Η ψυχολόγος Ιωάννα Σκλιάμη μιλάει στο Newsbomb για την πολυεπίπεδη ψυχολογική επιβάρυνση αυτών των «φροντιστών μας» και καλεί σε συστηματική στήριξη
Οι πυροσβέστες στέκονται στην πρώτη γραμμή της μάχης με τις φλόγες, ρισκάροντας καθημερινά τη ζωή τους για να σώσουν περιουσίες, οικογένειες και τη φύση, συχνά κάτω από ακραίες συνθήκες πυρκαγιών που πλήττουν την Ελλάδα κάθε καλοκαίρι.
Πίσω από τις εικόνες ηρωισμού και αυταπάρνησης, όμως, κρύβεται ένας αόρατος εχθρός: οι ψυχικές πληγές που αφήνουν πίσω οι συνεχείς εκθέσεις σε τραύμα, απώλεια και απόγνωση, από το burnout και το δευτερογενές τραύμα μέχρι πιθανές διαταραχές PTSD.
Η ψυχολόγος Ιωάννα Σκλιάμη μιλάει στο Newsbomb για την πολυεπίπεδη ψυχολογική επιβάρυνση αυτών των «φροντιστών μας» και καλεί σε συστηματική στήριξη, τονίζοντας ότι η φροντίδα της ψυχικής τους υγείας δεν είναι πολυτέλεια, αλλά επένδυση στην κοινωνική μας ανθεκτικότητα.
«Πυροσβέστες στην πρώτη γραμμή: Ποιος φροντίζει αυτούς που μας σώζουν; Όταν η φωτιά σβήνει, δεν σβήνει και ο πόνος. Πίσω από τις εικόνες ηρωισμού, αυταπάρνησης και καθήκοντος, οι πυροσβέστες μένουν να κουβαλούν αόρατες πληγές. Στην πρώτη γραμμή της μάχης με τη φωτιά, δεν πολεμούν μόνο τις φλόγες, πολεμούν και τον ψυχικό αντίκτυπο μιας συνεχούς έκθεσης στην απώλεια, στον φόβο και στην απόγνωση», δηλώνει χαρακτηριστικά.
«Κάθε πυρκαγιά δεν καταστρέφει μόνο δέντρα, σπίτια και περιουσίες. Καίει και ένα κομμάτι της εσωτερικής ισορροπίας αυτών που βρίσκονται στο πεδίο. Οι πυροσβέστες καλούνται να πάρουν μέσα σε δευτερόλεπτα αποφάσεις ζωής και θανάτου, να ανταποκριθούν σε ακραίες συνθήκες, να βλέπουν την απόγνωση στα μάτια ανθρώπων που χάνουν τα πάντα. Κι όσο κι αν φαίνεται πως «αντέχουν», η ψυχή δεν λειτουργεί με στολή. Όταν οι φλόγες σβήνουν, οι πληγές παραμένουν και για εκείνους που πάλεψαν να τις σβήσουν», εξηγεί η ειδικός, υπογραμμίζοντας την πολυεπίπεδη ψυχολογική επιβάρυνση.
«Από την επαγγελματική εξουθένωση (burnout) μέχρι το δευτερογενές τραύμα, το βίωμα του πόνου των άλλων σα να είναι δικό τους, οι πυροσβέστες διατρέχουν υψηλό κίνδυνο για ψυχικές δυσκολίες. Σε πολλές περιπτώσεις, κάνουν λόγο για ενοχές («αν είχα φτάσει νωρίτερα…»), αίσθημα ανεπάρκειας («δεν προλάβαμε να σώσουμε…»), και έντονη συναισθηματική εξάντληση, που δεν σταματάει με το τέλος της φωτιάς».
Η κ. Σκλιάμη αναλύει περαιτέρω το περιβάλλον εργασίας τους: «Οι πυροσβέστες λειτουργούν σε ένα περιβάλλον διαρκούς απειλής, χωρίς προβλέψιμο τέλος. Καταρρίπτεται η ψευδαίσθηση ελέγχου, καθώς συχνά βλέπουν τις προσπάθειές τους να μην επαρκούν, όχι από ανικανότητα, αλλά από το μέγεθος της καταστροφής. Αυτό δημιουργεί γνωστική και συναισθηματική σύγκρουση: ήθελαν να σώσουν, αλλά δεν πρόλαβαν· πάλεψαν, αλλά δεν τα κατάφερναν κάθε φορά. Η συναισθηματική αποστασιοποίηση, ενώ συχνά είναι μηχανισμός επιβίωσης, μπορεί να καταλήξει σε αποξένωση, αποπροσωποποίηση, ακόμη και απάθεια, ειδικά όταν η έκθεση στο τραύμα είναι συνεχής. Πολλοί πυροσβέστες, μετά από χρόνια υπηρεσίας, περιγράφουν «μούδιασμα», αδυναμία να βιώσουν χαρά ή λύπη, σα να έχουν «παγώσει» μέσα τους. Η αποστολή τους δεν είναι μόνο σωματική. Είναι και συναισθηματική μάχη».
«Αυτό το βάρος γίνεται ακόμα πιο δύσκολο όταν δεν υπάρχει ο κατάλληλος χώρος για εκφόρτιση ή υποστήριξη. Ο φόβος του στιγματισμού («αν ζητήσω βοήθεια, θα φανεί ότι δεν αντέχω») τους κάνει να σιωπούν και αυτή η σιωπή βαραίνει περισσότερο και από τον εξοπλισμό που κουβαλούν στις πλάτες τους. Οι πυροσβέστες δεν τραυματίζονται μόνο από αυτό που βιώνουν, αλλά και από αυτό που βλέπουν στους άλλους. Το δευτερογενές τραύμα συνδέεται με την ταύτιση με τον πόνο του άλλου. Το κλάμα ενός παιδιού που έχασε το σπίτι του, ο πανικός μιας μητέρας που δεν βρίσκει το παιδί της, η απόγνωση ενός ηλικιωμένου που βλέπει τη ζωή του να γίνεται στάχτη, όλα αυτά δεν ξεχνιούνται», προσθέτει.
Η ψυχολόγος προειδοποιεί για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες: «Αν αυτά τα βιώματα μείνουν χωρίς επεξεργασία, μπορεί να οδηγήσουν σε διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), μια σοβαρή ψυχική διαταραχή που επηρεάζει τη μνήμη, τη συγκέντρωση, την ικανότητα χαλάρωσης, ακόμη και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Τα flashbacks, οι εφιάλτες, οι κρίσεις πανικού ή η συναισθηματική απομόνωση είναι ενδείξεις ότι το σώμα έχει επιστρέψει από τη φωτιά αλλά ο νους έχει μείνει πίσω, κολλημένος σε μια στιγμή που δεν πέρασε ποτέ. Το PTSD στους πυροσβέστες δεν αναγνωρίζεται εγκαίρως, καθώς οι ίδιοι είτε δεν αναγνωρίζουν τα συμπτώματα είτε δεν τους δίνεται η ευκαιρία να εκφραστούν χωρίς φόβο ή ντροπή. Το τραύμα δεν χρειάζεται να τους ακουμπήσει για να τους σημαδέψει».
Τέλος, η Ιωάννα Σκλιάμη καλεί για συστηματική δράση: «Η πρόληψη και η αποκατάσταση της ψυχικής υγείας στους πυροσβέστες δεν μπορεί να βασίζεται στην «αυτοφροντίδα» μόνο. Απαιτείται συστηματική υποστήριξη από θεσμούς, οργανισμούς και διοικήσεις. Οι υπηρεσίες πρώτης γραμμής χρειάζονται ενσωματωμένα προγράμματα ψυχικής υγείας, όχι ως «προαιρετικά» ή «έκτακτα», αλλά ως αναπόσπαστο κομμάτι της επιχειρησιακής ετοιμότητας. Η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας μπορεί να περιλαμβάνει: Καθοδηγούμενες ομάδες στήριξης μετά από κρίσεις, Ψυχολογικές αποφορτίσεις (debriefings) μετά από έντονα συμβάντα, Εκπαίδευση στελεχών στη διαχείριση τραύματος και ψυχικού στρες, Προώθηση κουλτούρας ψυχικής ασφάλειας, όπου η έκφραση ευαλωτότητας δεν αντιμετωπίζεται ως αδυναμία.
Το ζητούμενο δεν είναι να μη λυγίζουν ποτέ. Το ζητούμενο είναι, όταν λυγίζουν, να μη μένουν μόνοι. Η φροντίδα της ψυχικής υγείας τους δεν είναι πολυτέλεια. Είναι ανάγκη. Είναι ευθύνη. Η στήριξη των φροντιστών μας είναι επένδυση στην ίδια την κοινωνική ανθεκτικότητα. Όταν φροντίζουμε τους ανθρώπους που μας προστατεύουν, θωρακίζουμε τη συλλογική μας δύναμη. Κι αυτό δεν είναι ηρωισμός. Είναι ευθύνη! Τους ευχαριστούμε από καρδιάς! Ας τους ελαφρύνουμε το φορτίο, δίνοντάς τους τα εργαλεία για να μείνουν όρθιοι. Ας ανοίξουμε τον διάλογο για την ψυχική υγεία στους πρώτους ανταποκριτές. Το τραύμα τους είναι κοινό τραύμα. Η φροντίδα τους, κοινή μας υπόθεση».
Δείτε το ρεπορτάζ του Newsbomb για τα ψυχολογικά τραύματα των πρώτων ανταποκριτών εδώ: