Με μια γρήγορη ματιά, μοιάζουν με πεσμένους καρύδες ή ακόμα και με τυλιγμένα, τριχωτά ζωάκια. Κάποιοι θα μπορούσαν να τις μπερδέψουν με επιτηδευμένα ίχνη κάποιας εξωγήινης πολιτείας.
Όπως και να ‘χει, αυτές οι περίεργες μπάλες που ξεβράζονται στις μεσογειακές ακτές φαίνονται εντελώς εκτός τόπου. Μερικές είναι σχεδόν τέλεια σφαιρικές, ενώ άλλες έχουν σχήμα σαν ράγκμπι.
Ονομάστηκαν «μπάλες του Ποσειδώνα», χωρίς όμως να έχουν καμία σχέση με τον όγδοο πλανήτη από τον Ήλιο. Το όνομα προέρχεται από τον Ρωμαίο θεό της θάλασσας, ο οποίος ελέγχει τους θυελλώδεις ανέμους και τις καταιγίδες.
Το φαινόμενο έχει αφήσει άφωνους ντόπιους, τουρίστες και ακόμη και επιστήμονες, αφού οι μπάλες εμφανίζονται συχνά στις ακτές μετά από καταιγίδες.
Ωστόσο, μια ομάδα Ισπανών ερευνητών πιστεύει ότι ξέρει τι ακριβώς είναι αυτές οι μπάλες – και γιατί συνεχίζουν να εμφανίζονται. Πρόκειται για σφαιρικούς, συμπαγείς δεσμούς ενός είδους θαλάσσιου χόρτου, της Posidonia oceanica, που βρίσκεται στη Μεσόγειο.
Το κοινό όνομα αυτού του φυτού είναι «χόρτο του Ποσειδώνα», και από εκεί προέρχεται και η ονομασία «μπάλες του Ποσειδώνα». Καθώς το φυτό αγκυρώνεται στον βυθό, τα φύλλα του πέφτουν και συγκεντρώνονται σε σφαιρικά σχήματα, σαν υποβρύχιο «λουλούδι του ανέμου».
Καθώς σχηματίζονται, οι σφαίρες συλλέγουν πλαστικά, όπως κομμάτια συσκευασιών τροφίμων, σακούλες, σχοινιά, καπάκια μπουκαλιών και άλλα απορρίμματα. Όταν ξεβράζονται στην ακτή, αποτελούν μια σιωπηλή υπενθύμιση για την έκταση της εξάρτησής μας από τα πλαστικά. Με αυτόν τον τρόπο, το έξυπνο φυτό απομακρύνει τα πλαστικά από τη θάλασσα και τα επιστρέφει στις ακτές.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, τα φύλλα της Posidonia oceanica μπερδεύονται με πλαστικά ακόμη και πριν αποσπαστούν από το φυτό. Κάποια από αυτά είναι μικροπλαστικά – σωματίδια μικρότερα των 5 χιλιοστών, αόρατα με γυμνό μάτι.
Μεταξύ των αντικειμένων που έχουν βρεθεί στις μπάλες περιλαμβάνονται ακόμα και σερβιέτες, ταμπόν και χρησιμοποιημένα μαντηλάκια, μετά από σωστή ή λανθασμένη απόρριψη στα αποχετευτικά δίκτυα. «Αυτά είναι αντικείμενα πλούσια σε κυτταρίνη, γι’ αυτό και βυθίζονται», εξηγεί η καθηγήτρια Γεωεπιστημών στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, Άννα Σάντσεθ-Βιντάλ.
Το 2021, η καθηγήτρια δημοσίευσε μελέτη στο Scientific Reports, εστιάζοντας στη ρύπανση από πλαστικά σε Posidonia oceanica, ένα είδος που απαντάται αποκλειστικά στη Μεσόγειο. Τη διετία 2018-2019, μέτρησαν τον αριθμό των πλαστικών σωματιδίων σε μπάλες που ξεβράστηκαν σε τέσσερις παραλίες της Μαγιόρκα. Βρήκαν ότι στα μισά δείγματα φύλλων υπήρχαν πλαστικά – έως 600 κομμάτια ανά κιλό φύλλων.
Στις πιο συμπαγείς σφαίρες, μόνο το 17% του χόρτου περιείχε πλαστικά, αλλά με πολύ μεγαλύτερη πυκνότητα – σχεδόν 1.500 κομμάτια ανά κιλό. Η διάταξη του φυτού στο βυθό το καθιστά φυσικό φίλτρο για τα πλαστικά στις παράκτιες περιοχές. Τα ανθρώπινα απορρίμματα φτάνουν εκεί είτε από τις παραλίες, είτε μεταφέρονται με τον άνεμο, είτε ξεφεύγουν από τα συστήματα αποχέτευσης.
Υπάρχουν περίπου 70 είδη θαλάσσιου χόρτου, που εξελίχθηκαν πριν από 80 έως 100 εκατομμύρια χρόνια από τα χορτάρια της ξηράς. Ανθίζουν από τον Αρκτικό κύκλο έως τους τροπικούς, με μακριά φύλλα που σχηματίζουν τεράστιους υποβρύχιους λιβάδια.
Ο θαλάσσιος χόρτος δεν είναι μόνο όμορφος: βελτιώνει την ποιότητα του νερού απορροφώντας πλεονάζοντα θρεπτικά στοιχεία και συγκρατώντας ιζήματα. Απορροφά CO2, εκλύει οξυγόνο και αποτελεί φυσικό καταφύγιο και αναπαραγωγικό χώρο για εκατοντάδες είδη ψαριών. Με τα ριζικά του συστήματα στα ρηχά, περιορίζει τη διάβρωση των ακτών και μειώνει την ένταση των καταστροφικών κυμάτων καταιγίδας.
Οι «μπάλες του Ποσειδώνα» αποτελούν, λοιπόν, ένα εντυπωσιακό παράδειγμα του πώς η φύση προσπαθεί να διαχειριστεί την ανθρώπινη επίδραση και τη ρύπανση των θαλασσών.