Από τον απόλυτο θρήνο και τη σιωπή το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, φτάνουν στο αναστάσιμο μήνυμα της ελπίδας τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου και πάλι δίπλα στους τάφους των δικών τους ανθρώπων.
Ένα από τα πιο ιδιαίτερα έθιμα του Πάσχα αναβιώνει κάθε χρόνο τη νύχτα της Ανάστασης στην πόλη της Κοζάνης. Σύμφωνα με το έθιμο που κρατάει χρόνια, οι πιστοί το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου πηγαίνουν στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Κοζάνης, στα Κοιμητήρια της πόλης, με λαμπάδες και αυγά στα χέρια, προκειμένου να αισθανθούν δίπλα στα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν φύγει από τη ζωή.
Από τον απόλυτο θρήνο και τη σιωπή το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, φτάνουν στο αναστάσιμο μήνυμα της ελπίδας τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου και πάλι δίπλα στους τάφους των δικών τους ανθρώπων.
«Μέχρι και πριν 20 χρόνια περίπου, ο κόσμος της Κοζάνης πίστευε πως ήταν αυτονόητο να πηγαίνουν στα νεκροταφεία οι πενθούντες, να παρακολουθούν την Περιφορά το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής και να κάνουν Ανάσταση το Μεγάλο Σάββατο», αναφέρει στο thestival.gr η Ματίνα Τσικριτζή Μόμτσιου, συγγραφέας και συλλέκτρια λαογραφικού και γλωσσολογικού υλικού.
«Χρειάστηκε να αρχίσουμε να βλέπουμε σχετικά δημοσιεύματα, κυρίως από παρατηρητές εκτός των τειχών, για να αντιληφθούμε πως είναι τοπικό έθιμο» προσθέτει.
Πως ξεκίνησε το έθιμο
Όπως περιγράφει η κα Μόμτσιου, το έθιμο ξεκίνησε από παλιότερες εποχές όταν οι άνθρωποι ήταν πιο εξοικειωμένοι με τον θάνατο, καθώς η θνησιμότητα ήταν μεγάλη σε όλες τις ηλικίες και πιο ριζωμένη μέσα τους. Οι άνθρωποι είχαν την πεποίθηση πως οι νεκροί εξακολουθούσαν να μετέχουν «πολλών πλευρών ζωής με τρόπο μεταφυσικό και διαβατήριο, που δεν έμπαιναν στον κόπο να εκλογικεύσουν». «Έτσι τα βρήκαμε, έτσι θα τ’ αφήσουμε», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Το έθιμο, σύμφωνα με την ίδια, αντί να ατονήσει με το πέρασμα των χρόνων, γίνεται όλο και πιο ισχυρό.
Η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή στο νεκροταφείο
Τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η Περιφορά του Επιταφίου στα διαζώματα του νεκροταφείου, με ιερείς και ψάλτες να ψάλλουν τον Επιτάφιο θρήνο. «Άντρες και γυναίκες είναι συγκεντρωμένοι ανά οικογένειες γύρω από τους φρεσκοπλυμένους τάφους των συγγενών τους με τα αναμμένα καντήλια και συνοδεύουν τις ψαλμωδίες κρατώντας λευκές λαμπάδες στα χέρια», περιγράφει. Η ατμόσφαιρα, όπως αναφέρει η κα Μόμτσιου, δεν διαφέρει τόσο από αυτή που επικρατεί στις ενοριακές εκκλησίες αλλά και στο κέντρο της πόλης, όπου γίνεται η Περιφορά του Επιταφίου του Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Νικολάου. «Βλέπετε, τον τόνο δίνουν οι συμβολισμοί της ημέρας, η θλίψη για τον θάνατο ενός “δικαίου”, ο πόνος της μάνας, ο θρήνος», προσθέτει. Και συνεχίζει λέγοντας πως το νεκροταφείο προσφέρεται περισσότερο για μία τέτοια προσέγγιση στο θάνατο και στο πένθος.
Ο διαφορετικός εορτασμός της Ανάστασης στα νεκροταφεία
Αυτό που έχει όμως μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι ο τρόπος που γιορτάζεται η Ανάσταση στα νεκροταφεία της Κοζάνης, στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Κοζάνης, κυρίως επειδή διαφέρει αρκετά από τον αντίστοιχο εορτασμό στο κέντρο της πόλης.
Όπως περιγράφει στο thestival.gr η κα Μόμτσιου, οι άνθρωποι μαζεύονται πάλι ανά οικογένειες όπως και τη Μεγάλη Παρασκευή, γύρω από τον τάφο του αγαπημένου τους προσώπου που έφυγε από τη ζωή. Οι περισσότερες γυναίκες είναι μαυροντυμένες, δημιουργώντας μια εξαιρετική, όπως τη χαρακτηρίζει, αντίθεση με τα λευκά μάρμαρα γύρω τους. «Τα κεριά και τα καντήλια δίνουν έναν υποβλητικό φωτισμό και γλυκαίνουν τα σκυμμένα πρόσωπα. Ψηλά σκοτεινά κυπαρίσσια στεφανώνουν τη σκηνή. Σε λίγο βγαίνουν οι παπάδες και οι ψαλτάδες από την εκκλησία. Προχωρούν ψέλνοντας και παίρνουν τη θέση τους σε μια εξέδρα στο κέντρο του χώρου. Όταν έρχεται η ώρα για το “Χριστός Ανέστη” ο τόνος πλέον δεν είναι πανηγυρικός και οι αντιδράσεις δεν είναι εκρηκτικές. Θα δεις κόσμο να κλαίει σιωπηλά, άλλους να στέκονται σοβαροί και συγκρατημένοι κι άλλους να συνοδεύουν την ψαλμωδία».
Η ατμόσφαιρα όμως, δεν είναι καταθλιπτική. «Βλέπεις παιδιά να τριγυρνούν ελεύθερα ανάμεσα στους τάφους, νεαρές μητέρες να τα ακολουθούν, κάποιους να χαμογελούν, άλλους να χαιρετιούνται και να ανταλλάσσουν ευχές. Κι εδώ θα βγάλουν τα κόκκινα αυγά από τις τσάντες, θα τα τσουγκρίσουν και θα ανακηρύξουν τον νικητή», αναφέρει. Μάλιστα, κόκκινα αυγά θα αφήσουν και στον τάφο του αγαπημένου τους προσώπου που έφυγε από τη ζωή, «μία αναθηματική χειρονομία, απομεινάρι της βαθιάς πεποίθησης πως ο άνθρωπός σου δεν πεθαίνει ποτέ εντελώς όταν το σκέφτεσαι, τον θυμάσαι και του κάνεις τα “χρέα”, όπως λέμε εδώ στην Κοζάνη», καταλήγει η λαογράφος.
5.000 – 7.000 κόσμος μέσα στο νεκροταφείο κατά τη διάρκεια του Επιταφίου και της Ανάστασης
Για ένα αρχαιότατο έθιμο της Κοζάνης έκανε λόγο ο πρωτοπρεσβύτερος Νικόλαος Κοντός στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Κοζάνης μιλώντας στο thestival.gr. Όπως τόνισε, οι Κοζανίτες έχουν ιδιαίτερη σχέση με τους προγόνους τους και με τους κεκοιμημένους τους. «Σε καθημερινή βάση τα νεκροταφεία της Κοζάνης είναι επισκέψιμα για τον κόσμο και έχει κίνηση σαν πλατεία και όχι σαν κοιμητήριο», τονίζει χαρακτηριστικά ο πρωτοπρεσβύτερος.
Οι Κοζανίτες έχουν το βίωμα και όχι έθιμο, όπως εξηγεί, να έχουν ιδιαίτερη επαφή με τους κεκοιμημένους τους. «Καθαρίζουν σε τακτική βάση τους τάφους τους, ανάβουν τα καντηλάκια τους, ανανεώνουν τα λουλούδια. Αυτά ονομάζονται «χρέη» με την τοπική διάλεκτο», αναφέρει.
Οι κάτοικοι έρχονται στα μνήματα για την Περιφορά του Επιταφίου εντός του κοιμητηρίου και «φυσιολογικά» θέλουν και το νιώθουν να περάσουν δίπλα στα αγαπημένα τους πρόσωπα που έφυγαν από τη ζωή και την Ανάσταση του Κυρίου, που γίνεται κανονικά όπως σε όλες τις ενορίες, με τη διαφορά ότι όλη η οικογένεια και όλο το σόι κάθεται δίπλα στον άνθρωπο που έχασε, με τα κεράκια τους, λένε το “Χριστός Ανέστη” και τσουγκρίζουν τα αυγά.
Όπως λέει ο πρωτοπρεσβύτερος, τα μνήματα έχουν 1.500 τάφους και κατά την Περιφορά του Επιταφίου και κατά την Ανάσταση του Κυρίου βρίσκεται μέσα στον χώρο 5.000 – 7.000 κόσμος.
Έτσι θα γίνει και απόψε, ανήμερα Μεγάλης Παρασκευής, μιας από τις πιο θλιβερές ημέρες του χρόνου, αλλά και αύριο, ημέρα κατά την οποία το μήνυμα που κυριαρχεί είναι αυτό της νίκης της ζωής έναντι του θανάτου.