Ουκρανία: Ένας άγριος επικοινωνιακός πόλεμος διεξάγεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πολύ πριν εισβάλλουν οι ρωσικές δυνάμεις στη γειτονική χώρα. Βασική πλατφόρμα προπαγάνδας, το TikTok
Το 2014, η Ρωσία πλημμύρισε το Διαδίκτυο με ψεύτικους λογαριασμούς που προωθούσαν την παραπληροφόρηση σχετικά με την προσάρτηση της Κριμαίας. Οκτώ χρόνια αργότερα, οι ειδικοί λένε ότι η Ρωσία καταβάλλει μια νέα πολύ πιο περίπλοκη επικοινωνιακή προσπάθεια, παράλληλα με τη στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία. Στον διαδικτυακό πόλεμο μπήκαν πριν απο το άγριο σφυροκόπημα της πατρίδας τους και οι Ουκρανοί που ανέβασαν βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να δείξουν το «ακμαίο» ηθικό τους.
Την ίδια στιγμή στρατιές από τρολ και «μποτ» (ρομπότ λογισμικού) επιχειρούν να εξάψουν το αντιουκρανικό αίσθημα. Τα κρατικά ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να διχάσουν τη Δύση. «Έξυπνα βίντεο στο TikTok σερβίρουν τον ρωσικό εθνικισμό με δόση χιούμορ» αναφέρει το Associated Press. Η προσπάθεια αποτελεί μέρος του πολεμικού οπλοστασίου της Ρωσίας, η οποία μαζί με τα στρατεύματα και τα όπλα, επιχειρεί να διαμορφώσει την κοινή γνώμη με μία καλά ενορχηστρωμένη παραπληροφόρηση.
Το αμερικανικό κουτάβι και η ρωσική…γάτα
Σε ένα βίντεο που κυκλοφόρησε πρόσφατα ευρέως ένα γεροδεμένο κουτάβι που έχει μία ψηφιακά τοποθετημένη σημαία των ΗΠΑ, σύρεται στην ουρά μίας γάτας που αναγνωρίζεται από μια ρωσική σημαία. Η γάτα απαντά με ένα άγριο βρυχηθμό που κάνει το σκύλο να τρέχει. Το κλιπ, το οποίο έχει προβληθεί 800.000 φορές μέσα σε δύο εβδομάδες, είναι έργο ενός λογαριασμού με το όνομα Funrussianprezident που έχει χιλιάδες ακόλουθους. Σχεδόν όλα τα βίντεό του έχουν φιλορωσικό περιεχόμενο.
«Θα μπορούσε απλώς να είναι ένας πατριώτης Ρώσος που μάχεται τον καλό αγώνα όπως τον βλέπουν, ή θα μπορούσε να είναι κάτι άμεσα συνδεδεμένο με το κράτος», είπε η Nina Jankowicz, ερευνήτρια παραπληροφόρησης και ειδικός στην Ανατολική Ευρώπη στο Wilson Center στην Ουάσιγκτον. «Η Ρωσία τελειοποιεί αυτές τις τακτικές».
Αναλυτές σε διάφορους ερευνητικούς οργανισμούς με τους οποίους επικοινώνησε το Associated Press δήλωσαν ότι βλέπουν μια απότομη αύξηση της διαδικτυακής δραστηριότητας από ομάδες που συνδέονται με το ρωσικό κράτος. Πολλοί κάνουν λόγο για τη στρατηγική της Ρωσίας να χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα κρατικά μέσα για να κινητοποιήσει την εγχώρια υποστήριξη, ενώ επιδιώκει να αποσταθεροποιήσει τη δυτική συμμαχία.
Σε όλο το Διαδίκτυο, σημειώθηκε ταχεία άνοδος σε ύποπτους λογαριασμούς που διαδίδουν αντι-ουκρανικό περιεχόμενο, σύμφωνα με μια αναφορά από την Cyabra, μια ισραηλινή εταιρεία τεχνολογίας που εργάζεται για τον εντοπισμό παραπληροφόρησης. Οι αναλυτές της Cyabra παρακολούθησαν χιλιάδες λογαριασμούς Facebook και Twitter που είχαν πρόσφατα δημοσιεύσει σχετικά με την Ουκρανία. Είδαν μια ξαφνική και δραματική αύξηση του αντι-ουκρανικού περιεχομένου τις ημέρες αμέσως πριν από την εισβολή.
Την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, για παράδειγμα, ο αριθμός των αναρτήσεων κατά της Ουκρανίας που δημιουργήθηκαν από το δείγμα των λογαριασμών Twitter αυξήθηκε κατά 11.000% σε σύγκριση με μερικά 24ωρα νωρίτερα. Οι αναλυτές πιστεύουν ότι ένα σημαντικό μέρος των λογαριασμών δεν είναι αυθεντικοί και ελέγχονται από ομάδες που συνδέονται με τη ρωσική κυβέρνηση. «Όταν βλέπετε μια αύξηση 11.000%, ξέρετε ότι κάτι συμβαίνει», δήλωσε ο CEO της Cyabra, Νταν Μπράμι. «Κανείς δεν μπορεί να ξέρει ποιος το κάνει αυτό στα παρασκήνια. Μπορούμε μόνο να μαντέψουμε».
Παραπληροφόρηση με κρατική υποστήριξη
Ερευνητές στο Εργαστήριο Ψηφιακής Εγκληματολογικής Έρευνας του Ατλαντικού Συμβουλίου ανέλυσαν 3.000 άρθρα από 10 κρατικά ρωσικά ειδησεογραφικά πρακτορεία και παρατήρησαν μεγάλη αύξηση στους αβάσιμους ισχυρισμούς ότι η Ουκρανία ήταν έτοιμη να χτυπήσει αυτονομιστικές ομάδες. Συνολικά, οι ισχυρισμοί των ρωσικών μέσων ενημέρωσης για ουκρανική επιθετικότητα αυξήθηκαν κατά 50% τον Ιανουάριο, σύμφωνα με την έρευνα.
«Αυτός είναι ο τρόπος που πηγαίνουν στον πόλεμο. είναι ένα κεντρικό μέρος του ρωσικού δόγματος»,λέει ο Τζιμ Λάντες πρώην αμυντικός αναλυτής των ΗΠΑ που τώρα διευθύνει το Κέντρο Διεθνών Σχέσεων και Δημόσιας Πολιτικής Pell στο Πανεπιστήμιο Salve Regina. Οι ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης έχουν σκοπό να κινητοποιήσουν τη ρωσική υποστήριξη και να προκαλέσουν σύχγχυση και να διχάσουν τους αντιπάλους της χώρας.
Για τους Ρώσους και τους φιλορώσους αυτονομιστές στην Ουκρανία, το μήνυμα είναι ότι η Ρωσία προσπαθεί να υπερασπιστεί τον λαό της ενάντια στην επιθετικότητα και τη δίωξη που τροφοδοτείται από τη Δύση στην Ουκρανία. Παρόμοιες τακτικές έχουν χρησιμοποιηθεί, συμπεριλαμβανομένης της ναζιστικής Γερμανίας όταν εισέβαλε στην Τσεχοσλοβακία με το πρόσχημα της προστασίας των Γερμανών που ζουν εκεί, σημείωσε ο Λάντες.
Η Ρωσία χρησιμοποιεί επίσης την παραπληροφόρηση για να μπερδέψει και να αποθαρρύνει τους αντιπάλους της. Για παράδειγμα, το Κρεμλίνο είπε ότι ξανάρχισε τις μάχες το Σάββατο μετά την παύση για πιθανές συνομιλίες με την Ουκρανία. Αλλά δημοσιογράφοι του AP σε διάφορες περιοχές της Ουκρανίας είδαν ότι η ρωσική επίθεση δεν σταμάτησε ποτέ. Το AP δεν μπόρεσε να επαληθεύσει αμέσως καμία πληροφορία
Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ έχουν πληροφορίες που δείχνουν ότι η Ρωσία δημοσιοποιεί ψευδείς αναφορές για εκτεταμένες παραδόσεις ουκρανικών στρατευμάτων και ισχυρίζεται ότι η Μόσχα σχεδιάζει να «απειλήσει να σκοτώσει μέλη της οικογένειας Ουκρανών στρατιωτών εάν δεν παραδοθούν», σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Νεντ Πράις.
Η Ρωσία έχει επίσης χρησιμοποιήσει κυβερνοεπιθέσεις στην εισβολή της στην Ουκρανία, και ενώ αποτελούν σοβαρή απειλή, η διαδικτυακή προπαγάνδα μπορεί να προκαλέσει ακόμη πιο μόνιμη ζημιά εάν πετύχει, σύμφωνα με τον απόστρατο υποστράτηγο Mάικλ Ναγκάτα, πρώην διευθυντή στρατηγικού επιχειρησιακού σχεδιασμού στο το Εθνικό Αντιτρομοκρατικό Κέντρο των ΗΠΑ.
Στη Δύση, η Ρωσία επιδιώκει να σπείρει διχασμό και να μειώσει τις πιθανότητες για μια ενιαία διεθνή απάντηση. Αυτό το κάνει εν μέρει μέσω των κρατικά ελεγχόμενων μέσων ενημέρωσης, που δημοσιεύουν στα αγγλικά, τα ισπανικά και πολλές άλλες γλώσσες. Στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι πολίτες πάντως ειναι πιο υποψιασμένοι απάναντι στην παραπληροφόρηση. «Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει επιδείξει δημιουργικότητα στις απαντήσεις της», είπε. «Δεν το έχουμε δει αυτό από τη Δύση από τις μέρες του ψυχρού πολέμου».
Ρώσοι και Ουκρανοί ζητάνε ειρήνη στο Tik Tok
Διαμορφωτές της κοινής γνώμης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τη Ρωσία και την Ουκρανία την ίδια ώρα μιλούν ενάντια στη ρωσική εισβολή και ζητούν ειρήνη εδώ και τώρα. Μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της Ρωσίας στην ψηφιακή σφαίρα έχουν μιλήσει κατά του πολέμου. Η κόρη του Ντμίτρι Πεσκόφ, γραμματέα Τύπου του Βλαντιμίρ Πούτιν, δημοσίευσε ένα μήνυμα που έγραφε «Όχι στον πόλεμο» στο Instagram, πριν το διαγράψει γρήγορα.p
Ο Mαξίμ Γκάλκιν σύζυγος της διάσημης Ρωσίδας τραγουδίστριας, Άλα Πουγκάτσεβα, μεγάλης σταρ της Ρωσίας, δημοσίευσε ένα μαύρο τετράγωνο στο Instagram και το μήνυμα “Нет войне!” («όχι στον πόλεμο!») στους 9,4 εκατομμύρια ακολούθους του.
Η σχεδιάστρια μόδας Σβετλάνα Τατσόρι στο περιθώριο της εβδομάδας μόδας του Μιλάνου δημοσίευσε μια φωτογραφία κρατώντας μια ουκρανική σημαία και το ίδιο μήνυμα. Η Influencer Lova Olala ζωγράφισε τη ρωσική και την ουκρανική σημαία σε κάθε της μάγουλο με τη λεζάντα «Δεν έχω τίποτα να πω». Και ο ανεξάρτητος Ρώσος δημοσιογράφος Ilya Varlamov δημοσιεύει τακτικά φωτογραφίες και βίντεο, ζητώντας τον τερματισμό της βίας στην Ουκρανία.
Ο Niki Proshin, ένας 27χρονος Ρώσος TikToker με 750.000 ακόλουθους, άρχισε να δημοσιεύει αναρτήσεις σχετικά με την εισβολή στην Ουκρανία. Μίλησε για τον πόλεμο και για τον θυμό του που ο Βλαντιμίρ Πούτιν εξαπέλυσε την επίθεση. «Το να δείξω δημόσια τη γνώμη μου βοηθά τους ξένους να κατανοήσουν περισσότερο τους Ρώσους και βοηθά να κρατηθεί η γέφυρα μεταξύ των κανονικών ανθρώπων εκτός Ρωσίας και των κανονικών ανθρώπων στη Ρωσία», είπε.
https://www.tiktok.com/@elenamandziuk/video/7069333952800001286
Ο κίνδυνος για τους Ρώσους παράγοντες επιρροής, τις διασημότητες και τους δημοσιογράφους να μιλούν ανοιχτά εναντίον του Ρώσου δικτάτορα είναι προφανής. Όσοι όσοι δεν ακολουθούν τη γραμμή της κυβέρνησης μπορεί να συλληφθούν. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη την εμβέλειά τους, μια έγκαιρη δήλωση σε εκατομμύρια στο Instagram ή στο TikTok μπορεί να προκαλέσει σημαντική ζημιά στη φήμη στους ισχυρισμούς του Πούτιν για ενότητα πίσω από την υπόθεση του.
Οι Ουκρανοί που παραμένουν στη χώρα έχουν προσαρμόσει το περιεχόμενό τους ώστε να ταιριάζει με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες της ζωής τους στη σκιά της εισβολής. Μέχρι χθες, το feed της Άννας Πρίτουλα στο Instagram έμοιαζε με οποιονδήποτε άλλο σχετικά μεγάλου influencer: τέλειες τούρτες, μπουκέτα λουλουδιών και πανάκριβα αξεσουάρ.
Στη συνέχεια, οι Ρώσοι μπήκαν στην Ουκρανία και οι αναρτήσεις της άλλαξαν. Έφυγαν οι απίστευτα glam φωτογραφίες με πολυτελή ξενοδοχεία. Τη θέση τους πήραν ενημερώσεις για τις επιθέσεις, πλάνα με πυραύλους που πέφτουν βροχή πάνω από την πατρίδα της, εκκλήσεις στο ΝΑΤΟ να παρέμβει και συμβουλές βοήθειας. Η Ουκρανή ταξιδιωτική blogger Έλενα Μάντζιουκ την ίδια ώρα δείχνει στους εκατομμύρια ακολούθους της πώς να φτιάχνουν μολότοφ στα stories της στο Instagram…