Θέμα μετοχές και Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών (ΧΑΑ). Θα δούμε τους κινδύνους που κρύβουν και πώς αντιμετωπίζονται κάποιοι από αυτούς, έστω και μερικώς.
Αν πάτε στο καζίνο και παίξετε στη ρουλέτα μαύρο-άσπρο έχετε 50% πιθανότητα να κερδίσετε τα διπλά (αν ποντάρετε στο κόκκινο και έλθει κόκκινο) και 50% να τα χάσετε (αν έλθει μαύρο). Το ίδιο θα συμβεί αν παίξετε κορώνα-γράμματα ή μονά-ζυγά. Γιατί κάποιος δέχεται το ρίσκο να χάσει τα λεφτά του με πιθανότητα 50%, που είναι πολύ μεγάλη; Επειδή προσβλέπει στην πιθανότητα 50% να κερδίσει που είναι επίσης πολύ μεγάλη. Έχουμε ξαναπεί, όσο μεγαλύτερο είναι το ρίσκο τόσο μεγαλύτερο το προσδοκώμενο κέρδος (the higher the risk the higher the reward).
Όλοι γνωρίζουμε ότι το χρηματιστήριο έχει ρίσκο. Τότε γιατί αγοράζουμε μετοχές; Επειδή προσφέρει την δυνατότητα υψηλού κέρδους. Γιατί όμως το χρηματιστήριο έχει ρίσκο; Για τους εξής λόγους:
Φούσκα. Όλοι θυμόμαστε την φούσκα που δημιουργήθηκε πριν από δύο περίπου δεκαετίες, όταν οι πάντες αγόραζαν, σαν τρελοί, οποιαδήποτε μετοχή. Πραγματοποιούσαν κέρδη μόνο και μόνο επειδή νέοι αγοραστές έμπαιναν στο παιχνίδι αυξάνοντας διαρκώς την τιμή και αιμοδοτώντας την διόγκωση της φούσκας. Όταν δεν υπήρχαν πλέον νέοι αγοραστές η φούσκα έσκασε, οι τιμές κατέρρευσαν και πολύς κόσμος έχασε τα λεφτά του.
Διεθνής επηρεασμός. Στην παγκόσμια οικονομία, μια δυσμενής εξέλιξη, οικονομικής ή πολιτικής φύσεως, επηρεάζει όλα τα χρηματιστήρια του κόσμου και φυσικά το δικό μας, ανεξάρτητα από την οικονομική ευρωστία των εισηγμένων εταιριών.
Διεθνή αμοιβαία κεφάλαια (Funds) επενδύουν σε διάφορα χρηματιστήρια του κόσμου. Ένα σημαντικό ποσοστό των μετοχών του ΧΑΑ ανήκει σε ξένα funds. Αυτό είναι καλό επειδή αυξάνει την ζήτηση και επομένως τις τιμές των μετοχών. Είναι όμως και κακό όταν ένα Fund αποφασίζει να πουλήσει, για δικούς του λόγους, όπως επανατοποθέτηση σε άλλο χρηματιστήριο ή κάνει δυσοίωνες προβλέψεις για το ελληνικό χρηματιστήριο. Η μαζική πώληση φέρνει μεγάλη μείωση τιμών.
Απρόβλεπτη κατάρρευση φαινομενικά υγιούς εταιρείας, όπως έγινε τελευταία με την Follie Follie. Αν κοιτάξει κανείς διαχρονικά τον πίνακα με τις εισηγμένες μετοχές στο ΧΑΑ θα διαπιστώσει ότι πολλά μεγάλα ονόματα του παρελθόντος δεν υπάρχουν πλέον ενώ νέες εταιρείες έχουν πάρει την θέση τους.
H εποπτεύουσα αρχή επαγρυπνεί και επιβάλει αυστηρές κυρώσεις στους παραβάτες όταν διαπιστώσει χειραγώγηση της τιμής μιας μετοχής από μεγαλομετόχους οι οποίοι π.χ. τεχνηέντως αυξάνουν την τιμή της χρησιμοποιώντας «παπαγαλάκια» που διασπείρουν ψεύτικες φήμες για επικείμενες θετικές εξελίξεις, πωλούν στην υψηλότερη τιμή και ξανα-αγοράζουν όταν πέσει. Απαγορεύεται επίσης η εκμετάλλευση εσωτερικής πληροφόρησης (insider information) από στελέχη της εταιρείας οι οποίοι, γνωρίζοντας εκ των προτέρων θετικές ή αρνητικές εξελίξεις της, σπεύδουν να αγοράσουν ή να πωλήσουν, αντίστοιχα.
Όπως έδειξε η χρηματιστηριακή κρίση στο τέλος της δεκαετίας του ’90, σε συνθήκες πανικού η πτώση τιμών είναι τόσο ραγδαία που τα αλλεπάλληλα limit down καθιστούν την πώληση των μετοχών εξαιρετικά δύσκολη. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί ο κάτοχος μετοχών να εφησυχάζει με την σκέψη ότι θα είναι από τους πρώτους που θα πουλήσουν.
Η ψυχολογία του χαρτοπαίκτη (gambler) που αναπτύσσεται στους μετόχους χαρακτηρίζεται από την απροθυμία του να πωλήσει είτε (α) σε περίπτωση κέρδους με την προσδοκία ότι περιμένοντας θα αποκομίσει ακόμη μεγαλύτερα κέρδη είτε (β) σε περίπτωση ζημίας, με την προσδοκία ότι περιμένοντας θα γυρίσει η αγορά και θα ρεφάρει, βυθιζόμενος έτσι σε ακόμη μεγαλύτερες ζημίες. Την συμπεριφορά του χαρτοπαίχτη είχαν όσοι μπήκαν στο χρηματιστήριο στη χρυσή εποχή του. Κέρδιζαν μεγάλα ποσά και δεν πουλούσαν επειδή ήθελαν να κερδίσουν περισσότερο. Όσο πιο πολύ κέρδιζαν, τόσο πιο απρόθυμοι γίνονταν να πουλήσουν και να φύγουν επειδή ήθελαν ακόμη μεγαλύτερα κέρδη. Ώσπου η φούσκα έσκασε και τα κέρδη έγιναν μεγάλες ζημιές. Και πάλι όμως δεν πουλούσαν ελπίζοντας σε νέα άνοδο τιμών που δεν ήλθε ποτέ. Έτσι χάθηκαν αποταμιεύσεις μιας ζωής και εφάπαξ, οικόπεδα και σπίτια, που πουλήθηκαν για να αγοραστούν μετοχές.
Τι πρέπει να κάνει ένας σώφρων επενδυτής στο χρηματιστήριο; Να μην ξεχνά ποτέ ότι:
Υψηλές αποδόσεις του παρελθόντος δεν εγγυώνται αντίστοιχες στο μέλλον. Αυτό ισχύει για κάθε είδους επένδυση.
Κανείς ποτέ δεν μπόρεσε να νικήσει την αγορά (to beat the market) τουτέστιν, να αγοράσει στο πιο χαμηλό σημείο της και να πωλήσει στο πιο υψηλό. Το ζητούμενο είναι να πωλήσει με κέρδος, όχι με το υψηλότερο δυνατόν κέρδος. Από εδώ βγήκε η συμβουλή «πούλα και μετάνιωνε», που σημαίνει, μη λυπάσαι που, μετά την πώλησή σου, οι τιμές ανέβηκαν και άλλο.
Κέρδη στο «γυαλί» δεν είναι κέρδη. Δηλαδή μη θεωρείς ως κέρδος την υψηλή τιμή της μετοχής σου που βλέπεις στην οθόνη του υπολογιστή, της τηλεόρασης κλπ. Κέρδος θα γίνει μόνο όταν πουλήσεις πραγματικά και το «παντελονιάσεις» κατά την έκφραση της χρηματιστηριακής αργκό.
Βάζε τα αυγά σου σε πολλά καλάθια, δηλαδή να διασπείρεις τον ρίσκο επενδύοντας σε διαφορετικές μετοχές, ούτως ώστε αν μια εταιρεία ναυαγήσει δεν θα χάσεις όλα σου τα λεφτά.
Μην περιμένεις να κερδίσεις από όλες τις μετοχές που αγόρασες. Το ζητούμενο είναι τα κέρδη σου να είναι περισσότερα από τις ζημίες.
Η επένδυση σε μετοχές στο χρηματιστήριο είναι μακροπρόθεσμη και για παίχτες με γερά νεύρα. Πρέπει να έχεις υπομονή να ανέχεσαι τις ενδιάμεσες διακυμάνσεις.
Η θέσπιση στόχων πώλησης είναι ουσιώδης: Αποφάσισε εκ των προτέρων σε ποια τιμή κέρδους θα πωλήσεις και να το κάνεις, χωρίς να μπεις στον πειρασμό να περιμένεις κι άλλο, χάνοντας την ευκαιρία. Το ίδιο ισχύει και για τιμή-στόχο για ζημία (loss cut-off limit), που όταν την χτυπήσει πουλάς, χωρίς να μπεις στον πειρασμό να περιμένεις να ρεφάρεις, επειδή όσο βουλιάζεις τόσο πιο απρόθυμος γίνεσαι να πουλήσεις.
να επενδύεις στο χρηματιστήριο μόνο ένα μέρος των ταμειακών διαθεσίμων σου, τόσο που, αν το χάσεις δεν θα γίνεις σημαντικά φτωχότερος από πριν.
να μελετάς την οικονομική κατάσταση και τις προοπτικές μιας εταιρείας πριν αγοράσεις μετοχές της. Αν δεν μπορείς ή δεν ξέρεις να το κάνεις, συμβουλέψου τους ειδικούς που εμπιστεύεσαι. Αλλιώς μείνε απέξω.
Το χρηματιστήριο είναι ένας θεσμός που επιτελεί σημαντική λειτουργία στην οικονομία μιας χώρας, προσφέροντας (α) τα αναγκαία κεφάλαια σε εταιρείες για να υλοποιήσουν τα επενδυτικά τους σχέδια, (δηλαδή να επεκταθούν, να αγοράσουν εξοπλισμό, να προσλάβουν προσωπικό κλπ) και (β) την ευκαιρία σε επενδυτές να πραγματοποιήσουν κέρδη. Όμως «ου παντός πλειν ες Κόρινθον», δηλαδή δεν μπορούν όλοι οι επενδυτές να εκτεθούν στους κινδύνους του χρηματιστηρίου παρά μόνον οι γνώστες.
Αυτό το άρθρο δεν πρέπει να θεωρηθεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο ότι προτρέπει ή αποτρέπει τους επενδυτές να αγοράσουν μετοχές αναλαμβάνοντας τους σχετικούς κινδύνους. Απλά παραθέτει τεχνοκρατικής φύσεως πληροφορίες.
Επιμέλεια: Άρης Γαβριηλίδης, Οικονομολόγος, Συγγραφέας, Εικαστικός