Μία σειρά από πυρηνικές εγκαταστάσεις διάσπαρτες σε όλη την Ουκρανία προκαλούν συναγερμό. Κάθε μέρα πολέμου ενέχει τον κίνδυνο ενός χτυπήματος σε τοποθεσίες που θα μπορούσαν να διασκορπίσουν ραδιενεργά υλικά
Μέσα σε ένα εργαστήριο στο Χάρκοβο της Ουκρανίας, βρίσκεται μια πειραματική συσκευή που ονομάστηκε Πηγή Νετρονίων, η οποία περιέχει αρκετές δεκάδες λίβρες εμπλουτισμένου ουρανίου – ποσότητα που αν διασκορπιζόταν θα μπορούσε να μολύνει μεγάλο μέρος της πόλης. Το κτήριο του εργαστηρίου βρίσκεται μόλις 22 χλμ από την πρώτη γραμμή του μεγαλύτερου πολέμου της Ευρώπης εδώ και οκτώ δεκαετίες, και οι ουκρανικές αρχές λένε ότι έχει υποστεί ζημιές από ρωσικά πυρομαχικά 74 φορές.
«Είναι τρομακτικό, αλλά το έχουμε συνηθίσει», δήλωσε ο Ολεξάντρ Μπίχουν, αναπληρωτής αρχιμηχανικός στο Ινστιτούτο Φυσικής και Τεχνολογίας του Χάρκοβο, το κορυφαίο κέντρο πυρηνικής έρευνας της Ουκρανίας, το οποίο στεγάζει την Πηγή Νετρονίων.
Όσο διαρκεί ο πόλεμος, τόσο μεγαλωνει ο κίνδυνος
Μεγάλο μέρος της ανησυχίας που προκάλεσε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επικεντρωθεί στον πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής Ζαπορίζια, τον μεγαλύτερο της Ευρώπης, που ελέγχεται από ρωσικές δυνάμεις από τις αρχές του πολέμου. Αλλά η Ουκρανία έχει μια μακρά λίστα ευάλωτων πυρηνικών εγκαταστάσεων, όπως αντιδραστήρες για έρευνα ή παραγωγή ενέργειας – συμπεριλαμβανομένου του Τσερνόμπιλ, όπου συνέβη το χειρότερο πυρηνικό ατύχημα στον κόσμο – και χώρους αποθήκευσης αναλωμένων καυσίμων.
Όσο περισσότερο διαρκεί ο πόλεμος, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος ενός χτυπήματος που θα μπορούσε να διασπείρει ραδιενεργό υλικό σε μια ευρεία περιοχή. Ορισμένες από τις εγκαταστάσεις διαθέτουν εκτεταμένα μέτρα ασφαλείας, αλλά δεν κατασκευάστηκαν για να αντέχουν άμεσο πλήγμα από μια μεγάλη βόμβα.
«Είναι μια κατάσταση πολύ επικίνδυνη και είμαστε τυχεροί που δεν έχει συμβεί ακόμη πυρηνικό ατύχημα», δήλωσε ο Bruno Chareyron, επιστημονικός σύμβουλος της Επιτροπής Ανεξάρτητης Έρευνας και Πληροφόρησης για τη Ραδιενέργεια, μιας γαλλικής μη κερδοσκοπικής ομάδας.
Οι κίνδυνοι από την ακτινοβολία ξεκίνησαν την πρώτη ημέρα της εισβολής το 2022, όταν οι ρωσικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ουκρανία μέσω της ζώνης του Τσερνόμπιλ, ανακινώντας σκόνη φορτωμένη με μικρά αλλά ανιχνεύσιμα ίχνη πλουτωνίου, ισοτόπων καισίου και άλλων ραδιενεργών στοιχείων, και διακινδυνεύοντας ένα χτύπημα στο εργοστάσιο.
Τον Φεβρουάριο του 2025, ένα ρωσικό drone άνοιξε μια τρύπα στη δομή από ανοξείδωτο χάλυβα που καλύπτει τα ραδιενεργά ερείπια του αντιδραστήρα Νο. 4 του Τσερνόμπιλ. Ενώ δεν διέφυγε ακτινοβολία, το χτύπημα έσπασε την ερμητική σφράγιση γύρω από τη δομή.
Το εργοστάσιο της Ζαπορίζια
Το εργοστάσιο της Ζαπορίζια έχει πληγεί επανειλημμένα, αλλά κάθε φορά η καταστροφή αποφεύχθηκε. Το 2023, μια έκρηξη σε ένα φράγμα ποταμού αποστράγγισε την κύρια πηγή νερού ψύξης για τους έξι αντιδραστήρες του εργοστασίου, αναγκάζοντας μια στροφή σε μια εφεδρική δεξαμενή ψύξης. Η τοποθεσία βασίζεται τώρα σε δύο γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η μία από τις οποίες διακόπτεται περιοδικά από τις μάχες.
Οι ρωσικές κατασκευές έχουν επίσης βρεθεί σε διασταυρούμενα πυρά. Στο τέλος του περασμένου μήνα, τα συντρίμμια από ένα ουκρανικό drone που καταρρίφθηκε από ρωσική αεράμυνα προκάλεσαν ζημιές σε έναν σταθμό μετασχηματισμού κοντά στο πυρηνικό εργοστάσιο του Κουρσκ, αναγκάζοντας τους χειριστές του να μειώσουν την παραγωγή.
Ουκρανοί αξιωματούχοι κατηγόρησαν τη Ρωσία ότι θέτει σκόπιμα σε κίνδυνο πυρηνικές εγκαταστάσεις και ότι εγείρει το φάσμα μιας πυρηνικής καταστροφής που θα μπορούσε να μολύνει ένα ευρύ τμήμα της ηπείρου. Η επίθεση με μη επανδρωμένο αεροσκάφος στο Τσερνόμπιλ σημειώθηκε το βράδυ πριν από την έναρξη της Διάσκεψης Ασφαλείας του Μονάχου στη Γερμανία, μια χρονική στιγμή που ορισμένοι Ουκρανοί και Δυτικοί αξιωματούχοι ερμήνευσαν ως μήνυμα από τη Μόσχα.
Το Ινστιτούτο Φυσικής του Χαρκόβου, το οποίο βοήθησε στο σχεδιασμό των πρώτων σοβιετικών ατομικών βομβών, συμφώνησε να σταματήσει να εργάζεται με ουράνιο οπλικής ποιότητας το 2010, στέλνοντας το απόθεμά του στη Ρωσία κατόπιν παρότρυνσης των ΗΠΑ στο όνομα της μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων. Εξακολουθεί να αποθηκεύει εξαιρετικά επικίνδυνα υλικά, όπως το ουράνιο στην Πηγή Νετρονίων, εμπλουτισμένο ώστε να είναι πολύ πιο ραδιενεργό από το καύσιμο που χρησιμοποιείται σε έναν πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής. Το ινστιτούτο δεν αποκαλύπτει ακριβώς πόσο ουράνιο υπάρχει στο χώρο.
Η συσκευή αποτελείται από δύο στοιχεία: έναν πυρήνα περίπου στο μέγεθος ενός σχολικού λεωφορείου μαζί με τις μεταλλικές ασπίδες ακτινοβολίας και έναν προσαρτημένο επιταχυντή σωματιδίων μήκους περίπου 27 μέτρων. Οι ΗΠΑ χρηματοδότησαν εν μέρει την κατασκευή του σε αντάλλαγμα για την παράδοση του ουρανίου οπλικής ποιότητας από την Ουκρανία.
Το κτήριο που το στεγάζει έχει υποστεί τόσες πολλές ζημιές από drones, πυραύλους και πυρά πυροβολικού που δεν θα μπορούσε να είναι ατύχημα, λένε οι ουκρανικές αρχές. Κατηγόρησαν πέντε Ρώσους στρατιωτικούς αξιωματικούς ότι το στόχευσαν, σε ένα κατηγορητήριο που αναφέρει ότι ένα άμεσο χτύπημα θα μπορούσε να μολύνει μια περιοχή όπου ζουν περίπου 640.000 άνθρωποι. Οι Ουκρανοί εισαγγελείς κατηγόρησαν τους αξιωματικούς για «οικοκτονία» ή απόπειρα καταστροφής του περιβάλλοντος ως εργαλείο πολέμου.
Το εξωτερικό του κτηρίου δεν ήταν κατασκευασμένο για να αντέχει σε επιθέσεις. Οι εκρήξεις τραντάζουν καθημερινά την αίθουσα ελέγχου. Στο εσωτερικό, το ωστικό κύμα από μια έκρηξη έριξε γύψο από έναν τοίχο κοντά στη συσκευή.
Το 2022, ένας σταθμός μετασχηματιστών χτυπήθηκε, βυθίζοντας το κτήριο στο σκοτάδι για μήνες. Οι επιστήμονες βασίζονταν σε εφεδρική θέρμανση για να αποτρέψουν το πάγωμα του νερού ψύξης και την πιθανή ζημιά στην επίστρωση αλουμινίου στις ράβδους καυσίμου ουρανίου. «Απλώς δεν καταλαβαίνω με τι έχουμε να κάνουμε», δήλωσε ο Αντρίι Μίτσικοφ, επικεφαλής μηχανικός στο ινστιτούτο φυσικής, για τις επιθέσεις. «Το κάνουν αυτό χωρίς καμία λογική».
Μετά την εισβολή του 2022, οι επιστήμονες σταμάτησαν τα πειράματα και έθεσαν την Πηγή Νετρονίων σε μακροπρόθεσμη λειτουργία διακοπής λειτουργίας. Αλλά το ουράνιο παρέμεινε, όπως και ο κίνδυνος να απελευθερωθεί. Αλλού στο ινστιτούτο, οι επιστήμονες συνεχίζουν τα πειράματα ενέργειας σύντηξης με ραδιενεργό υδρογόνο, παρά τις καθημερινές επιθέσεις στο Χάρκοβο. Συνέλεξαν επαρκή δεδομένα για μια εργασία που σχεδιάζουν να παρουσιάσουν σε ένα συνέδριο αυτό το φθινόπωρο, δήλωσε ο Μίκολα Αζαριένκοφ, αναπληρωτής διευθυντής του ινστιτούτου. «Μας χτύπησαν», είπε, «και εμείς επιστρέψαμε στη δουλειά».