Η 27η Τροπολογία αποτελεί κρίσιμο σημείο καμπής στην πορεία του Πακιστάν, σηματοδοτώντας την επίσημη κατάρρευση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης και την εδραίωση στρατιωτικής κεντρικοποίησης
Η 27η Συνταγματική Τροπολογία του Πακιστάν σηματοδοτεί μια βαθιά απομάκρυνση από τη δημοκρατία, μεταφέροντας καίριες δικαστικές αρμοδιότητες από το Ανώτατο Δικαστήριο σε ένα νέο, υπό τον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας, Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο. Η μεταρρύθμιση δίνει στον Πρωθυπουργό εξουσία επί των δικαστικών διορισμών και διευρύνει την επιρροή του στρατού στις πολιτικές υποθέσεις. Οι αλλαγές αυτές ουσιαστικά καταργούν την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και ενισχύουν την κυριαρχία του στρατού υπό τον στρατηγό Άσιμ Μουνίρ.
Η τροπολογία θέτει επίσης το Πακιστάν σε παραβίαση των όρων του ευρωπαϊκού καθεστώτος GSP+, αυξάνοντας τις πιέσεις προς την Ευρώπη να αναστείλει τα εμπορικά προνόμια της χώρας, ενώ αντίστοιχες κινήσεις στο αμερικανικό Κογκρέσο αναδεικνύουν ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον αυταρχισμό. Η κατάσταση εντάσσεται σε μια ευρύτερη παγκόσμια τάση προς συγκεντρωτικά, αυταρχικά συστήματα διακυβέρνησης, με το Πακιστάν να λειτουργεί ως προειδοποίηση για το πώς οι δημοκρατικοί θεσμοί μπορούν να διαβρωθούν σταδιακά, επιτρέποντας τον έλεγχο από στρατιωτικούς ή αυταρχικούς ηγέτες.
Όπως ο Προυστ αναζητούσε τον χαμένο χρόνο μέσα από τις λεπτομέρειες μιας κοινωνίας που δεν είχε ακόμη συνειδητοποιήσει την κατάρρευσή της, έτσι και η διεθνής κοινότητα σήμερα καλείται να αναζητήσει τη “χαμένη δημοκρατία” του Πακιστάν. Όχι επειδή εξαφανίστηκε ξαφνικά, αλλά επειδή διαβρώθηκε σταδιακά και σιωπηλά—μέχρι που οι θεσμοί έμειναν μόνο ως σκηνικό, άδειο από περιεχόμενο, όπως τα σαλόνια των Γκερμάντ όταν η παλιά τους αίγλη είχε από καιρό σβήσει.
Η 27η Συνταγματική Τροπολογία επιταχύνει τη σιωπηλή μετάβαση του Πακιστάν από δημοκρατία σε ένα καθεστώς όπου οι θεσμοί λειτουργούν μόνο τυπικά. Αντηχεί την παρατήρηση του Προυστ ότι οι κοινωνίες συνεχίζουν να αναπαράγουν τις εξωτερικές μορφές μιας πραγματικότητας που έχει από καιρό πάψει να υπάρχει. Σήμερα δεν αναζητούμε απλώς πολιτική λογοδοσία· αναζητούμε—όπως θα έκανε ο Προυστ—τη δημοκρατία την ίδια, που χάθηκε χωρίς να το αντιληφθούμε.
Η 27η Συνταγματική Τροπολογία του Πακιστάν εγκρίθηκε τον Νοέμβριο του 2025, αφού η Εθνοσυνέλευση την ψήφισε στις 12 και ο Πρόεδρος Άσιφ Αλί Ζαρντάρι την επικύρωσε την επόμενη ημέρα, καθιστώντας την άμεσα νόμο. Η τροπολογία σηματοδοτεί μια καίρια αλλαγή στην αρχιτεκτονική των θεσμών, ενισχύοντας την κυριαρχία του στρατού εις βάρος της δημοκρατίας.
Στον πυρήνα της, η 27η Τροπολογία αποδυναμώνει δραστικά την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και μεταμορφώνει τα θεμέλια του δημοκρατικού συστήματος. Επεκτείνοντας τις παρεμβάσεις της 26ης Τροπολογίας, δημιουργεί το νέο Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο (FCC), μεταφέροντας σε αυτό κρίσιμες αρμοδιότητες του Ανωτάτου Δικαστηρίου—από τον συνταγματικό έλεγχο έως την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Έτσι, το Ανώτατο Δικαστήριο περιορίζεται σε καθαρά εφετειακό ρόλο για αστικές και ποινικές υποθέσεις, χάνοντας ουσιαστικά τη θεσμική του λειτουργία.
Ταυτόχρονα, η τροπολογία μεταβάλλει ριζικά την ισορροπία μεταξύ πολιτικής εξουσίας και στρατού. Με τις αλλαγές στους διορισμούς και τις μεταθέσεις δικαστών, η εκτελεστική εξουσία αποκτά πρωτοφανή επιρροή στη Δικαιοσύνη, προστατεύοντας τη στρατιωτική ηγεσία από κάθε μορφή λογοδοσίας. Στην πράξη, η τροπολογία επιταχύνει την πορεία του Πακιστάν προς ένα καθεστώς βαθιάς, συνταγματικά κατοχυρωμένης στρατιωτικής διακυβέρνησης υπό τον στρατηγό Άσιμ Μουνίρ.
Η τροπολογία μεταφέρει την αρμοδιότητα διορισμού και μετακίνησης δικαστών από τη Δικαιοσύνη στην εκτελεστική εξουσία, συγκεκριμένα στο γραφείο του Πρωθυπουργού. Δικαστές που κριθούν «ανεπιθύμητοι» για την κυβέρνηση μπορούν πλέον να μετατεθούν αυθαίρετα, εξασθενώντας την ανεξαρτησία και αμεροληψία της Δικαιοσύνης. Νομικοί και συνταγματολόγοι προειδοποιούν ότι η αλλαγή αυτή παραβιάζει τη διάκριση των εξουσιών και κινδυνεύει να μετατρέψει τα δικαστήρια από ανεξάρτητους εγγυητές δικαιοσύνης σε όργανα ευθυγραμμισμένα με την εκτελεστική και στρατιωτική εξουσία. Παράλληλα, η τροπολογία καταργεί κοινοβουλευτικές έδρες που προορίζονταν για δικαστικούς υποψηφίους και διευρύνει τη στρατιωτική δικαιοδοσία επί των πολιτών, ενισχύοντας περαιτέρω την κεντρικοποίηση της εξουσίας.
Η ευρύτερη συνέπεια είναι η θεσμική αποδυνάμωση των συνταγματικών εγγυήσεων. Τα δικαστήρια παύουν να λειτουργούν ως προστάτες των πολιτών και μετατρέπονται σε μηχανισμούς επικύρωσης της εκτελεστικής εξουσίας. Αυτό αποτελεί την κορύφωση δεκαετιών δικαστικής υποταγής, κωδικοποιώντας ένα μοντέλο δικαιοσύνης που επιβιώνει μόνο κατ’ όνομα, χωρίς πραγματική δύναμη να περιορίσει τον αυταρχισμό. Η Δικαιοσύνη γίνεται έτσι τελετουργικό σώμα, επιταχύνοντας την αποσύνθεση της δημοκρατίας και παγιώνοντας τη συγκεντρωτική εξουσία.
Ταυτόχρονα, η εσωτερική αποδόμηση των δημοκρατικών θεσμών φέρνει την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους διεθνείς οργανισμούς αντιμέτωπους με κρίσιμες αποφάσεις σχετικά με το ειδικό εμπορικό καθεστώς του Πακιστάν στο πλαίσιο του GSP+. Το καθεστώς αυτό εξαρτάται από τον σεβασμό των ανθρωπίνων και εργασιακών δικαιωμάτων, την περιβαλλοντική προστασία και τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Οι πρόσφατες συνταγματικές αλλαγές, όπως η 27η Τροπολογία, σηματοδοτούν πορεία στρατιωτικοποίησης και συστηματικής υπονόμευσης θεμελιωδών δημοκρατικών αρχών, παραβιάζοντας τις απαιτήσεις του GSP+. Η διατήρηση των προνομίων υπό καθεστώς δικαστικής υποταγής και ενισχυμένης στρατιωτικής επιρροής εκπέμπει αντιφατικά μηνύματα και κινδυνεύει να νομιμοποιήσει περαιτέρω την κεντρικοποίηση.
Οι εκκλήσεις για δράση ενισχύονται από νομοθετικές πρωτοβουλίες στις ΗΠΑ, όπως ο νόμος “Pakistan Freedom and Accountability Act” (H.R. 5271), που προβλέπει κυρώσεις σε άτομα υπεύθυνα για παραβιάσεις δικαιωμάτων και αντιδημοκρατικές ενέργειες. Τέτοια διεθνή μέτρα υπογραμμίζουν τη διάβρωση της δημοκρατικής λειτουργίας και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Πακιστάν, προσδίδοντας επιπλέον βαρύτητα στα αιτήματα για ευρωπαϊκή παρέμβαση μέσω αναστολής των εμπορικών προτιμήσεων.
Η 27η Τροπολογία αποτελεί κρίσιμο σημείο καμπής στην πορεία του Πακιστάν, σηματοδοτώντας την επίσημη κατάρρευση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης και την εδραίωση στρατιωτικής κεντρικοποίησης. Αντιτίθεται ευθέως στο πνεύμα των συμφωνιών GSP+. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα επισημάνει την αδυναμία του Πακιστάν να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του, επικαλούμενοι συστηματικά ζητήματα όπως η καταστολή της διαφωνίας, η διάβρωση της δικαστικής ανεξαρτησίας και η αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση της διακυβέρνησης. Η συγκέντρωση στρατιωτικής ισχύος και η αποδιάρθρωση των δημοκρατικών θεσμών αυξάνουν τον κίνδυνο αυθαιρεσίας, αντιβαίνοντας στις βασικές αξίες του προγράμματος.
Με δεδομένη τη σαφή διάβρωση της συνταγματικής διακυβέρνησης και της δικαστικής ανεξαρτησίας, η συνέχιση των εμπορικών προτιμήσεων παρέχει στο στρατιωτικό καθεστώς του Πακιστάν ανεξέλεγκτους οικονομικούς πόρους. Η ΕΕ οφείλει πλέον να επανεξετάσει το καθεστώς GSP+. Η διατήρησή του θα ενισχύσει περαιτέρω τη στρατιωτική ηγεσία. Το πακιστανικό στρατιωτικό κατεστημένο έχει αγνοήσει πλήρως επανειλημμένες ευρωπαϊκές συστάσεις να μην δικάζει πολίτες σε στρατιωτικά δικαστήρια για τις εμπρηστικές επιθέσεις των διαδηλώσεων του Μαΐου. Παρά τις εκκλήσεις, οι στρατιωτικές αρχές προχώρησαν στις δίκες, καταδικάζοντας μέχρι σήμερα 85 πολίτες, αψηφώντας τις ευρωπαϊκές προειδοποιήσεις. Η 27η Τροπολογία ενισχύει αυτή την κατάσταση, σηματοδοτώντας ότι ο στρατός ελέγχει πλέον τόσο την εκτελεστική όσο και τη δικαστική εξουσία.
Δυστυχώς, οι τρέχουσες διεθνείς πολιτικές δυναμικές φαίνεται να κινούνται προς πιο αυταρχικές κατευθύνσεις, καθώς πολλά καθεστώτα δείχνουν εξαντλημένα από αυτό που μέχρι πρόσφατα παρουσιαζόταν ως ανεξέλεγκτος φιλελευθερισμός που συνόδευε την αποκαλούμενη “woke” κουλτούρα. Η ενίσχυση της στρατηγικής και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ και Σαουδικής Αραβίας, όπως αντανακλάται στην πλήρη αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ Τραμπ και Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, δεν αφορά μόνο την ασφάλεια και τις επενδύσεις· φέρει και πιθανή ιδεολογική επιρροή. Η Σαουδική Αραβία, με το αυστηρά συντηρητικό της πλαίσιο, ενισχύει την πρόσβαση σε ισχυρά εργαλεία πολιτικής εξουσίας. Σε συνδυασμό με την κεντρική προσέγγιση Τραμπ στην εκτελεστική εξουσία, δημιουργείται ένα περιβάλλον όπου η μεταφορά συντηρητικών αρχών και η παγίωση συγκεντρωτικών δομών καθίσταται εφικτή. Η οικονομική αλληλεξάρτηση—μέσω επενδύσεων, προηγμένων εξοπλιστικών συμφωνιών και πρόσβασης σε αιχμή τεχνητής νοημοσύνης—λειτουργεί ως δίαυλος επιρροής, ενισχύοντας διακριτικά συντηρητικές πρακτικές και προσεγγίσεις λήψης αποφάσεων εστιασμένες στη συγκεντρωτική ισχύ, ακολουθώντας πρότυπα που έχουν ήδη εφαρμοστεί στο Ριάντ.
Η Ευρώπη επίσης επηρεάζεται. Η εγκαθίδρυση στρατιωτικής κεντρικοποίησης στο Πακιστάν λειτουργεί ως προειδοποίηση για την ήπειρο, όπου η άνοδος φασιστικών και αυταρχικών τάσεων δεν περιορίζεται σε δεξιές ή αριστερές πολιτικές δυνάμεις, αλλά εκδηλώνεται ως προσπάθεια συγκέντρωσης όλων των εξουσιών σε έναν μόνο ηγέτη, καταστολής της διαφωνίας και συχνά ταύτισης πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας με μορφές που θυμίζουν τον Μεσαίωνα. Στη Γερμανία, η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) ενισχύει εθνικιστικές και αντι-μεταναστευτικές θέσεις· στη Γαλλία, ο Εθνικός Συναγερμός (RN) προωθεί περιορισμούς στη μετανάστευση και αυστηρότερο έλεγχο της εθνικής κυριαρχίας· στο Ηνωμένο Βασίλειο, κόμματα όπως το Reform UK και το ακόμη πιο ακραίο Homeland Party επιχειρούν να συγκεντρώσουν εξουσία και να περιορίσουν τη διαφωνία. Στην Ελλάδα, η στάση συγκεκριμένων αριστερών σχηματισμών, όπως αυτός υπό την Κωνσταντοπούλου, δείχνει μηδενική ανοχή σε αντίθετες φωνές, συγκεντρώνοντας πολιτική ισχύ και περιορίζοντας τη δημόσια διαβούλευση—χαρακτηριστικά κεντρικοποίησης και καταστολής ανεξάρτητα από ιδεολογική τοποθέτηση.
Το μήνυμα είναι σαφές: η αντίσταση στον φασισμό απαιτεί επαγρύπνηση από όλες τις πλευρές, δεξιά και αριστερά, καθώς αυταρχικά χαρακτηριστικά μπορούν να αναδυθούν σε κάθε πολιτικό περιβάλλον. Η περίπτωση του Πακιστάν, με την επικράτηση της στρατιωτικής κεντρικοποίησης, λειτουργεί ως ζωντανό παράδειγμα των κινδύνων που προκύπτουν όταν οι δημοκρατικοί θεσμοί υπονομεύονται, προειδοποιώντας για τις πιθανές συνέπειες μιας ανάλογης ανόδου αυταρχικών κινημάτων στην Ευρώπη.