Πριν από μόλις λίγες ημέρες απασχόλησε την επικαιρότητα η είδηση της πτώχευσης της γερμανικής low cost αεροπορικής εταιρείας Germania. Με μια αιφνίδια ανακοίνωση ο αερομεταφορέας ανέφερε ότι «δυστυχώς δεν είχε θετικά αποτελέσματα στις χρηματοδοτικές του προσπάθειες για την κάλυψη ρευστότητας και μοναδική του επιλογή ήταν να κηρύξει πτώχευση».
Η κίνηση αυτή της αεροπορικής με έδρα το Βερολίνο άφησε για ακόμα μια φορά χιλιάδες επιβάτες με άδειες θέσεις. Όσοι εξ αυτών είχαν κλείσει τα ταξίδια τους μέσω πρακτορείων βρήκαν εναλλακτικές όσοι όμως είχαν κάνει την αγορά απευθείας από το site της αεροπορικής έμεναν απλά με ένα άχρηστο εισιτήριο στο χέρι.
Η Germania βέβαια ήταν το πιο πρόσφατο σε μια σειρά ηχηρών λουκέτων της αγοράς των αερομεταφορών τα οποία καταγράφηκαν παρά την θετική τροχιά που ακολουθούν οι αερομεταφορές διεθώς, τόσο σε επίπεδο επιβατικής όσο και εμπορευματικής κίνησης, με βάση τα μεγέθη που ανακοίνωσε για το 2018 η Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών (International Air Transport Association-ΙΑΤΑ).
Τα λουκέτα των δύο τελευταίων χρόνων
Τον Οκτώβριο του προηγούμενου έτους μετά από 14 χρόνια λειτουργίας «κανόνι» βάρεσε και η αεροπορική εταιρεία Primera Air. Και σε αυτή την περίπτωση η ανακοίνωση αναστολής του συνόλου των δραστηριοτήτων της έγινε αιφνιδίως με αποτέλεσμα χιλιάδες πελάτες της εταιρείας που πετούσαν από σκανδιναβικές χώρες προς τουριστικούς προορισμούς όπως η Ισπανία, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Αίγυπτος και η Τουρκία να χάσουν τα εισιτήριά τους.
Τον ίδιο εκείνο μήνα, λίγες ημέρες αργότερα, «τίτλοι τέλους» έπεσαν και για την κυπριακή αεροπορική εταιρεία Cobalt, η οποία αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα ρευστότητας το τελευταίο διάστημα και η αναζήτηση επενδυτών δεν έτυχε αισίου τέλους. «H Cobalt εκφράζει την λύπη της για το γεγονός ότι θα ακυρώσει όλες τις πτήσεις από τις 23:50 στις 17 Οκτωβρίου 2018 λόγω αόριστης αναστολής των δραστηριοτήτων της. Οι μελλοντικές πτήσεις και υπηρεσίες της Cobalt ακυρώνονται και δεν πραγματοποιηθούν» ανέφερε η λιτή ανακοίνωση της εταιρείας.
Ένα μήνα νωρίτερα ήρθε και η είδηση της αίτησης αφερεγγυότητας σε αυτοδιαχείριση του τσάρτερ αερομεταφορέα της Γερμανίας Small Planet Airlines Η αίτηση έγινε δεκτή ωστόσο οι πτήσεις του αερομεταφορέα από και προς τη Γερμανία και την Ολλανδία, αποφασίστηκε να συνεχισθούν κανονικά. Αντίστοιχη πορεία είχαν και άλλες μικρές αεροπορικές όπως η ελβετική Skyworks, η βελγική VLM, αλλά και η γερμανική Azur Air.
Τα «λουκέτα» των αεροπορικών απασχόλησαν την διεθνή κοινή γνώμη και την προηγούμενη του 2018 χρονιά, με πιο τρανταχτό παράδειγμα αυτό της χρεοκοπίας της δεύτερης μεγαλύτερης αεροπορικής εταιρείας της Γερμανίας, AirBerlin. Μετά από σχεδόν 40 χρόνια αδιάκοπης λειτουργίας τον Οκτώβριο του 2018 το τελευταίο αεροσκάφος της γερμανικής αεροπορικής εταιρείας έκανε την τελευταία του προσγείωση στο αεροδρόμιο του Βερολίνου. Από τους σχεδόν 8.000 εργαζόμενους της αεροπορικής που είχε κηρύξει πτώχευση από τον Αύγουστο του 2017 εξαιτίας χρεών που έφθαναν τα 1,5 δισ. ευρώ κάποιοι συνέχισαν να εργάζονται για την Lufthansa, η οποία εξαγόρασε πάνω από 80 αεροσκάφη της χρεοκοπημένης εταιρείας ή για την EasyJet η οποία ανέλαβε συνολικά 25 αεροσκάφη της Air Berlin ενώ αρκετοί αποτάθηκαν στο ταμείο ανεργίας.
Περίπου την ίδια περίοδο ήταν που κατέρρευσε και μια από τις γνωστές αεροπορικές εταιρείες της Βρετανίας η Monarch Airline. Και στην περίπτωσή της Monarch Airlines η ανακοίνωση ήταν αιφνιδιαστική και εξαιτίας αυτού έμειναν «μετέωροι» 110.000 πελάτες της που βρίσκονται σε προορισμούς εκτός της Βρετανίας κι επρόκειτο να ταξιδέψουν πίσω με αυτήν.
Περαιτέρω εξελίξεις για το 2019
Εξελίξεις μάλιστα αναμένονται και για την τρέχουσα χρονιά. Με κομμένη την ανάσα περιμένει η αγορά να δει τι μέλλει γενέσθαι με την περίπτωση του μέχρι πρότινος κρατικού αερομεταφορέα της Ιταλίας, Alitalia.
Οι πληροφορίες που ήρθαν στο φως τον περασμένο μήνα διά στόματος Χάρι Χοχμάιστερ, ήθελαν το ενδιαφέρον της Lufthansa για την Alitalia να αναζωπυρώνεται με την πρώτη να εκφράζει ενδιαφέρον για την αγορά του πλειοψηφικού πακέτου της τελευταίας. Να υπενθυμίσουμε ότι την διαχείριση της ιταλικής αεροπορικής έχουν από το 2017 και μέχρι σήμερα τα Ιταλικά Ταχυδρομεία. Αν η συμφωνία κλειστεί σύμφωνα με τον κ. Χοχμάιστερ ο ιταλικός αερομεταφορέας θα μπορέσει να διατηρήσει τη διοικητική αυτονομία του στους κόλπους του ομίλου της Lufthansa. Ωστόσο ένα τέτοιο deal δεν θα μπορούσε να κλείσει αν δεν ικανοποιηθούν οι όροι εξυγίανσης που θέτει ο γερμανικός όμιλος, οι οποίοι περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και την κατάργηση 3.000 θέσεων εργασίας.
Σε περίπτωση μη συμφωνίας τώρα η γερμανική εταιρεία δεν θα σταματήσει να κοιτά ενδέχομενα επέκτασής της, τα οποία θα μπορούσαν να αφορούν είτε την σκανδιναβική εταιρεία Norwegian είτε και την ουγγρική Wizz. Όσο για τον ιταλικό αερομεταφορέα θα μπορούσε να καταλήξει στα χέρια του έτερου υποψηφίου της αμερικανικής Delta η οποία έχει ενώσει τις δυνάμεις της με την Air France/KLΜ.
Αλλαγές αναμένονται και στην περίπτωση του μεγάλου tour operator Thomas Cook o οποίος σε πρόσφατη ανακοίνωσή του δήλωσε ότι βρίσκεται σε φάση «στρατηγικής αναθεώρησης» των δραστηριοτήτων του και επιδιώκει να βρει κεφάλαια για να επενδύσει περαιτέρω στις ξενοδοχειακές του επιχειρήσεις. Τούτων λεχθέντων, η εταιρεία άφησε ανοιχτό ακόμα και το ενδεχόμενο πώλησης του στόλου των 103 αεροσκαφών της – μισθωμένα και ιδιόκτητα – παρότι όπως είπε η στρατηγική αναθεώρηση βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο.
Να υπενθυμίσουμε ότι σε πρόσφατη συνέντευξή του κι αναφερθείς στα προβλήματα της αγοράς αλλά και στην αναθεώρηση προς τα κάτω των προβλέψεων για τα οικονομικά αποτελέσματα της Ryanair, ο επικεφαλής της, Μάικλ Ο’ Λίρι δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο να πληγούν μελλοντικά και μεγαλύτερες αεροπορικές εταιρίες. Η Norwegian, για παράδειγμα, διασφάλισε μικρές ποσότητες καυσίμων σε χαμηλές τιμές και σύντομα θα κληθεί να πληρώσει τις νυν υψηλές τιμές της αγοράς. Προβληματικές περιπτώσεις θεωρούνται επίσης η σκανδιναβική SAS και η πορτογαλική TAP.
Οι λόγοι της κρίσης
Τα λουκέτα και οι συγχωνεύσεις δεν είναι το μόνο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι αεροπορικές εταιρείες της Ευρώπης. Συρρίκνωση κερδών και ελεύθερες πτώσεις στα χρηματιστηριακά ταμπλό μαρτυρούν κατά πολλούς ότι η κρίση έχει ήδη ξεσπάσει. Ποιοι είναι όμως οι λόγοι της;
Η τιμή της κηροζίνης αυξάνει τα τελευταία χρόνια κατακόρυφα, μόνον το 2018 η αύξηση έφτασε το 40%. Τον Σεπτέμβριο ξεπέρασε για πρώτη φορά μετά το 2014 το φράγμα των 90 δολαρίων ανά βαρέλι. Στα μέσα της τρέχουσας χρονιάς η Lufthansa είχε ανακοινώσει ότι το 2018 θα πρέπει να δαπανήσει συνολικά περί τα έξι δισ. ευρώ για κηροζίνη, δηλαδή περίπου 850 εκατομμύρια περισσότερα εν συγκρίσει με το 2017. Τον φετινό χειμώνα οι τιμές του πετρελαίου εκτιμώνται σε 80 δολάρια το βαρέλι, γεγονός που κατά πολλούς θα θέσει σε κίνδυνο την οικονομική ασφάλεια των μικρότερων αεροπορικών εταιρειών. Αν σκεφτεί κανείς ότι το καύσιμο αντιπροσωπεύει το 35% του συνολικού κόστους μιας αεροπορικής εταιρείας εύλογα κατανοεί ότι οι αερομεταφορείς που έχασαν την ευκαιρία να αντισταθμίσουν τις τιμές θα υποστούν πρόσθετες δαπάνες..
Την ίδια στιγμή, οι ανεπαρκείς εναέριες και χερσαίες υποδομές και οι κορεσμένες διαδρομές της Ευρώπης, οδηγούν αρκετές φορές σε ακυρώσεις και καθυστερήσεις πτήσεων, με αποτέλεσμα οι αεροπορικές να χρειάζεται να καταβάλουν χιλιάδες ευρώ σε αποζημιώσεις.
Στα παραπάνω θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και την έλλειψη ζήτησης των προηγούμενων χρόνων για προορισμούς όπως η Τυνησία, η Τουρκία και η Αίγυπτος – λόγω τρομοκρατίας – η οποία ανάγκασε τις αεροπορικές εταιρείες να προσπαθήσουν να ανακτήσουν τις θέσεις τους στα κορεσμένα δρομολόγια της Ευρώπης.
Τέλος δεν πρέπει να παραλείψουμε και τον άγνωστο Χ των συνεπειών μιας μη συντεταγμένης εξόδου της Μεγάλης Βρετανίας από την ΕΕ, ο οποίος γεμίζει με ανασφάλεια επενδυτές κι εταιρείες.
Ομοιότητες και διαφορές με την αεροπορική κρίση των ΗΠΑ
Το ομιχλώδες τοπίο ωθεί παράγοντες της αγοράς να εκφράζουν φόβους για κύμα συγχωνεύσεων στους αιθέρες – όπως αυτό που είδαμε στις ΗΠΑ μεταξύ του 2004 και του 2015 όπου η επιβράδυνση της αγοράς των αερομεταφορών σε συνδυασμό με την έλλειψη κερδών οδήγησε 11 μεγάλους αερομεταφορείς να συρρικνωθούν σε τέσσερις. Από τη στιγμή που η μπόρα πέρασε οι εναπομείνασες αεροπορικές έδειξαν να πειθαρχούν στις στρατηγικές τους και να παράγουν κέρδος. Ωστόσο το σύνολο του κλάδου επί αμερικανικού εδάφους έχει γίνει λιγότερο φιλικό σε νέες αεροπορικές εταιρείες.
Βέβαια το αμερικανικό τοπίο παρουσιάζει μεγάλες διαφορές από το ευρωπαϊκό. Η Ευρώπη, για παράδειγμα έχει μια μεγάλη ποικιλία στον κλάδο των αερομεταφορών, με ορισμένες χώρες να κατέχουν περισσότερες από μία αεροπορικές εταιρείες. Αυτό εντείνει τον ανταγωνισμό, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς το μεγάλο μερίδιο αγοράς που κατέχουν οι Low cost αεροπορικές στην ευρωπαϊκή αγορά. Αξίζει να σημειωθεί ότι πάνω από το 40% των αεροπορικών θέσεων που είναι διαθέσιμες στην Ευρώπη είναι low cost εταιρειών, όπως η Ryanair, η Easyjet, η Vueling και η Wizz Air. Στις Ηνωμένες Πολιτείες αντίστοιχα το ποσοστό αυτό φτάνει στο 32%. Επίσης, σύμφωνα με την Allegiant, οι αερομεταφορείς εξαιρετικά χαμηλού κόστους αντιπροσωπεύουν το 28% της αγοράς στην Ευρώπη σε αντίθεση με το μόνο το 6% στην περίπτωση των ΗΠΑ.
Μία συνθήκη που ενδέχεται να επιτείνει το πρόβλημα είναι η έλλειψη πιλότων που θα αρχίσει να γίνεται αισθητή μέσα στα επόμενα χρόνια. Να σημειωθεί ότι αρκετές μεγάλες αεροπορικές εταιρείες δεν επενδύουν αρκετά σε προγράμματα που διασφαλίζουν την εισροή νέων πιλότων προς αντικατάσταση των δυνητικών συνταξιούχων. Εξαιτίας αυτού κι όταν παραστεί ανάγκη θεωρείται πιθανό σενάριο οι μεγάλες αεροπορικές εταιρείες να τραβήξουν τους πιλότους από τους μιρκότερους αερομεταφορείς, αφού θα μπορούν να προσφέρουν υψηλότερους μισθούς. Αυτό όμως θα σημάνει ή έλλειψη πιλότων για τους μικρούς ή αισθητή αύξηση εξόδων με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για την βιωσιμότητά τους.
Εάν οι ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες εξακολουθούν να αποτυγχάνουν, το τοπίο θα αρχίσει να μοιάζει με το αμερικανικό μοντέλο και οι συγχωνεύσεις θα συνεχιστούν μέχρις ότου παραμείνουν μόνο λίγες μεγάλες αεροπορικές εταιρείες με τις μικρότερες να απορροφώνται ή να χρεοκοπούν. Το σενάριο αυτό κρίνεται μάλιστα εξαιρετικά δυσμενές και για τον ίδιο τον καταναλωτή αφού μια τέτοια τροπή θα αύξανε δραματικά τις τιμές των εισιτηρίων.