«Όλα όσα θα θέλατε να μάθετε για την ανατολική φιλοσοφία και για τους σπουδαιότερους φυσικούς του κόσμου, αλλά δεν ξέρατε που να απευθυνθείτε ή ποιον να ρωτήσετε»
Ο γνωστός αστροφυσικός Στράτος Θεοδοσίου, μετά το περίφημο βιβλίο του «Αστρομυθολογία-Ο αστρονομικός αποσυμβολισμός των μύθων των Ελλήνων και των αρχαίων λαών στις αστρικές εποχές του Ταύρου, του Κριού και των Ιχθύων» (2021) το οποίο είχαμε παρουσιάσει, μας ξαφνιάζει ευχάριστα με ένα επιστημονικό και ιδιόμορφο βιβλίο.
Με αφορμή τα πενήντα χρόνια από την έκδοση του βιβλίου “The Tao of Physics” του Αυστριακού θεωρητικού φυσικού Φρίτγιοφ Κάπρα, ο γνωστός πανεπιστημιακός και συγγραφέας Στράτος Θεοδοσίου θέλησε αρχικά να μας παρουσιάσει κάποιες ιδέες και σκέψεις από αυτό το πρωτότυπο βιβλίο, μέσα από τη δική του οπτική γωνία.
Στη συνέχεια, όμως, προσπαθεί να δείξει στους αναγνώστες του ότι στη Φυσική υπάρχουν οι «γίγαντες του πνεύματος». Δηλαδή ερευνητές θεωρητικοί φυσικοί με δυναμικό φιλοσοφικό λόγο, αλλά και ποικίλες φιλοσοφικές αναζητήσεις. Έτσι, στο Β΄ μέρος του βιβλίου παρουσιάζονται αναλυτικά και εξαντλητικά οι βιογραφίες είκοσι κορυφαίων φυσικών με βαθύ φιλοσοφικό υπόβαθρο οι οποίοι ‒σύμφωνα με τον συγγραφέα‒ αποτελούν τους «Μύστες της Φυσικής».
Στην πραγματικότητα το πόνημα αυτό είναι ένα βιβλίο που κάλλιστα θα μπορούσε να είχε τον τίτλο: «Όλα όσα θα θέλατε να μάθετε για την ανατολική φιλοσοφία και για τους σπουδαιότερους φυσικούς του κόσμου, αλλά δεν ξέρατε που να απευθυνθείτε ή ποιον να ρωτήσετε». Είναι αλήθεια ότι το ογκώδες αυτό βιβλίο, γραμμένο από έναν σπεσιαλίστα του είδους περιέχει σημαντικότατες πληροφορίες για είκοσι σπουδαίους φυσικούς από τον 17ο έως τον 21ο αιώνα. Σας προτείνω να το διαβάσετε ακόμα κι αν δεν είστε λάτρεις της θεωρητικής Φυσικής, γιατί περιέχει έναν τεράστιο πλούτο χρηστικών πληροφοριών για κάθε έναν από αυτούς, για την κοινωνική κατάσταση της εποχής τους, αλλά και για όλα τα φιλοσοφικά ρεύματα που τους επηρέασαν, τα οποία ταυτόχρονα επηρέασαν και διαμόρφωσαν τη θεωρητική Φυσική της εποχής μας.
Ο Στράτος Θεοδοσίου ορμώμενος από τη ρήση του σπουδαίου Αμερικανού θεωρητικού φυσικού Ντέιβιντ Μπομ ότι: «Η ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι ή να σκέπτεσαι διαφορετικά είναι πιο σημαντική από τη γνώση που αποκτήθηκε» ξετυλίγει και συνδέει τα αντίθετα που βασικά είναι συμπληρωματικά. Από αυτή τη σύνδεση των Ανατολικών φιλοσοφιών ‒τάο, Ταοϊσμός, μπράχμαν, Βεντάντα, Μπαγκαβάντ-γκίτα‒ με τη Μεταφυσική, τον Αποκρυφισμό, την Παραψυχολογία, τον Εσωτερισμό και τη Θεοσοφία ‒που όλα αυτά αναπτύσσονται στο Α΄ μέρος του βιβλίου‒ διερευνά και σχολιάζει τις πρωτότυπες ιδέες των μυστών-κορυφαίων θεωρητικών φυσικών.
Εάν θέλετε να τα γνωρίσετε όλα αυτά ‒εμπεριστατωμένα και με την πρέπουσα ακαδημαϊκή σοβαρότητα‒ τότε το βιβλίο αυτό δεν θα σας απογοητεύσει. Ο Ταοϊσμός, ο Βουδισμός και όλες οι εκδοχές τους σας περιμένουν να τις εξερευνήσετε. Εκτός από τις ανατολικές θρησκείες και δοξασίες, η μελέτη του αρχαίου ελληνικού κλασικού πολιτισμού κατέχει δικαιωματικά τον πρώτο λόγο ‒ όπως, άλλωστε, διατείνονται οι περισσότεροι κορυφαίοι φυσικοί του 20ού αιώνα ‒ κυρίως οι Γερμανοί και οι γερμανόφωνοι.
Η πλοκή του βιβλίου, όπως αναπτύσσεται σας αφήνει να νιώσετε μόνοι σας τη «μαγεία» της διαδρομής, χωρίς να προσπαθεί να σας εντυπωσιάσει. Φυσικά, εάν η προσέγγιση του συγγραφέα σας φαίνεται τολμηρή… μπορείτε άνετα να επιλέξετε την πεπατημένη οδό. Ωστόσο προσέξτε: Οι ορθολογιστικές ιδέες της επιστήμης χάνονται καμιά φορά μέσα στον πολύχρωμο καμβά των ανατολικών φιλοσοφιών που σας προσφέρουν «εικόνες» μοναδικής ομορφιάς. Χιλιάδες χρόνια τώρα το μυστήριο του ινδικού και του κινεζικού πολιτισμού αντέχει στο πέρασμα του χρόνου παραμένοντας μια ξεχωριστή «μαγεία». Χιλιάδες χρόνια τώρα προκαλεί τη φαντασία και το ενδιαφέρον των ανθρώπων που μεγάλωσαν και σπούδασαν στη Δύση, αναπτύσσοντας μια τελείως διαφορετική κουλτούρα. Εάν, για παράδειγμα, τύχει να σπουδάσετε φυσικοί, το πλαίσιο των σπουδών σας σάς «υποχρεώνει» να είστε ορθολογιστές, απόλυτοι και συντηρητικοί στις όποιες απόψεις σας. Όλα τούτα αντανακλούν την ιδιοσυγκρασία και το φρόνημα μιας ολόκληρης γενιάς θετικών επιστημόνων, που αρνούνται να αντιμετωπίσουν το αυτονόητο. Αυτό που σπουδαίοι φυσικοί-φιλόσοφοι το ανακάλυψαν και έτσι δημιούργησαν μια τομή στη γνώση. Ανακάλυψαν, δηλαδή, την Ανατολική φιλοσοφία και παραλλήλισαν τις απόψεις της με τις απόψεις και τις ιδέες της σύγχρονης θεωρητικής ή εάν θέλετε κβαντικής Φυσικής.
Η Κίνα και η Ινδία είναι χώρες με πλούσια ιστορία και δυναμικά φιλοσοφικά συστήματα. Είναι γεμάτες αντιθέσεις και μια φιλοσοφία τελείως διαφορετική από τη Δύση. Η γενικότερη αισθητική τους φανερώνει έναν σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον και ένα δέος προς το θείο, ενώ ταυτόχρονα παρέχουν μια αίσθηση πάνω από τα θέματα της ανθρώπινης κλίμακας.
Η κυκλοφορία του βιβλίου του Κάπρα “The Tao of Physics”, το 1975, προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στους παραδοσιακούς κόλπους της θεωρητικής Φυσικής, αφού διαπότισε με τις φιλοσοφικές ιδέες του Ταοϊσμού και του βεδικού Ινδουισμού την ευρωπαϊκή θεωρητική Φυσική. Μετά από τον Φρίτγιοφ Κάπρα εμφανίστηκαν και άλλοι συγγραφείς που τάραξαν τα νερά των παραδοσιακών δοξασιών της θεωρητικής Φυσικής. Αρκετοί φυσικοί του main stream είπαν ότι τους «ξεμυάλισε» το άγνωστο και «πέταξαν» σε άλλα μέρη προκειμένου να βρουν απαντήσεις στα ερωτήματά τους. Ωστόσο, ο Ταοϊσμός είναι αναντικατάστατο δομικό υλικό του βιβλίου. Ουσιαστικά είναι η ώσμωση ‒που είναι διακριτή στο βιβλίο‒ μεταξύ σύγχρονης Φυσικής και ανατολικών φιλοσοφικών ρευμάτων.
Ο Στράτος Θεοδοσίου, αναφερόμενος στους πολλούς παραδοσιακούς θεωρητικούς φυσικούς, οι οποίοι αδυνατούν ή δεν θέλουν να νιώσουν αυτή την ώσμωση, αναφέρει ότι όλοι φαίνονται σαν να πάσχουν από ένα είδος πρεσβυωπίας και έτσι δεν μπορούν να δουν ή έστω να φανταστούν αυτό που βρίσκεται δίπλα τους. Προέχει η αναζήτηση… και πρέπει να είμαστε γενικώς ανοιχτοί σε νέες ιδέες απ’ όπου κι αν αυτές προέρχονται. Θα περίμενε κανείς ότι σε μια εποχή ευημερίας, σπουδαίων επιστημονικών ανακαλύψεων και τεχνολογικών κατακτήσεων η χαρά θα κυριαρχούσε στη ζωή μας. Αντ’ αυτής βλέπουμε μια ανικανοποίητη και μια ακόρεστη επιθυμία για όλο και περισσότερες κατακτήσεις και για όλο και περισσότερα κέρδη. Και μη βιαστούμε να πούμε ότι αυτό οφείλεται στα ποικίλα προβλήματα της εποχής μας. Τούτο συμβαίνει επειδή μας λείπει εκείνο το φιλοσοφικό υπόβαθρο που θα διαμόρφωνε το ανανεωτικό ρεύμα το οποίο θα επηρέαζε και τους περισσότερους τομείς της ζωής μας.
Ας σημειωθεί ότι μια στενή λωρίδα σκέψης ενώνει την Επιστήμη με τον Μυστικισμό και τη Φιλοσοφία, πάνω στην οποία οι μύστες ακροβατούν και εντυπωσιάζουν. Και αν ο ογκόλιθος κβαντική Φυσική είναι έργο της σύγχρονης επιστήμης, όλες οι εκφάνσεις και οι δοξασίες της Φιλοσοφίας ‒μαζί με το περιεχόμενό τους‒ είναι έργο πανάρχαιων ανθρώπινων σκέψεων που σε πείσμα του χρόνου επέζησαν και μας διδάσκουν μέχρι σήμερα. Στις σελίδες του βιβλίου στο πλευρό της Φυσικής πορεύονται παράλληλα ο Ταοϊσμός και η Βεντάντα, το τάο και το μπράχμαν. Όλα αυτά αναφέρονται με ποικίλες και διάφορες ονομασίες, όπως Θεός, Πνεύμα, Φώτιση, Έν, Αιθέρας, Υπέρτατο Ον, Μπράχμαν, Τάο, Νιρβάνα κ.ά. Φυσικά, η γνώση που προσφέρεται στο βιβλίο θα εξομαλύνει την πνευματική κόπωση. Πράγματι, πριν από τη μελέτη των βιογραφιών των 20 μυστών, ο αναγνώστης του βιβλίου πρέπει να κάνει υποχρεωτικές στάσεις προκειμένου να αφουγκραστεί ή για να πάρει άμεσα την απέραντη γνώστη των μυστών ‒ αυτών των συμβόλων της ελεύθερης σκέψης και των αντικομφορμιστικών απόψεων.
Σας προτρέπω όχι μόνον να διαβάσετε, αλλά να μελετήσετε εξονυχιστικά το εμβληματικό αυτό βιβλίο, αφού μέσα από τις σελίδες του θα κατανοήσετε, από τη μια, τη σχέση μεταξύ της Φυσικής και της Μεταφυσικής, και από την άλλη, τη σχέση, αντιστοίχως, όλων των άλλων: του Μυστικισμού, της Θεοσοφίας, της Παραψυχολογίας, του Εσωτερισμού και του Αποκρυφισμού. Θεμάτων που δεν τολμούν να θίξουν επιστήμονες των Θετικών Επιστημών ούτε καν να παρουσιάσουν στα βιβλία τους.
Όλη αυτή η γνώση θα σας κάνει κοινωνούς με τις ιδέες και τις φιλοσοφίες που επηρέασαν τα μέγιστα τα νέα επιτεύγματα της σύγχρονης θεωρητικής και της κβαντικής Φυσικής. Πρωτοπόρος σε αυτά ο Καρτέσιος, ο οποίος, θεωρείται ο πατέρας της νεότερης φιλοσοφίας, θεμελιωτής των Φυσικών Επιστημών και εισηγητής της Αναλυτικής Γεωμετρίας. Στη συνέχεια ο μέγας Νεύτων, φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος, φιλόσοφος και αλχημιστής, ο οποίος ‒μέσω των τριών νόμων της κίνησης‒ αναγορεύτηκε σε πατέρα της κλασικής Μηχανικής. Ο ιδιοφυής, Τόμας Γιανγκ γιατρός, φυσικός, ιστορικός, φιλόλογος, μουσικός, μετρολόγος και αιγυπτιολόγος ήταν ο τελευταίος άνθρωπος που γνώριζε τα πάντα! Ο Αντρέ-Μαρί Αμπέρ, μαθηματικός, εφευρέτης, μηχανικός, ποιητής και φιλόσοφος ήταν ο κύριος θεμελιωτής της Ηλεκτροδυναμικής και του Ηλεκτρομαγνητισμού.
Ο Τζέιμς Κλερκ Μάξγουελ κατόρθωσε με τις εξισώσεις του να ενώσει προηγούμενα πειράματα και εξισώσεις Ηλεκτρισμού, Μαγνητισμού και Οπτικής σε μία μονιστική θεωρία. Ευεργέτης της ανθρωπότητας γιατί χωρίς τις ανακαλύψεις του δεν θα ήταν εύκολη η ζωή στη Γη. Ο φον Χέλμχολτς, φυσιολόγος, φυσικός και φιλόσοφος, είχε σημαντικές συνεισφορές σε πλείστα όσα πεδία της επιστήμης στην εποχή του, τόσο ώστε να ονομαστεί Πρύτανης της Γερμανικής Φυσικής. Ο Έρνστ Μαχ αξιόλογος φυσικός και ονομαστός φιλόσοφος υπήρξε ο εισηγητής ενός νέου Εμπειριοκριτικού φιλοσοφικού ρεύματος ‒ ενός κλάδου του υποκειμενικού Ιδεαλισμού. Ο Λούντβιχ Μπόλτσμαν, φυσικός και φιλόσοφος αναδείχτηκε σε έναν από τους θεμελιωτές της Στατιστικής Φυσικής και της Θερμοδυναμικής. Ο Χέντρικ Αντούν Λόρεντζ ο σπουδαιότερος Ολλανδός φυσικός όλων των εποχών, ήταν ο σοφός καθηγητής και ο δυναμικός ερευνητής που αποκλήθηκε η τρίγλωσση εγκυκλοπαίδεια της Φυσικής.
Ο Μαξ Πλανκ, ο δημιουργός της θεωρίας των κβάντα, ήταν ο σεβαστός καθηγητής οι έρευνές του οποίου αποτέλεσαν σταθμό στη σωστή εξέλιξη της σύγχρονης Φυσικής. Ο κορυφαίος όλων ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, φυσικός και στοχαστής, ήταν ο θεμελιωτής των ανυπέρβλητων Θεωριών της Σχετικότητας. Το στίγμα που άφησε στη Φυσική παραμένει άσβηστο και η φήμη του είναι ζωντανή και ζωηρή μέχρι σήμερα. O φυσικός, μαθηματικός και φιλόσοφος Μαξ Μπορν υπήρξε ένας από τους πρωτοπόρους της κβαντομηχανικής. Ο Νιλς Μπορ θεωρείται μέχρι σήμερα ο σπουδαιότερος Δανός φυσικός και στοχαστής και ένας από τους μεγαλύτερους ερευνητές της θεωρητικής Φυσικής όλων των εποχών. Ο Έρβιν Σρέντιγκερ ήταν μια χαρισματική προσωπικότητα. Σπουδαίος μαθηματικός, φιλόσοφος, μελετητής της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και των φιλοσοφιών της Άπω Ανατολής δημιούργησε μια αίγλη γύρω από το πρόσωπό του. Η ανακάλυψη της περίφημη εξίσωσής του έκανε αθάνατο το όνομά του στην Ιστορία και Φιλοσοφία των Φυσικών Επιστημών. Ο ιδιοφυής και ιδιόμορφος Βόλφγκανγκ Πάουλι ανακάλυψε την απαγορευτική αρχή του, η οποία είναι μια από τις σημαντικότερες αρχές της κβαντικής Μηχανικής και της σύγχρονης ατομικής θεωρίας.
Ο χαρισματικός θεωρητικός φυσικός και φιλόσοφος της επιστήμης Βέρνερ Χάιζενμπεργκ είχε σπουδαία συμβολή στη θεμελίωση της κβαντομηχανικής. Οι θεωρίες του άνοιξαν νέους δρόμους στη Φυσική και τα συμπεράσματά του όχι μόνον εξήγησαν πλήρως τη δομή του ατόμου, αλλά προώθησαν σημαντικά την όλη νεότερη φιλοσοφία και θεωρία της γνώσης. Ο Πολ Άντριεν Μορίς Ντιράκ είχε τεράστια συμβολή στα αρχικά στάδια της κβαντομηχανικής και της κβαντικής Ηλεκτροδυναμικής. Λιτός, δωρικός και σπουδαίος μαθηματικός είχε μεστό και στοχαστικό λόγο. Ο περίφημος Αμερικανός θεωρητικός φυσικός, ποιητής και φιλόσοφος της επιστήμης Ρόμπερτ Οπενχάιμερ θεωρείται ως ο κύριος εισηγητής της θεωρητικής Φυσικής στις Η.Π.Α. Διευθυντής του Σχεδίου Μανχάταν, για την κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας, επονομάστηκε «πατέρας της».
Θύτης και ταυτόχρονα θύμα της ατομικής εποχής. Ο Ντέιβιντ Μπομ, ένας εξαιρετικός φυσικός, στοχαστής και επιστήμονας με ανοιχτούς ορίζοντες, διατύπωσε ανορθόδοξες και καινοτόμες ιδέες στην κβαντική Φυσική, τη Νευροψυχολογία και τη φιλοσοφία του νου. Ο Μπομ υπήρξε ο άφοβος αμφισβητίας της επιστημονικής ορθοδοξίας. Εικοστός και έτσι τελευταίος, ο νομπελίστας Ουαλός θεωρητικός φυσικός και στοχαστής, Μπράιαν Τζόζεφσον, ο οποίος ασχολείται σήμερα, το 2025, με τον υπερβατικό διαλογισμό, ενώ οργάνωσε στο Εργαστήριο Κάβεντις του Κέιμπριτζ και το «Πρόγραμμα ενοποιήσεως νου και ύλης».
Διαβάστε τους και μην ξεχνάτε: «Η Φιλοσοφία είναι η σιωπηλή Φυσική και η Φυσική η Φιλοσοφία που μιλάει». Τα ερωτήματα είναι μεγάλα, αλλά είναι δεδομένο ότι θα βρείτε πολλές απαντήσεις και στις δικές σας απορίες!