών του σκληροπυρηνικού προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσι, η αστυνόμευση έχει γίνει πιο σκληρή. Ωστόσο, οι κραυγές των διαδηλωτών «γυναίκες, ζωή, ελευθερία» ξεπερνούν την αρχική καταγγελία και έχουν να κάνουν με άλλες ανησυχίες για την ελευθερία και τα δικαιώματα και ένα ευρύτερο αίσθημα αδικίας. Οι αμερικανικές κυρώσεις έχουν ρημάξει την οικονομία και, όπως συμβαίνει παντού, όταν πλήττει η φτώχεια, οι γυναίκες υποφέρουν περισσότερο.
Παρά κάποιες αρχικά συμφιλιωτικές χειρονομίες και δηλώσεις, οι αρχές φαίνεται να κινούνται προς την αύξηση της καταστολής: ένα οικείο μοτίβο προσπάθειας συγκράτησης της διαφωνίας και στη συνέχεια καταστολής της. Αρκετοί άνθρωποι έχουν ήδη πεθάνει και καθώς οι περιορισμοί στο Διαδίκτυο γίνονται πιο αυστηροί, σκληραίνει η ρητορική από τους Φρουρούς της Επανάστασης και ο πρόεδρος επιστρέφει από τα φώτα της δημοσιότητας στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, υπάρχουν φόβοι κλιμάκωσης. Το καθεστώς έχει επανειλημμένα σφαγιάσει τους πολίτες του.
Αυτή η γνώση σκοτεινιάζει αυτή τη στιγμή, δεν μειώνει την ανησυχία. Αυτή η έκρηξη θυμού είναι αξιοσημείωτη, αν και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ανωμαλία. Οι γυναίκες βγήκαν στους δρόμους το 1979 για να διαμαρτυρηθούν κατά της επιβολής του χιτζάμπ και τις επόμενες δεκαετίες υπήρξαν γενναίες πράξεις ατομικής και συλλογικής αντίστασης σε αυτό και σε άλλα θέματα που επηρεάζουν τις γυναίκες. Οι γυναίκες έπαιξαν συχνά σημαντικό ρόλο στις διαμαρτυρίες. Η ιστορία της καταστολής είναι επίσης μια ιστορία ανθεκτικότητας.
Αλλά μόνο τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά την καταστολή του ακτιβισμού με φόντο το πράσινο κίνημα του 2009, το υποχρεωτικό χιτζάμπ και η επιβολή του έχουν γίνει τόσο ανοιχτά στόχος επικρίσεων Τις τελευταίες ημέρες ακόμη και κληρικοί και συντηρητικοί πολιτικοί αμφισβήτησαν πώς εφαρμόζεται ο ενδυματολογικός κώδικας. Το καθεστώς δεν θέλει να φαίνεται οτι υποχωρεί. Αν χαλιναγωγήσει την αστυνομία ηθικής, είναι πιθανό να το κάνει μόνο μετά από μια καταστολή. Και πολλοί πιστεύουν ότι η αστυνόμευση των γυναικείων σωμάτων δεν είναι συμπτωματική του πολιτικού της εγχειρήματος, αλλά ένα κεντρικό μέρος του, που βοηθά στον καθορισμό του.
Δεδομένου ότι το καθεστώς απεικονίζει την αντιπολίτευση ως έργο ξένων δυνάμεων ή των συνεργών τους, οι μεγαλειώδεις δηλώσεις από τους ηγέτες της Δύσης, ιδιαίτερα από αυτούς που εξευτελίζουν το Ιράν, δεν είναι πάντα χρήσιμες: η πολυσυλλεκτική, οριοθετημένη είναι καλύτερη πορεία. Οι ρεαλιστικές προσπάθειες για την ενίσχυση της πρόσβασης στο Διαδίκτυο θα ήταν χρήσιμες. Οι ξένοι πρέπει επίσης να επικεντρωθούν στη μεγέθυνση της φωνής των θαρραλέων γυναικών του Ιράν. Οι ηγέτες τους δεν τις ακούνε. Εμείς πρέπει να το κάνουμε.