2001
Η 5η Ιουνίου σηματοδοτεί την 20ή επέτειο από την πρώτη καταγραφή μιας βάναυσης και ανελέητης επιδημίας. Παρά τις προόδους που έχουν σημειωθεί, η 20ή επέτειος εξακολουθεί να τονίζει την ανησυχία, καθώς οι προκλήσεις παραμένουν: δίπλα στις παρενέργειες των θεραπειών εμφανίζεται και το πρόβλημα της αντίστασης του ιού στα φάρμακα, ενώ γίνεται σαφές ότι η σημαντικότερη πρόκληση για την επιστημονική κοινότητα, τις κυβερνήσεις και την ίδια την παγκόσμια κοινωνία των πολιτών είναι η διάθεση των αντιρετροϊκών φαρμάκων στις υπό ανάπτυξη και στις χώρες χαμηλού εισοδήματος. Ενδεικτικά μόνο παρατίθεται ο αριθμός των 560.000 ανθρώπων που λαμβάνουν θεραπεία HIV το 2001, αριθμός που αποτελεί μικρό μόνο κλάσμα των δεκάδων εκατομμυρίων που ζουν με HIV.
Στα Ηνωμένα Έθνη η πρωτοβουλία
Είναι Ιούνιος (25-27/6) όταν η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών πραγματοποιεί για πρώτη φορά μια Ειδική Σύνοδο για το AIDS, το αποτέλεσμα της οποίας είναι η υιοθέτηση της Πολιτικής Διακήρυξης των Ηνωμένων Εθνών για το HIV/AIDS. Η Διακήρυξη θεωρείται σταθμός στην ιστορία της επιδημίας, καθώς για πρώτη φορά η παγκόσμια κοινότητα έθεσε μια σειρά στόχων και δεσμεύσεων, ορίζοντας επιπλέον και την ετήσια παρακολούθηση για την πρόοδό τους.
Σημαντικές εξελίξεις για τα φάρμακα
Στις 14 Νοεμβρίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) ανακοινώνει τη Διακήρυξη της Ντόχα, που επιβεβαιώνει το δικαίωμα των αναπτυσσόμενων χωρών να αγοράσουν ή να κατασκευάσουν γενόσημα φάρμακα προκειμένου να αντιμετωπίσουν υγειονομικές κρίσεις όπως αυτή του HIV/AIDS.
Ακτιβιστής ετών 12…
Ο Nkosi Johnson ήταν ένα παιδί με HIV και AIDS στη Νότιο Αφρική, που επηρέασε βαθιά την κοινή γνώμη για την επιδημία και τις συνέπειές της πριν χάσει τη μάχη με την ασθένεια στην ηλικία των 12 ετών. Πεθαίνει την 1η Ιουνίου. «Νοιαστείτε μας και αποδεχθείτε μας – είμαστε όλοι ανθρώπινα όντα. Είμαστε κανονικοί. Έχουμε χέρια. Έχουμε πόδια. Μπορούμε να περπατάμε, να μιλάμε, έχουμε ανάγκες όπως ο καθένας – μην μας φοβάστε – είμαστε όλοι ίδιοι!»
2002
Τον Ιανουάριο ιδρύεται το Παγκόσμιο Ταμείο για την Καταπολέμηση του AIDS, της Φυματίωσης και της Ελονοσίας, σύμφωνα με την απόφαση που πήραν τα Ηνωμένα Έθνη το προηγούμενο έτος. Στις 25 Απριλίου, το Ταμείο εγκρίνει τον πρώτο γύρο χρηματοδοτήσεων προς κυβερνήσεις και οργανισμούς στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οι επιχορηγήσεις ανέρχονται συνολικά σε 600 εκατομμύρια δολάρια για προγράμματα δύο ετών.
Το AIDS είναι παγκοσμίως η κύρια αιτία θανάτου στις ηλικίες 15-59. Μεταξύ όλων των ενηλίκων που ζουν με HIV/AIDS παγκοσμίως, περίπου το ήμισυ είναι γυναίκες.
2003
Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ υπολογίζει ότι 27.000 από τις κατ’ εκτίμηση 40.000 νέες λοιμώξεις που συμβαίνουν ετησίως στις ΗΠΑ είναι αποτέλεσμα μετάδοσης από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν ότι είναι θετικοί στον HIV. Στην Κίνα, σύμφωνα με κυβερνητικές εκτιμήσεις, 840.000 άνθρωποι ζουν με HIV/AIDS στο τέλος του 2003. Η κύρια οδός μετάδοσης είναι η χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών και η μετάγγιση αίματος και προϊόντων αίματος, όπως αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Τον ίδιο χρόνο για πρώτη φορά Κινέζος ηγέτης, ο πρωθυπουργός Wen Jiabao, επισκέπτεται νοσοκομείο στο Πεκίνο όπου συναντά και συνομιλεί με ανθρώπους που ζουν με HIV, στέλνοντας ένα μήνυμα κατά των διακρίσεων. Στη Ρωσία η εξάπλωση του ιού παρουσιάζεται εξαιρετικά γρήγορη. Αν και τα περιστατικά αφορούν κυρίως άνδρες που κάνουν ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών, αναφέρεται αυξανόμενη ετεροφυλόφιλη μετάδοση και ως συνέπεια, αυξάνεται και ο αριθμός γυναικών που έχουν μολυνθεί με HIV. Στη Νότια Αφρική η κυβέρνηση εγκρίνει ένα Ολοκληρωμένο Εθνικό Σχέδιο για το HIV/AIDS με στόχο να παράσχει πρόσβαση σε αντιρετροϊκή θεραπεία σε περισσότερους από 1,4 εκατ. Νοτιοαφρικανούς μέχρι το 2008.
Την 1η Δεκεμβρίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοινώνει σε συνεργασία με το UNAIDS την πρωτοβουλία «3 by 5» προκειμένου να βρίσκονται σε αντιρετροϊκή θεραπεία 3 εκατ. άνθρωποι μέχρι το τέλος του 2005. Αν και τα άτομα που λαμβάνουν θεραπεία θα τριπλασιαστούν στο διάστημα αυτό (από 400.000 σε 1,3 εκατ.), ο στόχος δεν θα επιτευχθεί.
2004
Με το AIDS να έχει πάψει πια να θεωρείται η «νόσος των gay» και να χτυπά εξίσου και τις γυναίκες, έγινε φανερό ότι χρειάζεται η προσοχή να στραφεί με ιδιαίτερο τρόπο προς αυτή την πλευρά. Το UNAIDS τον Φεβρουάριο προωθεί την Παγκόσμια Συμμαχία για τις Γυναίκες και το AIDS, με στόχο να αναδείξει τις συνέπειες της επιδημίας σε γυναίκες και κορίτσια σε όλο τον κόσμο. Όμως το π΄ροβλημα επεκτείνεται και στα παιδιά. Οι αριθμοί που δίνουν οι διεθνείς οργανισμοί εξακολουθούν να δείχνουν τη σκοτεινή πλευρά. 15 εκατ. παιδιά παγκοσμίως έχουν χάσει τον ένα ή και τους δύο γονείς τους εξαιτίας του HIV/AIDS.
Στην Ελλάδα καταγράφεται σημαντική αύξηση κρουσμάτων που υποδηλώνει πως αν ξεχάσουμε το AIDS εκείνο θα μας επισημάνει την παρουσία του εντονότερα! Οι διαγνώσεις στην Ελλάδα ανέρχονται στις 496, ενώ καταγράφονται 26 θάνατοι σχετιζόμενοι με AIDS.
2005
Πολλά έχουν γίνει, όμως οι πιο ευάλωτοι εξακολουθούν να μένουν πίσω. Αυτό είναι το μήνυμα που εκπέμπουν οι συνθήκες και τα στοιχεία επί του παρόντος. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 40 εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν με τον HIV.
Στις ΗΠΑ το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων εγκρίνει τον Απρίλιο τη χρήση της προφύλαξης μετά την έκθεση στον ιό (Post Exposure Prophylaxis – PEP) για το ευρύ κοινό. Το φάρμακο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη της μόλυνσης από HIV μέχρι 72 ώρες μετά την έκθεση. Ωστόσο, λόγω των παρενεργειών δεν μπορεί να λαμβάνεται τακτικά και επιτρέπεται μόνο για χρήση όταν κάποιος είναι γνωστό ότι έχει εκτεθεί στον HIV.
Στις 6-8 Ιουλίου, στη Σύνοδο των ηγετών των 8 πλουσιότερων κρατών του κόσμου, οι εξελίξεις στο μέτωπο του HIV βρέθηκαν στο επίκεντρο, με τον Βρετανό πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ, προεδρεύοντα της Συνόδου, να εξασφαλίζει τη δέσμευση των χωρών του G8 για «όσο το δυνατόν περισσότερο καθολική πρόσβαση στη θεραπεία» έως το 2010. Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Κόφι Ανάν αναγνώρισε αργότερα ότι η δέσμευση της G8 επέτρεψε σε 5,4 εκατομμύρια ανθρώπους να λάβουν θεραπεία.
2006
Το HIV/AIDS στην παγκόσμια πολιτική ατζέντα
Ο Αναπτυξιακός Στόχος της Χιλιετίας, το 2001 είχε στο νούμερο 6 την δέσμευση των Ηνωμένων Εθνών και της παγκόσμιας κοινότητας να αναστείλει και να αντιστρέψει την εξάπλωση του HIV. Αυτά είχε φανεί και στην Πολιτική Διακήρυξη του Ιουνίου 2006 για τον HIV/AIDS, τα Ηνωμένα Έθνη προσθέτουν έναν ακόμη στόχο: πρόσβαση σε θεραπείες HIV για όλους μέχρι το 2010. Επιπλέον «εκτιμάται ότι απαιτούνται 20 έως 23 δισ. δολάρια ΗΠΑ ετησίως μέχρι το 2010 για να υποστηρίξουν μια ταχέως κλιμακούμενη απάντηση για το AIDS στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος».
Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων στις ΗΠΑ εγκρίνει το πρώτο παγκοσμίως φάρμακο κατά του HIV το οποίο λαμβάνεται μία φορά ημερησίως σε ένα μόνο χάπι.
Ομάδα διεθνών ερευνητών ανακοινώνει ότι ανακάλυψε την προέλευση του HIV σε μια κοινότητα άγριων χιμπαντζήδων στο νότιο Καμερούν. Οι ερευνητές πέρασαν πάνω από μια δεκαετία μελετώντας βιολογικό υλικό, και συγκρίνοντας γενετικά τον ιό της ανοσοανεπάρκειας του πιθήκου (SIV) που βρήκαν, με το πρώτο γνωστό δείγμα HIV, το οποίο ελήφθη από άνδρα στο Κονγκό το 1959.
Τον Αύγουστο 2006 διεξάγεται στο Τορόντο το 16ο Διεθνές Συνέδριο για το AIDS. Κεντρικό θέμα: «Time to Deliver». Tο Συνέδριο διατρέχει η ιδέα ότι παρά τις προόδους που έχουν σημειωθεί και τους πόρους που έχουν διατεθεί, η παγκόσμια μάχη είναι ακόμη πίσω στην προσπάθεια να περιορίσει την επιδημία και να μεριμνήσει για τους ασθενείς. Επιπλέον, η ανισότητα των φύλων, η ομοφοβία και οι διακρίσεις εις βάρος των εργαζομένων στον τομέα του σεξ και των χρηστών ναρκωτικών εξακολουθούν να δημιουργούν εμπόδια στις προσπάθειες πρόληψης.
2007
Σε μια προσπάθεια να αυξήσουν τον αριθμό των ανθρώπων που κάνουν τεστ HIV, τον Μάιο του 2007 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και το πρόγραμμα UNAIDS εκδίδουν νέες οδηγίες σχετικά με τον διαγνωστικό έλεγχο σε εγκαταστάσεις υγείας. Ζητούν από τους παρόχους υγείας να συστήνουν οι ίδιοι τη διενέργεια τεστ HIV με στόχο την πληρέστερη γνώση της κατάστασης του πληθυσμού και την καλύτερη πρόσβαση σε πρόληψη και θεραπεία. Η ανάγκη για την έκδοση αυτών των οδηγιών προέκυψε από τα στοιχεία που δείχνουν ότι σχεδόν το 80% των ανθρώπων που ζουν με HIV στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος δεν γνωρίζουν ότι είναι θετικοί στον HIV.
Από την 1η Δεκεμβρίου 2007 ο Λευκός Οίκος εγκαινιάζει την πρακτική να τιμά την Παγκόσμια Ημέρα για το AIDS, αναρτώντας το γνωστό σύμβολο της κόκκινης κορδέλας. Στην Ελλάδα υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας παρουσιάζεται το Εθνικό Σχέδιο για την Αντιμετώπιση του HIV/AIDS από το Υπουργείο Υγείας για το διάστημα 2008-2012.
2008
Την ελπίδα ότι μπορεί να βρέθηκε η άκρη του νήματος για τα βασικά στοιχεία μιας οριστικής θεραπείας, έδωσε στην ανθρωπότητα η ιστορία του Αμερικανού Timothy Ray Brown (γνωστού αρχικά ως «The Berlin Patient»). Όπως ανακοινώθηκε σε επιστημονικό συνέδριο το 2008, ο Brown ζούσε επί 11 χρόνια με HIV λαμβάνοντας αντιρετροϊκή αγωγή. Αργότερα διαγνώσθηκε με λευχαιμία (που δεν σχετίζεται με την λοίμωξή του με HIV). Για να την αντιμετωπίσει, ο γιατρός του στο Βερολίνο όπου ζούσε ο Brown, χρησιμοποίησε δότη μυελού των οστών με γνωστή
γενετική μετάλλαξη, η οποία προκαλεί αντοχή στη μόλυνση από τον ιό HIV. Παρά τη διακοπή της αντιρετροϊκής θεραπείας, τα επίπεδα του HIV στο αίμα του Brown έπεσαν γρήγορα σε μη ανιχνεύσιμα επίπεδα και ο αριθμός των CD4 αυξήθηκε. Θεωρήθηκε ότι η χημειοθεραπεία που καταστρέφει το ανοσοποιητικό του σύστημα, η μεταμόσχευση από έναν δότη ανθεκτικό στον HIV και το νέο ανοσοποιητικό του σύστημα που επιτίθεται στα απομεινάρια του παλιού, συνέβαλαν να απαλλαγεί το σώμα του από τον ιό. Η λευχαιμία επανήλθε και σκότωσε των Brown 12 χρόνια αργότερα, το 2020. Ωστόσο θεωρείται ότι άνοιξε ένας νέος δρόμος.
Τον Ιούλιο ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπους υπογράφει νομοθεσία που περιλαμβάνει διάταξη η οποία αίρει τη γενική απαγόρευση εισόδου στις ΗΠΑ για επισκέπτες οροθετικούς, δίνοντας στο Υπουργείο Υγείας την εξουσιοδότηση να εγκρίνει την είσοδο κατά περίπτωση.
Τον Δεκέμβριο τιμώνται με το Βραβείο Νόμπελ ο Luc Montagner και η συνεργάτις του Françoise Barré-Sinoussi για την ανακάλυψη του ιού που προκαλεί το AIDS (1983).
2009
Πρωτοβουλίες στις ΗΠΑ
Νέες ελπίδες για περαιτέρω βήματα προόδου δημιουργεί η εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα, του πρώτου έγχρωμου προέδρου των ΗΠΑ. Ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος θέτει εξαρχής το καθήκον υλοποίησης μιας Εθνικής Στρατηγικής για το HIV/AIDS. Τον Μάιο ο Πρόεδρος Ομπάμα εξαγγέλλει και την πρωτοβουλία Global Health Initiative, μια εξαετή προσπάθεια συνολικού κόστους 63 δισ. δολαρίων για την ανάπτυξη μίας ολοκληρωμένης προσέγγισης των υγειονομικών ζητημάτων σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Καλά και κακά νέα
Τον Νοέμβριο, το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το AIDS (UNAIDS) αναφέρει ότι παρατηρείται σημαντική μείωση (-17%) στις νέες λοιμώξεις HIV τη δεκαετία που πέρασε. Ωστόσο, την ίδια περίοδο στην ανατολική Ασία σημειώθηκε δραματική αύξηση κατά 25%. Την ίδια χρονιά ο αριθμός των παιδιών που έχουν μείνει ορφανά εξαιτίας του AIDS σκαρφάλωσε στα 15 εκατομμύρια.
ΗΠΑ: Άρση της απαγόρευσης εισόδου σε οροθετικούς
Στις 30 Οκτωβρίου, ο Πρόεδρος Ομπάμα ανακοινώνει ότι η κυβέρνησή του θα άρει επισήμως την απαγόρευση εισόδου στη χώρα, για επισκέπτες και μετανάστες θετικούς στον HIV. Η απόφαση θα εφαρμοστεί επισήμως από τις 4 Ιανουαρίου 2010. Πρόκειται για το τέλος μιας πολιτικής που εφάρμοσαν οι ΗΠΑ για 22 ολόκληρα χρόνια. Σύντομα θα ακολουθήσουν στον ίδιο δρόμο και άλλες χώρες όπως οι Νότια Κορέα, Κίνα και Ναμίμπια.
Αντιδράσεις για τη στάση της Καθολικής Εκκλησίας
Η στάση της Καθολικής Εκκλησίας έναντι του HIV/AIDS έχει προκαλέσει ρωτηματικά, τα οποία τονίζονται περαιτέρω όταν τον Μάρτιο ο Πάπας Βενέδικτος XVI προχωρεί σε δηλώσεις σχετικά με τη χρήση προφυλακτικών, κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσκεψής του στην Αφρική. Ο ποντίφικας δηλώνει ότι τα προφυλακτικά δεν είναι η απάντηση στον αγώνα της ηπείρου κατά του HIV και του AIDS και ότι θα μπορούσαν να κάνουν το πρόβλημα χειρότερο. Είναι «μια τραγωδία που δεν μπορεί να ξεπεραστεί μόνο με χρήματα, που δεν μπορεί να ξεπεραστεί μέσω της διανομής προφυλακτικών που επιδεινώνει τα προβλήματα» υπογράμμισε ο Πάπας προκαλώντας την αντίδραση υγειονομικών υπηρεσιών και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, που για δεκαετίες αγωνίζονται να σταματήσουν την εξάπλωση του HIV και του AIDS στην υποσαχάρια Αφρική. Ο ίδιος είχε σημειώσει παλαιότερα: «Η παραδοσιακή διδασκαλία της Εκκλησίας έχει αποδειχθεί ότι είναι ο μόνος ασφαλής τρόπος πρόληψης της εξάπλωσης του HIV/AIDS».
Ιδρύεται η «Θετική Φωνή», ο Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδας, με σκοπό την προάσπιση των δικαιωμάτων των οροθετικών, την αντιμετώπιση της εξάπλωσης του HIV/AIDS, καθώς και τον περιορισμό των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεών του.
2010
Η δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα ανοίγει σε ένα θετικό momentum. Με τη συνεχόμενη μείωση των νέων λοιμώξεων HIV και των θανάτων που σχετίζονται με το AIDS, είναι πλέον προφανές ότι η διεθνής κοινότητα επέτυχε τον αρχικό στόχο της ανάσχεσης, καθώς ο ρυθμός μετάδοσης του HIV έχει αντιστραφεί.
Rights here, Right Now
Η κοινωνία των πολιτών είναι ωστόσο υποχρεωμένη να ασχολείται και με όσα αφορούν την ίδια τη ζωή εν μέσω επιδημίας. Το 18ο Διεθνές Συνέδριο για το AIDS που διεξήχθη τον Ιούλιο στη Βιέννη της Αυστρίας, είχε θέμα «Rights here, Right Now». Εστίασε δε στα ανθρώπινα δικαιώματα, των οποίων η προστασία είναι απαραίτητη για την προώθηση της καθολικής πρόσβασης σε θεραπεία.
Η εικόνα της καταστροφής
Η Keiskamma Guernica είναι μια ερμηνεία του διάσημου αντιπολεμικού έργου του Πάμπλο Πικάσο, που δημιουργήθηκε για να υπογραμμίσει την καταστροφή που προκάλεσε το HIV/AIDS στη Νότια Αφρική. Σε διαστάσεις 3,5μ. ύψος x 7,8μ. πλάτος, το έργο ενσωματώνει κομμάτια από κουβέρτες που χρησιμοποιούνταν από θανόντες ασθενείς με AIDS, οι οποίοι διέμεναν σε ένα άσυλο που έχει δημιουργηθεί από το Ίδρυμα Keiskamma για να καλύψει το κενό υγειονομικής περίθαλψης στην περιοχή Eastern Cape.
Η ζωή μου στο κόκκινο – Ζώντας με το AIDS: Μαρτυρίες, είναι ο τίτλος του βιβλίου που εκδίδει η ΕΕΜΑΑ, με συγκινητικές μαρτυρίες ασθενών, συγγενών και γιατρών. Την επιμέλεια της έκδοσης έχει η Μονάδα Λοιμώξεων του Κοργιαλένειου-Μπενάκειου Νοσοκομείου Ε.Ε.Σ.
Με τίτλο «Εγώ και ο HIV», ξεκινούν συναντήσεις μεταξύ οροθετικών ατόμων για την ανταλλαγή γνώσης και ενημέρωσης, με πρωτοβουλία του συλλόγου «Θετική Φωνή» σε συνεργασία με το «Κέντρο Ζωής» και την «Be Positive». Οι συναντήσεις θα συνεχιστούν τα επόμενα χρόνια σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
«40 χρόνια μετά [1981-2021] AIDS. Η ιστορία»
Θάνος Πλεύρης: 40 χρόνια μετά [1981-2021] AIDS. Η ιστορία.
Κώστας Μπακογιάννης. 40 χρόνια μετά [1981-2021] AIDS. Η ιστορία.
Μάριος Κ. Λαζανάς: Μια μακρά και γενναία πορεία που συνεχίζεται.
Νίκος Δέδες: Προσπάθεια ορατότητας και καταγραφής
Μάνος Σιφονιός: Εισαγωγή σε 40 χρόνια ιστορίας
Θεωρίες για τον HIV και το AIDS
To AIDS στον κόσμο πριν το 1981
AIDS: Μια φωτογραφία σταθμός
AIDS: Οι «Νυχτερίδες» στην Ελλάδα.
1981–1990 AIDS: Πανικός και προκατάληψη
AIDS: Η ιστορία της κόκκινης κορδέλας
1991–2000: Φως από το βαθύ σκοτάδι
Παγκόσμια Ημέρα AIDS: Η ιστορία