Το νομοσχέδιο Φλωρίδη αλλάζει το τοπίο 80 ετών – Προστασία από χρέη, νέοι κανόνες για τις διαθήκες και δικαιώματα στους συντρόφους
Ογδόντα χρόνια μετά την πρώτη διαμόρφωση του ισχύοντος κληρονομικού δικαίου, η Πολιτεία προχωρά σε μια εκτεταμένη και πολυδιάστατη αναμόρφωση των σχετικών ρυθμίσεων. Το νέο νομοσχέδιο, καρπός εργασίας ειδικής νομοπαρασκευαστικής επιτροπής υπό την προεδρία του ομότιμου καθηγητή και ακαδημαϊκού Απόστολου Γεωργιάδη, παρουσιάστηκε στο υπουργείο Δικαιοσύνης και σηματοδοτεί μια βαθιά τομή στον τρόπο με τον οποίο ρυθμίζονται οι κληρονομικές σχέσεις στην Ελλάδα.
Κατά την παρουσίαση στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης χαρακτήρισε το έργο «άριστο επιστημονικό πόνημα», επισημαίνοντας την ανάγκη εκσυγχρονισμού ενός νομικού πλαισίου που παρέμενε σχεδόν αμετάβλητο επί δεκαετίες. Ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας τόνισε τον κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο των νέων ρυθμίσεων, υπογραμμίζοντας ότι το δίκαιο οφείλει να συμβαδίζει με τις σύγχρονες κοινωνικές δομές και ανάγκες.
Οι νέες αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο
Ο ομότιμος καθηγητής Απόστολος Γεωργιάδης παρουσίασε αναλυτικά τις καινοτομίες του νέου πλαισίου:
1. Κληρονομικές συμβάσεις
Θεσμοθετούνται για πρώτη φορά δύο τύποι συμβάσεων:
- Σύμβαση διαθέτη εν ζωή, με την οποία το άτομο ρυθμίζει από πριν την τύχη της περιουσίας του μετά θάνατον, διατηρώντας παράλληλα πλήρη εξουσία διαχείρισης όσο ζει.
- Σύμβαση παραίτησης από κληρονομικό δικαίωμα, μέσω της οποίας κάποιος που έχει κληρονομική αξίωση μπορεί εν ζωή να αποποιηθεί την κληρονομιά για δικούς του λόγους.
2. Εξ αδιαθέτου διαδοχή
Σημαντικές αλλαγές επέρχονται στην κληρονομική μερίδα του επιζώντος συζύγου:
- Όταν υπάρχει ένα παιδί, ο επιζών σύζυγος λαμβάνει 33% της κληρονομιάς.
- Όταν τα παιδιά είναι δύο ή περισσότερα, το ποσοστό του επιζώντος συζύγου γίνεται 25%.
- Αν δεν υπάρχουν τέκνα, ο επιζών σύζυγος προηγείται στη διαδοχή έναντι γονέων, πρώτων εξαδέλφων ή άλλων συγγενών.
3. Δικαιώματα συντρόφων – Σύμφωνο συμβίωσης και συμβίωση χωρίς σύμφωνο
- Τα πρόσωπα που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης αποκτούν τα ίδια κληρονομικά δικαιώματα με τους συζύγους.
- Επιπλέον, σε περιπτώσεις μακροχρόνιας συμβίωσης άνευ συμφώνου (τουλάχιστον τριετούς), όταν δεν υπάρχουν άλλοι κληρονόμοι και η περιουσία θα κατέληγε στο Δημόσιο, ο επιζών σύντροφος μπορεί να κληρονομήσει εφόσον υποβάλει αίτηση εντός τεσσάρων μηνών από τον θάνατο.
- Ο επιζών σύντροφος έχει δικαίωμα να κατοικεί στην κοινή οικία για έναν χρόνο, ενώ σε περίπτωση ύπαρξης παιδιών η παραμονή μπορεί να παραταθεί για μεγαλύτερο διάστημα.
4. Διαθήκες – Νέοι κανόνες
- Οι ιδιόγραφες διαθήκες διατηρούνται, αλλά η εγκυρότητά τους θα πιστοποιείται με μάρτυρες και πραγματογνώμονες όταν κατατίθενται σε συμβολαιογράφο από συγγενείς πλην συζύγου και τέκνων, ή από τους τελευταίους αν έχει παρέλθει χρόνος από τον θάνατο.
- Δίνεται πλέον η δυνατότητα σύνταξης διαθήκης από άτομα που έχουν συμπληρώσει το 16ο έτος.
- Πρόσωπα με αναπηρίες θα μπορούν να συντάσσουν διαθήκη με τεχνολογική υποστήριξη (π.χ. φωνητική).
- Απαγορεύεται η σύνταξη διαθήκης υπέρ εργαζομένων ή διοικούντων νοσοκομεία, οίκους ευγηρίας και παρόμοια ιδρύματα, όταν ο διαθέτης νοσηλεύεται ή φιλοξενείται σε αυτά.
- Θεσπίζεται αυτοδίκαιη κληρονομική ανικανότητα για κληρονόμους που έχουν καταδικαστεί για αδικήματα κατά της ζωής, υγείας ή γενετήσιας ελευθερίας του διαθέτη.
5. Αποποιήσεις κληρονομίας
Προβλέπεται θεμελιώδης αλλαγή: ο κληρονόμος δεν θα ευθύνεται με τη δική του προσωπική περιουσία για χρέη της κληρονομιάς. Η ρύθμιση στοχεύει στη μείωση των μαζικών αποποιήσεων και στην αξιοποίηση περιουσιακών στοιχείων που σήμερα παραμένουν ανενεργά ή απαξιώνονται.
Για μια αναμόρφωση που υπερβαίνει τον χαρακτηρισμό «σημαντική», αποτελώντας ένα συνολικό επίτευγμα που θα υπηρετήσει τις ανάγκες κοινωνίας και οικονομίας για πολλές δεκαετίες, έκανε λόγο υπουργός Δικαιοσύνης Γιωργος Φλωρίδης. Ο ίδιος σημείωσε ότι η αδράνεια των 80 ετών καταδεικνύει πόσο επιβεβλημένη ήταν η νομοθετική παρέμβαση.
Στους λόγους που κατέστησαν αναγκαίες τις μεταρρυθμίσεις αναφέρθηκε ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας. Μεταξύ άλλων τις αλλαγές επέβαλαν οι νέες μορφές οικογένειας, αλλά και η ανάγκη εξορθολογισμού της νόμιμης μοίρας ώστε να αποφεύγεται ο κατακερματισμός επιχειρήσεων. «Το δίκαιο οφείλει να προσαρμόζεται στις οικονομικοκοινωνικές συνθήκες. Είναι ώριμη και αναγκαία μια αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου. Υπάρχουν 4 βασικοί άξονες.
Άξονας πρώτος είναι η προσαρμογή της κληρονομικής διαδοχής στην οικογένεια. Η μεταρρύθμιση διευρύνει την προστασία σε πρόσωπα. Δεύτερος άξονας είναι ο εξορθολογισμός θεσμού νόμιμης μοίρας, τρίτος η κάμψη της απόλυτης απαγόρευσης των κληρονομικών συμβάσεων και τέταρτος άξονας είναι ο διαχωρισμός της κληρονομικής περιουσίας από την ατομική του κληρονόμου, αυτή η τελευταία ρύθμιση έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στην οικονομία», είπε κ. Μπούγας.