Μια διαμάχη πνευματικών δικαιωμάτων για το έργο, τον καλλιτέχνη και την πνευματική ιδιοκτησία
Μπορούν η Νατάσσα Μποφίλιου και ο Γιάννης Χαρούλης να τραγουδήσουν δημιουργίες του Μάνου Χατζηδάκι στην περιοδεία τους στο εξωτερικό; Αυτό είναι το ερώτημα που απασχολεί την εγχώρια καλλιτεχνική κοινότητα – με προεκτάσεις, φυσικά, στο κατά πόσον ο δημιουργός έχει λόγο στο έργο του και μέχρι ποιο όριο, ενδεχομένως.
Η περιοδεία Μποφίλιου- Χαρούλη στο εξωτερικό ανακοινώθηκε τον Οκτώβριο, με καλλιτεχνικό διευθυντή τον Πάνο Λιαρόπουλο, καθηγητή Σύνθεσης στο Berklee College of Music και Πιάνου στο μουσικό τμήμα του University of Massachusetts Boston.
Μόλις την περασμένη Δευτέρα, 24 Νοεμβρίου, δημοσιεύθηκε δήλωση του κληρονόμου και διαχειριστή της περιουσίας του Μάνου Χατζηδάκι, του θετού του γιου, Γιώργου, με την οποία διευκρινίζει πως δεν έχει δώσει τη συγκατάθεσή του να παιχτεί το έργο του κορυφαίου δημιουργού στις συναυλίες αυτές, που «δεν ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές του Μάνου Χατζιδάκι». Καταγγέλλει επίσης, πως «ο κ. Λιαρόπουλος, προχώρησε μονομερώς στην οργάνωση της εν λόγω περιοδείας, αναθέτοντας την υλοποίηση σε βρετανική εταιρεία παραγωγής, αγνοώντας πλήρως τη ρητή άρνησή μας, γεγονός που μας υποχρέωσε να προβούμε σε νομικές ενέργειες».
«Πρόκειται για μια αυθαίρετη απόφαση, που δεν έχει νομική ισχύ. Η περιουσία Χατζηδάκι δεν έχει το δικαίωμα να εγκρίνει ή να απορρίψει δημόσιες παραστάσεις, δημοσιευμένων μουσικών έργων σε μη ελληνικά εδάφη», απαντά η εταιρεία παραγωγής και δηλώνει πως η περιοδεία θα διεξαχθεί κανονικά.
Πέραν της συγκεκριμένης «κόντρας», που ενδεχομένως θα διευθετηθεί στα δικαστήρια, ο καλλιτεχνικός κόσμος παίρνει θέση επί του θέματος στη δημόσια συζήτηση. Ο στιχουργός Άρης Δαβαράκης, ο συνθέτης και στενός, επί χρόνια, συνεργάτης της Νατάσσας Μποφίλιου, Θέμης Καραμουρατίδης, ο συγγραφέας, ειδικός επί της μουσικής Φώντας Τρούσσας, κριτικοί και δημοσιογράφοι, επιχειρούν να απαντήσουν στο σε ποιον βαθμό ο καλλιτέχνης ή οι κληρονόμοι του ελέγχουν το έργο του – ή αντίθετα, σε ποιον βαθμό μπορεί κάποιος να αξιοποιήσει το έργο ενός δημιουργού, όταν αυτός διαφωνεί, ώστε -μεταξύ άλλων- να αποκομίσει κέρδος.
Δαβαράκης: «Δεν μπορείς ν’ αρπάζεις με το έτσι θέλω τα τραγούδια του άλλου και να κόβεις εισιτήρια»
Ο στιχουργός Άρης Δαβαράκης επικρίνει τη στάση των δύο καλλιτεχνών, που παρά την άρνηση του κληρονόμου του δημιουργού, επιμένουν να προχωρήσουν με την περιοδεία, όπως έχει σχεδιαστεί, καθώς όπως ισχυρίζεται η παραγωγή του εγχειρήματος, τα τραγούδια πρόκειται να παιχτούν επί ξένου εδάφους και άρα δεν υπάρχει περιορισμός, αρκεί να καταβάλλονται τα νόμιμα: «Η αφίσα τους βέβαια (πολύ πρόχειρης μέχρι κακής αισθητικής) δείχνει την Ακρόπολη και έχει τίτλο “The Music of Greece”. Δεν έχει το Μπάκιγχαμ του Άγγλου παραγωγού. Στηρίζεται στην Ελλάδα και σε δύο Έλληνες εκ των οποίων ο ένας δεν θέλει να συμμετέχει.
Η αφίσα της παγκόσμιας περιοδείας Μποφίλιου – Χαρούλη με τραγούδια του Μάνου Χατζηδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη
Συνεχίζει ο Άρης Δαβαράκης: «Ξεκινάς δηλαδή να απολαύσεις μια μεγάλη διεθνή περιοδεία και να βγάλεις πολλά λεφτά με τραγούδια ενός δημιουργού που, μέσω του κληρονόμου που ο ίδιος επέλεξε, δεν θέλει να είναι μέρος αυτής της (τουριστικής αισθητικής) επιχείρησης.
»Πώς το επιτρέπουν στον εαυτό τους; Πώς θα κοιμούνται τα βράδια (και με τζετ λαγκ καπάκι σε όλα αυτά); Τα τραγούδια κάποιος τα έγραψε, τα υπερασπίστηκε, τα ενορχήστρωσε, τα φώτισε μια ζωή ολόκληρη. Δεν μπορείς ν’ αρπάζεις με το έτσι θέλω – και με τις πλάτες ενός Άγγλου παραγωγού- τα τραγούδια του άλλου και να κόβεις εισιτήρια χωρίς να σ’ ενδιαφέρει το “ηθικό πλεονέκτημα” που εσύ ο ίδιος (Νατάσα, Γιάννη) χρόνια τώρα επικαλείσαι και υπερασπίζεσαι. Ειλικρινά, κρίμα», γράφει ο στιχουργός Άρης Δαβαράκης.
Καραμουρατίδης: «Στην Ελλάδα θα ακούμε Χατζιδάκι μόνο από το φάλτσο χάρτινο φεγγαράκι;»
Ο Θέμης Καραμουρατίδης, εκ των πιο στενών συνεργατών της Νατάσσας Μποφίλιου, του απαντά: «Εξασφαλισμένα είναι όλα τα δικαιώματα για το Carnegie hall (τι ντροπή!) την όπερα του Σύδνεϊ (αυτο το χαμαιτυπειο) και όλα τα σημαντικά θέατρα του κόσμου. Και από όλα τα εισιτήρια που «κόβονται» πληρώνονται όλοι οι δικαιούχοι. Όλα τα υπόλοιπα τερτίπια γίνονται για εντυπωσιασμό της τοπικής κοινωνίας».
Μάλιστα, ο ίδιος συνεχίζει: «και αν θες τη γνώμη μου , που θα στην πω θες δε θες, το έργο το Χατζιδάκι δεν μπορεί να το διαχειρίζεται ένα μυαλό. Γιατί είναι πολιτιστική κληρονομιά όχι εμπόριο. Έπρεπε να υπάρχει επιτροπή που θα αποφασίζει για να μην έχουμε αυτήν την παραδοξότητα, της cosmote του Γερμανού και της panikrecords (που δεν θα απολάμβανε ο Χατζιδάκις). Μη λέμε ό, τι θέλουμε και μη χρησιμοποιούμε το καλλιτεχνικό κριτήριο γιατί θα πέσει φωτιά να μας κάψει».
Φώντας Τρούσας: «Είμαι σίγουρος ότι ο Χατζιδάκις θα έλεγε όχι σε καθεστωτικές συναυλίες που θα προσπόριζαν οφέλη στις πλειοψηφίες»
Ο Φώντας Τρούσας γράφει: «O Χατζιδάκις ενόσω ζούσε και βασικά στην τελευταία 15ετία της ζωής του, αυτό το εμπορικό πράμα, που αποκαλείται συναυλία, το αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό. Φυσικά, όσο ζούσε, ήταν απολύτως υπεύθυνος των επιλογών του και δεν ετίθετο θέμα. Δηλαδή έκρινε ο ίδιος τι τον εξέφραζε αισθητικά και ιδεολογικά και από ’κει και πέρα προχωρούσε. Δεν νομίζω πως υπήρχαν άλλα κριτήρια στις αποφάσεις του. Δηλαδή το να κάνει κάτι απλώς και μόνο για να πουλήσει. Αυτά τα είχε κόψει και απορρίψει από την εποχή του ελληνικού σινεμά στη δεκαετία του ’50 και των ‘παιδιών του Πειραιά’».
Επισημαίνει, επίσης, πως «ο Χατζιδάκις ήταν απρόβλεπτος για τον μέσο άνθρωπο ή για το μέσο γούστο. Και σήμερα, αν ζούσε, το ίδιο απρόβλεπτος θα ήταν. Δεν ξέρω σε τι θα έλεγε ‘ναι’ τώρα (μπορώ να υποθέσω, αλλά δεν θέλω), αλλά είμαι σίγουρος ότι θα έλεγε όχι σε καθεστωτικές συναυλίες, που θα προσπόριζαν οφέλη στις πλειοψηφίες και στις πάσης φύσεως εξουσίες».
Η δήλωση του Γιώργου Χατζηδάκι
Ο Μάνος Χατζιδάκις σε όλη του τη ζωή είχε ένα θεμελιώδες μέλημα: να διατηρεί τον απόλυτο έλεγχο πάνω στο πνευματικό του έργο, ώστε κάθε δημόσια παρουσίασή του να αντανακλά πλήρως τα καλλιτεχνικά και αισθητικά κριτήρια που ο ίδιος είχε θέσει. Είναι γνωστό ότι, στο όνομα της καλλιτεχνικής και αισθητικής αρτιότητας, απέρριπτε συστηματικά προτάσεις που δεν ανταποκρίνονταν στο όραμά του και στις αρχές του, αδιαφορώντας για το οποιοδήποτε οικονομικό ή άλλο όφελος.
Μετά τον θάνατό του, ως γιός και μοναδικός κληρονόμος του, είναι μέγιστη ευθύνη μου να διαφυλάσσω το έργο του με τον τρόπο που ο ίδιος είχε προσδιορίσει. Για το σκοπό αυτό έχω αναθέσει, τη διαχείριση και προστασία του έργου του στην εταιρεία μουσικών εκδόσεων SEED POINT, η οποία ενεργεί εκ μέρους μου.
Προ μηνών, η SEED POINT έλαβε πρόταση από τον κ. Πάνο Λιαρόπουλο για τη διοργάνωση παγκόσμιας περιοδείας, υπό το καλλιτεχνικό σχήμα Hellenic Music Ensemble, με παρουσίαση έργων του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννησή τους.
Η συγκεκριμένη πρόταση απορρίφθηκε ρητά διότι δεν ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές του Μάνου Χατζιδάκι.
Ωστόσο, ενημερωθήκαμε πρόσφατα ότι ο κ. Λιαρόπουλος, προχώρησε μονομερώς στην οργάνωση της εν λόγω περιοδείας, αναθέτοντας την υλοποίηση σε βρετανική εταιρεία παραγωγής, αγνοώντας πλήρως τη ρητή άρνησή μας, γεγονός που μας υποχρέωσε να προβούμε σε νομικές ενέργειες.
Το να ισχυρίζεται κανείς ότι «τιμά» τον Μάνο Χατζιδάκι, ενώ επιλέγει να παρουσιάσει το έργο του παρά τη σαφή και ρητή αντίθεση της οικογένειας του, είναι υποκριτικό και σίγουρα εκτός «Χατζιδακικού ήθους».
Γιώργος Χατζιδάκις
Οι συναυλίες Μποφίλιου – Χαρούλη στο εξωτερικό
Η εταιρεία παραγωγής GTP Entertainment ανακοίνωσε το πρόγραμμα της περιοδείας για το 2026, όπου η Νατάσσα Μποφίλιου και ο Γιάννης Χαρούλης με την 21μελή ορχήστρα Hellenic Music, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση δύο κορυφαίων μορφών της ιστορίας της ελληνικής μουσικής: του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζιδάκι, πραγματοποιούν ένα «μουσικό ταξίδι» σε εννέα χώρες και 22 πόλεις. Στην περιοδεία συμπεριλαμβάνονται και πέντε σταθμοί σε εμβληματικά θέατρα: το Theatre Royal Drury Lane στο Λονδίνο, το Carnegie Hall στη Νέα Υόρκη, την Όπερα του Σίδνεϊ, το Roy Thomson Hall στο Τορόντο και το Strathmore Concert Hall, στην Ουάσινγκτον.
Στις εμφανίσεις της Βορείου Αμερικής, ως special guest star συμμετέχει η Judy Kuhn – η υποψήφια για Tony και Grammy βραβεία, ερμηνεύτρια και ηθοποιός του Broadway – , γνωστή από τις ερμηνείες της στα Les Misérables, Chess και από τη φωνή της Pocahontas στη θρυλική ταινία της Disney. «Η Kuhn θα ερμηνεύσει επιλεγμένα έργα των Χατζιδάκι και Θεοδωράκη, δημιουργώντας μια σπάνια καλλιτεχνική γέφυρα ανάμεσα στον ελληνικό και τον αμερικανικό μουσικό κόσμο», αναφέρει η εταιρεία.
«Αυτή η περιοδεία θα είναι μια γιορτή της ελληνικής μουσικής στην πιο δυνατή της έκφραση – εκεί όπου η ποίηση, η μελωδία και η ανθρωπιά συναντώνται. Με το συναίσθημα αλλά και τον δυναμισμό που εκφράζει καλύτερα από όλους η Νατάσσα Μποφίλιου, τη γνήσια παραδοσιακή ψυχή του Γιάννη Χαρούλη αλλά και την εξαιρετική φωνή της Judy Kuhn, το κοινό θα ακούσει τα αριστουργήματα των Θεοδωράκη και Χατζιδάκι σε μια αξέχαστη μουσική εμπειρία», δήλωσε σχετικά ο καλλιτεχνικός διευθυντής Πάνος Λιαρόπουλος. Σημειώνεται δε πως η 21μελής ορχήστρα Hellenic Music Ensemble, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Πάνου Λιαρόπουλου, έχει αναγνωριστεί ως επίσημος Πολιτιστικός Πρεσβευτής της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Όλες οι στάσεις της Παγκόσμιας Περιοδείας Hellenic Music Ensemble 2026
Ευρώπη
◦ Σάββατο 10 Ιανουαρίου | Άμστερνταμ, Ολλανδία — RAI Theater
◦ Κυριακή 11 Ιανουαρίου | Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο — Theatre Royal Drury Lane
◦ Δευτέρα 12 Ιανουαρίου | Βρυξέλλες, Βέλγιο — Bozar, Henry Le Boeuf Hall
◦ Τρίτη 13 Ιανουαρίου | Νυρεμβέργη, Γερμανία — Meistersingerhalle, Large Hall
◦ Πέμπτη 15 Ιανουαρίου | Στουτγκάρδη, Γερμανία — Liederhalle
◦ Παρασκευή 16 Ιανουαρίου | Βιέννη, Αυστρία — Halle F, Wiener Stadthalle
◦ Σάββατο 17 Ιανουαρίου | Αμβέρσα, Βέλγιο — Koningin Elisabethzaal
Βόρεια Αμερική
◦ Πέμπτη 22 Ιανουαρίου | Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ — Keswick Theatre
◦ Παρασκευή 23 Ιανουαρίου | Ουάσινγκτον, DC — Strathmore Concert Hall
◦ Σάββατο 24 Ιανουαρίου | Μόντρεαλ, Καναδάς — L’Olympia Theatre
◦ Κυριακή 25 Ιανουαρίου | Βανκούβερ, Καναδάς — Chan Centre
◦ Τετάρτη 28 Ιανουαρίου | Σαν Χοσέ, ΗΠΑ — San Jose Civic Centre
◦ Σάββατο 31 Ιανουαρίου | Λος Άντζελες, ΗΠΑ — Saban Theatre
◦ Τετάρτη 4 Φεβρουαρίου | Τορόντο, Καναδάς — Roy Thomson Hall
◦ Σάββατο 7 Φεβρουαρίου | Σικάγο, ΗΠΑ — Rosemont Theatre
◦ Δευτέρα 9 Φεβρουαρίου | Βοστώνη, ΗΠΑ — Emerson Colonial Theatre
◦ Τρίτη 10 Φεβρουαρίου | Νέα Υόρκη, ΗΠΑ — Carnegie Hall